Geografia polityczna i ekonomiczna 2751-SM-S1-1-GPiE

Zajęcia „Geografia polityczna i ekonomiczna” są wprowadzeniem do kompleksowej analizy wzajemnych relacji pomiędzy 3 komponentami: przestrzenią geograficzną, procesami politycznymi, zjawiskami gospodarczymi. Kurs ten ma na celu przedstawienie najważniejszych teorii, pojęć i aspektów metodologicznych z zakresu analizy powyższych relacji, które umożliwiają zrozumienie, w jaki sposób (i w jakim stopniu?) czynniki geograficzne, tj. np. położenie, dostęp do zasobów naturalnych, wpływają na kształtowanie się państw, ich potęgi, sojuszy i konfliktów. Studenci zapoznają się z ewolucją mapy politycznej świata (głównie po 1989 r.), analizą potęgi państw w ujęciu relacjonistycznym (R. Dahl, J. S. Nye Jr) i surowcowym (K. Waltz, R. Cline), a także z rolą zasobów naturalnych w globalnej rywalizacji. Kurs obejmuje również analizę potencjałów politycznych i ekonomicznych państw o charakterze mocarstw światowych i mocarstw regionalnych, umożliwiając summa summarum przynajmniej częściowe zrozumienie otaczającej nas rzeczywistości empirycznej.
Zajęcia 0: Zajęcia organizacyjne.
• Typ zajęć: Organizacyjne.
• Szczegółowy opis: W trakcie zajęć studenci dokładnie zapoznają się z Sylabusem przedmiotu. Studentom zostaje przedstawiony plan zajęć, sposób ich realizacji, harmonogram, forma zaliczenia (egzamin pisemny; w przypadku sesji poprawkowej - egzamin ustny) i sposoby oceniania. Grupa otrzymuje zarys wprowadzający tego, o czym będą zajęcia oraz informacje, na co szczególnie zwrócić uwagę.
Zajęcia 1: Wprowadzenie do geografii politycznej: Pojęcia, metodologia i kierunki badawcze
• Typ zajęć: Teoria
• Szczegółowy opis tematyki: Zajęcia wprowadzają i porządkują kluczowe pojęcia. Celem jest precyzyjne rozróżnienie między geografią polityczną, geopolityką a geografią polityki. Geografia polityczna bada wpływ państwa i procesów politycznych na przestrzeń geograficzną. Geopolityka analizuje wpływ przestrzeni na politykę państw, koncentrując się na rywalizacji i układach sił. Omówiona zostanie historia obu dyscyplin, od klasycznych koncepcji przełomu XIX i XX wieku (np. teorie potęgi morskiej Mahana, Heartlandu Mackindera) po współczesne nurty krytyczne. Wykład ma na celu przekazanie studentom podstawowych pojęć, niezbędnych do dalszej analizy.
• Literatura:
◦ Moczulski, L. (2000). Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni. Bellona.
◦ Agnew, J. (2003). Geopolitics: Re-visioning World Politics. Routledge.
Zajęcia 2: Teorie potęgi państwa: Od potęgometrii do „soft power”
• Typ zajęć: Teoria
• Szczegółowy opis tematyki: Wykład poświęcony jest potędze jako centralnemu pojęciu w stosunkach międzynarodowych. Przedstawione i porównane zostaną dwa podejścia do jej analizy. Pierwsze to szkoła surowcowa (materialna), która postrzega potęgę jako sumę mierzalnych atrybutów państwa (potencjał demograficzny, terytorium, siła militarna i gospodarcza). W ramach tego nurtu omówione zostaną potęgonomia i potęgometria, wraz z przykładami modeli do tworzenia rankingów państw. Drugie podejście to szkoła relacjonistyczna (behawioralna), reprezentowana m.in. przez Roberta Dahla, która definiuje potęgę jako zdolność do wpływania na zachowanie innych. Analizę uzupełnią współczesne koncepcje „hard power” (siła militarna i ekonomiczna) oraz „soft power” (atrakcyjność kultury, ideologii) Josepha Nye'a.
• Literatura:
◦ Sułek, M. (2019). Potęga państw. Modele i zastosowania. Warszawa.
◦ Nye, J. S. (2004). Soft Power: The Means to Success in World Politics. PublicAffairs.
Zajęcia 3: Mapa polityczna świata i przestrzeń geopolityczna
• Typ zajęć: Przegląd
• Szczegółowy opis tematyki: Celem zajęć jest analiza ewolucji i obecnego stanu mapy politycznej świata. Omówione zostaną kluczowe zmiany po 1989 roku: rozpad ZSRR, zjednoczenie Niemiec oraz dezintegracja Jugosławii. W drugiej części wykładu przedstawione będą zasady podziału przestrzeni geopolitycznej. Na podstawie Konwencji ONZ o prawie morza z 1982 r. omówiony zostanie podział obszarów morskich na wody wewnętrzne, morze terytorialne (12 mil morskich) oraz wyłączną strefę ekonomiczną (200 mil morskich). Wyjaśnione zostaną pojęcia enklawy, eksklawy i terytorium zależnego. Analiza obejmie też status przestrzeni powietrznej i kosmicznej, wprowadzając pojęcie astropolityki.
• Literatura:
◦ Otok, S. (2003). Geografia polityczna. Wydawnictwo Naukowe PWN.
◦ Cohen, S. B. (2014). Geopolitics: The Geography of International Relations. Rowman & Littlefield.
Zajęcia 4: Geografia surowców strategicznych i bezpieczeństwo ekonomiczne
• Typ zajęć: Analiza
• Szczegółowy opis tematyki: Wykład koncentruje się na roli zasobów naturalnych jako kluczowego czynnika w światowej polityce i gospodarce. Omówiony zostanie globalny rozkład surowców energetycznych (ropy i gazu) ze wskazaniem głównych obszarów wydobycia (Zatoka Perska, Rosja, Ameryka Północna, Morze Północne). Analiza zostanie rozszerzona o surowce strategiczne dla przemysłu, np. metale ziem rzadkich, wolfram czy boksyty. Poruszone zostaną też kluczowe problemy: bezpieczeństwo energetyczne, rosnące znaczenie dostępu do wody jako źródła konfliktów oraz bezpieczeństwo żywnościowe.
• Literatura:
◦ Miciuła, I. (2016). Bezpieczeństwo energetyczne w polityce Unii Europejskiej i Federacji Rosyjskiej. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
◦ Klare, M. T. (2001). Resource Wars: The New Landscape of Global Conflict. Metropolitan Books.
Zajęcia 5: Podziały polityczno-gospodarcze współczesnego świata
• Typ zajęć: Analiza
• Szczegółowy opis tematyki: Zajęcia przedstawiają główne osie podziału i zróżnicowania współczesnego świata. Wprowadzone zostaną podstawowe mierniki ekonomiczne do klasyfikacji państw: PKB, PKB per capita oraz DNB. Omówiony zostanie też Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI), który uwzględnia także oczekiwaną długość życia i edukację. Na tej podstawie przedstawiony będzie podział na kraje wysoko, średnio i słabo rozwinięte. Analiza zostanie pogłębiona o inne wymiary zróżnicowań: demograficzne, technologiczne (przepaść cyfrowa) oraz kulturowe, w tym wpływ głównych religii na procesy polityczne.
• Literatura:
◦ Liberska, B. (red.). (2017). Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
◦ Collier, P. (2007). The Bottom Billion: Why the Poorest Countries Are Failing and What Can Be Done About It. Oxford University Press.
Zajęcia 6: Analiza potencjału mocarstwowego: Stany Zjednoczone
• Typ zajęć: Studium przypadku
• Szczegółowy opis tematyki: Wykład rozpoczyna serię analiz kluczowych mocarstw. Pierwszym przypadkiem są Stany Zjednoczone, uznawane za jedyne supermocarstwo. Analizowane będą fundamenty amerykańskiej potęgi: największa gospodarka świata, dominacja technologiczna, siła militarna oraz znacząca „miękka siła”. Omówione zostaną również strategiczne wyzwania i słabości Waszyngtonu: polaryzacja polityczna, rosnące zadłużenie oraz konieczność adaptacji do policentrycznego ładu międzynarodowego i rosnącego znaczenia innych państw, głównie Chin.
• Literatura:
◦ Tarnogórski, R. (2012). Ewolucja strategii bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych po zimnej wojnie. Wydawnictwo Adam Marszałek.
◦ Brzezinski, Z. (1997). The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives. Basic Books.
Zajęcia 7: Analiza potencjału mocarstwowego: Chińska Republika Ludowa
• Typ zajęć: Studium przypadku
• Szczegółowy opis tematyki: Wykład poświęcony jest analizie rosnącej potęgi Chin i ich aspiracji do roli globalnego mocarstwa. Omówione zostaną źródła wzrostu gospodarczego ChRL i proces transformacji z „fabryki świata” w kierunku gospodarki opartej na technologii. Analizie poddana zostanie globalna strategia Pekinu, w tym Inicjatywa Pasa i Szlaku, oraz modernizacja armii i jej implikacje dla Indo-Pacyfiku. Omówione zostaną również wewnętrzne i zewnętrzne wyzwania Chin: kryzys demograficzny, nierówności społeczne, degradacja środowiska, legitymizacja władzy partii komunistycznej oraz rywalizacja z USA, opisywana jako „pułapka Tukidydesa”.
• Literatura:
◦ Góralczyk, B. (2018). Wielki Renesans. Chińska transformacja i jej konsekwencje. Wydawnictwo Dialog.
◦ Allison, G. (2017). Destined for War: Can America and China Escape Thucydides's Trap?. Houghton Mifflin Harcourt.
Zajęcia 8: Analiza potencjału mocarstwowego: Federacja Rosyjska
• Typ zajęć: Studium przypadku
• Szczegółowy opis tematyki: Wykład analizuje potencjał i strategię Rosji jako mocarstwa rewanżystowskiego, dążącego do odbudowy strefy wpływów i rewizji porządku międzynarodowego. Omówione zostaną kluczowe atuty Moskwy: ogromne zasoby surowców (używane jako „broń energetyczna”), arsenał nuklearny i status w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Analizie poddane zostaną też słabości FR: nie dywersyfikowana gospodarka, negatywna demografia i korupcja. Przedstawiona zostanie rosyjska doktryna strategiczna, w tym koncepcja „bliskiej zagranicy” i polityka konfrontacji z Zachodem, której kulminacją była inwazja na Ukrainę w 2022 roku.
• Literatura:
◦ Eberhardt, A. (2014). Rewanż. Rosyjska polityka wobec Polski i Ukrainy. Ośrodek Studiów Wschodnich.
◦ Hill, F., & Gaddy, C. G. (2015). Mr. Putin: Operative in the Kremlin. Brookings Institution Press.
Zajęcia 9: Analiza potencjału mocarstw regionalnych: Iran, Indie i Japonia
• Typ zajęć: Studium przypadku (analiza porównawcza)
• Szczegółowy opis tematyki: Wykład stanowi analizę porównawczą trzech kluczowych mocarstw regionalnych Azji, reprezentujących odmienne modele potęgi. W przypadku Iranu omówione zostaną jego ambicje hegemoniczne na Bliskim Wschodzie (program nuklearny, technologia rakietowa, sieć sojuszników). Analiza potencjału Indii skupi się na ich atutach demograficznych i gospodarczych oraz strategicznej roli w koncepcji Indo-Pacyfiku. W odniesieniu do Japonii przedstawiona zostanie jej potęga technologiczna i finansowa w kontekście wyzwań, takich jak starzejące się społeczeństwo i redefinicja polityki bezpieczeństwa.
• Literatura:
◦ Kardaś, Sz., i Wyciszkiewicz, E. (red.). (2012). Nie-Zachód? Zmiany w globalnym układzie sił. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych.
◦ Mohan, C. R. (2015). Samudra Manthan: Sino-Indian Rivalry in the Indo-Pacific. Carnegie Endowment for International Peace.
Zajęcia 10: Współczesne sojusze i modele potęgi
• Typ zajęć: Przegląd
• Szczegółowy opis tematyki: Wykład poświęcony jest analizie współczesnych sojuszy i organizacji międzynarodowych. Omówione zostaną cele, struktura i ewolucja kluczowych bloków: NATO, UE, BRICS, Szanghajska Organizacja Współpracy oraz AUKUS. W drugiej części zajęć zaprezentowany zostanie model potęgometryczny dra Mikołaja Lisewskiego – Indeks STI (Superpower Transition Index) – jako narzędzie do analizy i prognozowania zmian w globalnym układzie sił.
• Literatura:
◦ Łoś-Nowak, T. (red.). (2009). Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota – mechanizmy działania – zasięg. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
◦ Lisewski, M. (2020). The Coming of a New International Order: The Superpower Transition Index. Routledge.
Zajęcia 11: Współczesne konflikty świata, cz. 1.
• Typ zajęć: Analiza
• Szczegółowy opis tematyki: Pierwsza część analizy współczesnych konfliktów zbrojnych. Wykład skupi się na konfliktach o podłożu geopolitycznym, wynikających z rywalizacji mocarstw o terytoria i strefy wpływów. Studia przypadku to: inwazja Rosji na Ukrainę (jako przykład wojny o rewizję porządku w Europie) oraz napięcia wokół Tajwanu (jako centralny punkt rywalizacji USA-Chiny). Analiza skoncentruje się na głównych aktorach, ich celach i roli czynników geograficznych w przebiegu tych konfliktów.
• Literatura:
◦ Balcerowicz, B. (2010). Wojny i pokoje w XXI wieku. Akademia Obrony Narodowej.
◦ Marshall, T. (2015). Prisoners of Geography: Ten Maps That Explain Everything About the World. Elliott and Thompson.
Zajęcia 12: Współczesne konflikty świata, cz. 2.
• Typ zajęć: Analiza
• Szczegółowy opis tematyki: Druga część analizy współczesnych konfliktów, skupiona na wojnach i napięciach o podłożu ekonomicznym i surowcowym. Omówione zostaną konflikty w Afryce Subsaharyjskiej o tzw. minerały konfliktu (koltan, diamenty), wojny na Bliskim Wschodzie o zasoby ropy oraz przyszłe potencjalne konflikty. Analizie poddane zostaną spory o zasoby wodne (np. w dorzeczu Nilu) oraz rywalizacja o kontrolę nad szlakami handlowymi w Arktyce, dostępnymi w wyniku zmian klimatycznych.
• Literatura:
◦ Madej, M. (red.). (2011). Współczesne konflikty zbrojne. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych.
◦ Kaldor, M. (2012). New and Old Wars: Organised Violence in a Global Era. Stanford University Press.
Zajęcia 13: Podsumowanie kursu i przygotowanie do egzaminu
• Typ zajęć: Podsumowanie
• Szczegółowy opis tematyki: Ostatnie zajęcia podsumowują kurs. Powtórzone i uporządkowane zostaną kluczowe zagadnienia: od pojęć teoretycznych, przezanalizę czynników geograficznych i ekonomicznych, po studia przypadków mocarstw i konfliktów. Celem jest pokazanie powiązań między omawianymi zjawiskami i zastosowanie poznanych teorii do interpretacji rzeczywistości międzynarodowej. Będzie to również czas na pytania i wyjaśnienie wątpliwości przed egzaminem.
• Literatura: Brak.
Zajęcia 14: Egzamin.
• Typ zajęć: Egzamin.
• Szczegółowy opis tematyki: N.D.