Gramatyka historyczna języka polskiego 2506-s1POL1L-GHJP
Cel zajęć: poznawczy: Pogłębienie wiadomości na temat pochodzenia języka polskiego (wspólnota pie., wspólnota psł. i ich podziały); kształcenie umiejętności czytania tekstów staropolskich (m.in. Bulla Gnieźnieńska, Kazania Świętokrzyskie, Psałterz Floriański, Biblia Królowej Zofii); zapoznanie studentów z procesami fonetycznymi dokonującymi się w języku polskim w epoce przedpiśmiennej, odnajdywanie rezultatów tych procesów w języku staropolskim (na podstawie tekstów) i nowopolskim.
Treści:Pochodzenie języka polskiego; wiadomości na temat wybranych zabytków doby staropolskiej i grafii; czytanie tekstów (Bulla Gnieźnieńska, Kazania Świętokrzyskie, Psałterz Floriański, Biblia Królowej Zofii); omówienie wybranych procesów fonetycznych: przegłosy, wokalizacja jerów, wokalizacja sonantów, metatezy, palatalizacje prasłowiańskie i polskie, iloczas, rozwój nosówek.
Treści szczegółowe:
1. Genetyczne zróżnicowanie języków świata.
2. Prasłowiańska wspólnota językowa i różnice gwarowe w języku prasłowiańskim. Ewolucja systemu fonologicznego (w szczególności porównanie wczesnoprasłowiańskiego i późnoprasłowiańskiego systemu fonetycznego). Języki słowiańskie i ich miejsce wśród innych języków indoeuropejskich. Miejsce języka polskiego w grupie słowiańskiej.
3. Geneza języka polskiego, periodyzacja jego dziejów. Najdawniejsze zabytki języka polskiego. Grafia tekstów staropolskich. Transliteracja i transkrypcja.
4. Rozwój systemu wokalicznego w języku polskim
4.1. Metateza w grupach nagłosowych i śródgłosowych;
4.2. Rozwój prasłowiańskich samogłosek [e] oraz [ě] w języku polskim (przegłos polski i przegłos lechicki);
4.3. Ewolucja prasłowiańskich jerów;
4.4. Pochodzenie samogłosek długich w języku polskim;
4.5. Wzdłużenie zastępcze;
4.6. Iloczas w języku polskim;
4.7. Samogłoski pochylone w języku polskim;
4.8. Rozwój samogłosek nosowych w języku polskim;
4.9. Realizacja sonantów w języku polskim.
5. Rozwój systemu konsonantycznego w języku polskim
5.1. Ewolucja systemu konsonantycznego
5.1.1. Rozwój spółgłosek wargowych miękkich i spółgłosek palatalnych;
5.1.2. Dyspalatalizacja spółgłosek funkcjonalnie miękkich;
5.1.3. Powstanie spółgłoski [f] i spółgłosek funkcjonalnie twardych;
5.1.4. Rozwój spółgłosek [ž] oraz [ł] i [ṷ] w dziejach języka polskiego.
5.2. Spółgłoski protetyczne;
5.3. Zmiany w grupach spółgłoskowych.
6. Analiza językowa wybranych tekstów staropolskich.
7. Analiza historyczno-językowa wybranych tekstów współczesnych.
8. Rekonstrukcja procesów fonetycznych i analiza ich konsekwencji we współczesnej polszczyźnie.
W cyklu 2021/22L:
Cel zajęć: poznawczy: Pogłębienie wiadomości na temat pochodzenia języka polskiego (wspólnota pie., wspólnota psł. i ich podziały); kształcenie umiejętności czytania tekstów staropolskich (m.in. Bulla Gnieźnieńska, Kazania Świętokrzyskie, Psałterz Floriański, Biblia Królowej Zofii); zapoznanie studentów z procesami fonetycznymi dokonującymi się w języku polskim w epoce przedpiśmiennej, odnajdywanie rezultatów tych procesów w języku staropolskim (na podstawie tekstów) i nowopolskim. Zajęcia w tym cyklu będą odbywać się stacjonarnie, w razie potrzeby - zdalnie (synchronicznie na platformie Microsoft Teams i asynchronicznie na platformie Moodle). |
W cyklu 2022/23L:
Cel zajęć: poznawczy: Pogłębienie wiadomości na temat pochodzenia języka polskiego (wspólnota pie., wspólnota psł. i ich podziały); kształcenie umiejętności czytania tekstów staropolskich (m.in. Bulla Gnieźnieńska, Kazania Świętokrzyskie, Psałterz Floriański, Biblia Królowej Zofii); zapoznanie studentów z procesami fonetycznymi dokonującymi się w języku polskim w epoce przedpiśmiennej, odnajdywanie rezultatów tych procesów w języku staropolskim (na podstawie tekstów) i nowopolskim. Zajęcia w tym cyklu będą odbywać się stacjonarnie, w razie potrzeby - zdalnie (synchronicznie na platformie Microsoft Teams i asynchronicznie na platformie Moodle). |
W cyklu 2023/24L:
Cel zajęć: poznawczy: Pogłębienie wiadomości na temat pochodzenia języka polskiego (wspólnota pie., wspólnota psł. i ich podziały); kształcenie umiejętności czytania tekstów staropolskich (m.in. Bulla Gnieźnieńska, Kazania Świętokrzyskie, Psałterz Floriański, Biblia Królowej Zofii); zapoznanie studentów z procesami fonetycznymi dokonującymi się w języku polskim w epoce przedpiśmiennej, odnajdywanie rezultatów tych procesów w języku staropolskim (na podstawie tekstów) i nowopolskim. Zajęcia w tym cyklu będą odbywać się stacjonarnie, w razie potrzeby - zdalnie (synchronicznie na platformie Microsoft Teams i asynchronicznie na platformie Moodle). |
W cyklu 2024/25L:
Cel zajęć: poznawczy: Pogłębienie wiadomości na temat pochodzenia języka polskiego (wspólnota pie., wspólnota psł. i ich podziały); kształcenie umiejętności czytania tekstów staropolskich (m.in. Bulla Gnieźnieńska, Kazania Świętokrzyskie, Psałterz Floriański, Biblia Królowej Zofii); zapoznanie studentów z procesami fonetycznymi dokonującymi się w języku polskim w epoce przedpiśmiennej, odnajdywanie rezultatów tych procesów w języku staropolskim (na podstawie tekstów) i nowopolskim. Zajęcia w tym cyklu będą odbywać się stacjonarnie, w razie potrzeby - zdalnie (synchronicznie na platformie Microsoft Teams i asynchronicznie na platformie Moodle). |
Całkowity nakład pracy studenta
Efekty uczenia się - wiedza
Efekty uczenia się - umiejętności
Efekty uczenia się - kompetencje społeczne
Metody dydaktyczne
Metody dydaktyczne eksponujące
Metody dydaktyczne podające
- wykład problemowy
- wykład konwersatoryjny
- pogadanka
Metody dydaktyczne poszukujące
- referatu
- ćwiczeniowa
Rodzaj przedmiotu
Wymagania wstępne
Koordynatorzy przedmiotu
Kryteria oceniania
Obecność na zajęciach, bieżące przygotowanie do zajęć i aktywne w nich uczestnictwo; Końcowe zaliczenie pisemne w formie sprawdzianu/ testu. W1, W2, U1, U2, U3
Praktyki zawodowe
Możliwe są praktyczne zajęcia w Pracowni Słownika Polszczyzny XVI wieku.
Literatura
Podręczniki do wyboru
1. K. Długosz-Kurczabowa, S. Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego. Podręcznik dla studentów polonistyki, Warszawa 1998 (lub wydania następne).
2. Z. Klemensiewicz, T. Lehr-Spławiński, S. Urbańczyk, Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd.III, Warszawa 1965.
3. S. Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1979 (lub wydania następne, nie: wyd. z 2000).
4. W. Kuraszkiewicz, Gramatyka historyczna języka polskiego. Podstawowe wiadomości z wyborem tekstów staropolskich do ćwiczeń, wyd.2, Warszawa 1972.
5. J. Strutyński, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków 1982 (lub wyd. nast.).
Wybór tekstów - obowiązkowy:
S. Vrtel-Wierczyński, Wybór tekstów staropolskich, Warszawa 1977.
Literatura uzupełniająca
I. Bajerowa, Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku, Wrocław 1964.
I. Bajerowa, O zaniku samogłosek pochylonych. Pokłosie dyskusji, Katowice 1978.
I. Bajerowa, Polski język ogólny XIX w. Stan i ewolucja, t. I: Ortografia, fonologia z fonetyka, morfonologia, Katowice 1986, t. II: Fleksja, Katowice 1992.
L. Bednarczuk, Języki indoeuropejskie, Warszawa 1986/88.
W. Decyk-Zięba, S. Dubisz (red.), Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, Warszawa, 2003.
K. Długosz-Kurczabowa, S. Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego. Słowotwórstwo, Warszawa 1999.
K. Długosz-Kurczabowa, S. Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego w testach, ćwiczeniach i tematach egzaminacyjnych, Gdańsk 1999 (lub wydania następne).
S. Dubisz, Rozwój polskiego systemu fonologicznego [w:] Studia z historii języka polskiego, pod red. W. Kupiszewskiego, Warszawa 1994, s. 9-19.
B. Dunaj, Język polski najstarszej doby piśmiennej (XII-XIII wiek), Kraków 1975.
B. Dunaj, Ogólne zasady rozwoju fleksji rzeczowników w języku polskim, Prace Filologiczne 1985, XXXII, s. 109-114. B. Dunaj, Wzdłużenie zastępcze w języku polskim, Kraków 1966.
Encyklopedia języka polskiego, pod red. S. Urbańczyka i M. Kucały, Wrocław-Kraków 1999 (wybrane hasła).
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, pod red. K. Polanskiego, Wrocław-Kraków 1999 (wybrane hasła).
Języki indoeuropejskie, pod red. L. Bednarczuka, t. I, Warszawa 1986, t. II, Warszawa 1988.
Z. Kempf, Rola pełni głosowej w rozwoju polskiej deklinacji rzeczownikowej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego”, Seria A, nr V, 1957, s. 149-175.
B. Klebanowska, Interpretacja fonologiczna zjawisk fonetycznych w języku polskim, Warszawa 1990.
H. Koneczna, Charakterystyka fonetyczna języka polskiego na tle innych języków słowiańskich, Warszawa 1965.
H. Koneczna, Wzdłużenie zaszepcze [w:] Księga referatów II
Międzynarodowego Zjazdu Slawistów, sekcja I: Językoznawstwo 1934.
A. Kowalska, Ewolucja analitycznych form czasownikowych na –ł w języku polskim, Katowice 1976.
A. Książek-Bryłowa, Wariantywność fleksji w historii i gwarach języka polskiego, Lublin 1994.
M. Kucała, Rodzaj gramatyczny w historii polszczyzny, Wrocław 1978
W. Kuraszkiewicz, Polski język literacki. Studia nad historia i struktura, Warszawa – Poznań 1986.
A. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa 1989.
W. Mańczak, Polska fonetyka i morfologia historyczna, Warszawa 1975.
H. Popowska-Taborska, Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka, Warszawa 1993.
P. Sobotka, J. Zbrzeżny, Litania do Najświętszej Maryi Panny przyjęta przez Zakon [Kaznodziejów], „Prace Filologiczne” LII, Warszawa 2007, s. 301-338.
W. Śmiech, Rozwój historyczny polskich grup spółgłoskowych *sr’, *zr”, *žr’, Łódź 1953.
W. Śmiech, Rozwój form czasu teraźniejszego czasownika w języku polskim, Łódź 1967.
S. Stieber, Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa 1966.
H. Turska, Mianownik l. mn. typu „chłopy”, „draby” w języku polskim, Język Polski, R. XXXIII, 1953, s. 129-155.
H. Turska, Zagadnienie miejsca akcentu w języku polskim, Pamiętnik Literacki, R. XLI, 1950, z. 2.
S. Urbańczyk, Jaką polszczyzna mówił Jan Kochanowski i jego rówieśnicy?, Język Polski, R. XXXIII, 1953, s. 214-224.
B. Wieczorkiewicz, R. Sinielnikoff, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Warszawa 1959.
Ch. Zaremba, Éléments de grammaire historique du polonais, Paris 2009.
Wybory tekstów (fakultatywnie)
S. Borowski, A. Furdal, Wybór tekstów do historii języka polskiego, Warszawa 1980.
W. Taszycki, Najdawniejsze zabytki języka polskiego, Wrocław 1967, wyd. IV (lub wyd. nast.).
W. Taszycki, Wybór tekstów staropolskich XVI-XVIII, wyd. III, Warszawa 1969.
W. Wydra, W. R. Rzepka, Chrestomatia staropolska, Wrocław 1975.
http://www.ijp-pan.krakow.pl/polski/polski/00/01/teksty.php
Słowniki etymologiczne
F. Miklosich, Etymologisches Wörterbuch der Slawischen Sprachen, Wien 1886.
A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1957 (lub wyd. nast.).
F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I-V, Kraków 1952-1992.
Этимологический словарь славяньских языков, ред. О.Н. Трубачев, Москва 1974 и след.
A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. I-II, Warszawa 2000 .
K. Długosz-Kurczabowa, Nowy słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 2003.
W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
Słowniki ogólne
S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I-VI, wyd. II, Lwów 1854-1860, wyd. III, Warszawa 1951 (lub wyd. nast.).
S. Reczek, Podręczny słownik dawnej polszczyzny, Wrocław 1968 (lub wyd. nast.).
Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. I-X (z. 65: Wronka – Wszytek), Warszawa 1953 i tomy następne.
Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa, t. I-XXI (Ofarbować – Oposyłać), Wrocław 1966 i tomy następne.
Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku, [w:] http://xvii_wiek.ijp-pan.no-ip.org/pan_klient/index.php?strona=haslo&id_hasla=3136
W cyklu 2021/22L:
Podręczniki (wybór): Literatura uzupełniająca (wybór dla chętnych) I. Bajerowa, Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku, Wrocław 1964. Wybory tekstów S. Borowski, A. Furdal, Wybór tekstów do historii języka polskiego, Warszawa 1980. Słowniki etymologiczne A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1957 (lub wyd. nast.). S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I-VI, wyd. II, Lwów 1854-1860, wyd. III, Warszawa 1951 (lub wyd. nast.). |
W cyklu 2022/23L:
Podręczniki (wybór): Wybór tekstów - obowiązkowy: Literatura uzupełniająca (wybór dla chętnych): Wybory tekstów: Słowniki etymologiczne: Słowniki ogólne: |
W cyklu 2023/24L:
Podręczniki (wybór): Wybór tekstów - obowiązkowy: Literatura uzupełniająca (wybór dla chętnych): Wybory tekstów: Słowniki etymologiczne: Słowniki ogólne: |
W cyklu 2024/25L:
Podręczniki (wybór): Wybór tekstów - obowiązkowy: Literatura uzupełniająca (wybór dla chętnych): Wybory tekstów: Słowniki etymologiczne: Słowniki ogólne: |
Uwagi
W cyklu 2023/24L:
Brak |
W cyklu 2024/25L:
Brak |
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: