Ogólna metodologia nauk 2405-S-1-S1-OMN
Celem kursu jest wprowadzenie w problematykę metodologiczną nauk społecznych na tle ogólnej metodologii nauk. Na zajęciach nie będziemy zajmować się konkretnymi metodami i technikami prowadzenia badań, lecz poddamy analizie nieco bardziej ogólne racje dla prowadzenia badań według określonych zasad.
Nacisk będzie położony na ukazanie specyfiki prowadzenia badań naukowych, w tym na cechy charakterystyczne badań społecznych; na zrozumienie badawczego i kulturowego znaczenia kryterium demarkacji wiedzy naukowej oraz na uchwycenie podstawowych kwestii, takich jak np. relacje między teorią i empirią. Zaprezentowane zostaną fundamentalne spory metodologiczne: indywidualizm – holizm, naturalizm – antynaturalizm, wyjaśnianie – rozumienie. Analiza tych i innych zagadnień ma służyć przyswojeniu podstawowego instrumentarium pojęciowego, umożliwiającego w dalszej perspektywie samodzielne przeprowadzenie badań na potrzeby pracy dyplomowej.
1. Zajęcia organizacyjne – czym się zajmujemy, program, skala ocen, reguły gry...
2. Czym jest nauka? Wiedza naukowa na tle innych rodzajów wiedzy. Wiedza naukowa a badania naukowe. Perspektywa post-pozytywistyczna a perspektywa społecznych studiów nad nauką.
Istotne pojęcia: demarkacja, fallibilizm, falsyfikacja, intersubiektywność, kontekst odkrycia i kontekst uzasadnienia, nauka, potencjalny falsyfikator, weryfikacja, wiedza naukowa
Tekst obowiązkowy:
Amsterdamski, Stefan. 1973. Między doświadczeniem a metafizyką. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 40-72 (‘Kłopoty z kryterium demarkacji’).
Teksty uzupełniające:
Abriszewski, Krzysztof. 2008. Poznanie, zbiorowość, polityka. Analiza Teorii Aktora-Sieci Bruno Latoura. Kraków: Universitas, s. 7-95 (Wstęp oraz Rozdziały 1-5).
Babbie, Earl. 2008. Podstawy badań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 19-45 (Działalność badawcza człowieka a nauka).
Grobler, Adam. 2006. Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwo Aureus – Wydawnictwo Znak, s. 23-101.
Iwińska, Katarzyna. 2006. ‘Socjologia jako nauka, czyli znów zadane pytanie: What is so great about science?’, „Studia Socjologiczne” 1 (180): 61-87.
Kuhn, Thomas S. 2001. Struktura rewolucji naukowych. tłum. Helena Ostromęcka, Justyna Nowotniak, Warszawa: Aletheia.
Lakatos, Imre. 1995. Pisma z filozofii nauk empirycznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 352-362. (‘Nauka i pseudonauka’).
Latour, Bruno. 2009. ‘Dajcie mi laboratorium a poruszę świat’, tłumaczenie: Krzysztof Abriszewski, Łukasz Afeltowicz, „Teksty Drugie” nr 1-2 (115): 163-192; http://ewa.home.amu.edu.pl/Latour%20%20Dajcie%20mi%20laboratorium%20a%20porusze%20swiat.pdf
Popper, Karl Rajmund. 1999. Droga do wiedzy. Domysły i refutacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 61-75 (‘Nauka: domysły i refutacje’ I-III).
Sozański, Tadeusz. 1995. ‘Co to jest nauka?’, w: Janusz Goćkowski i Stanisław Marmuszewski (red.), Nauka, Tożsamość, Tradycja. Kraków: Universitas, s. 22-40.
3. Błędy poznawcze i inne ograniczenia, czyli po co nam metodologia.
Tekst obowiązkowy:
Januszkiewicz, Katarzyna. 2023. Jak uniknąć pułapek w myśleniu. Katarzyna Januszkiewicz w rozmowie z Martyną Słowik, "Znak" nr 814, s. 30-35.
Teksty uzupełniające:
Dobelli, Rolf. 2014. Sztuka jasnego myślenia czyli 52 błędy poznawcze, które lepiej niech popełniają inni. Warszawa: MT Biznes.
Kahneman, Daniel. 2012. Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym. Poznań: Media Rodzina.
4. O specyfice nauk społecznych i socjologii. Spór: naturalizm i antynaturalizm. Poznanie uwikłane w społeczeństwo, język i kulturę.
Istotne pojęcia: antynaturalizm, idiografizm, jedność nauki, kumulatywizm, naturalizm, nomotetyzm
Tekst obowiązkowy:
Ossowski, Stanisław. 2001. O osobliwościach nauk społecznych. Warszawa: PWN, s. 131-175 (‘Wzory nauk przyrodniczych w empirycznej socjologii’); tekst dostępny w wielu innych wydaniach, również w „Studiach Socjologicznych” nr 3 z 1961 r., s. 5-41. Proszę szczególnie dokładnie przestudiować fragment ‘Wzory nauk przyrodniczych wobec osobliwości nauk społecznych’.
Teksty uzupełniające:
Babbie, Earl. 2008. Podstawy badań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 19-45 (Działalność badawcza człowieka a nauka).
Grobler, Adam. 2006. Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwo Aureus – Wydawnictwo Znak, s. 209-256 („Typy nauk i ich odmienności metodologiczne”).
Mokrzycki, Edmund. 1975. ‘Metodologiczny dogmat antynaturalizmu’. Studia Filozoficzne, nr 7, 67-81. (dostępne również w: Edmund Mokrzycki. 2007. Do nauki przychodzi się nie tylko z pytaniami, Warszawa: IFiS PAN, s. 27-51).
Nowak, Stefan. 2007. Metodologia badań społecznych. Warszawa: PWN, s. 62-123 („Zjawiska społeczne i odpowiadające im pojęcia”)
Popper, Karl Rajmund. 1975. ‘Jedność metody w naukach przyrodniczych i społecznych’, w: Piotr Sztompka (red.), Metodologiczne podstawy socjologii, Kraków: UJ, s. 143-149.
Sojak, Radosław. 2004. Paradoks antropologiczny. Socjologia wiedzy jako perspektywa ogólnej teorii społeczeństwa. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 61-70 (‘Nauka w neodurkheimowskiej perspektywie – koncepcja Stephana Fuchsa’).
Zybertowicz, Andrzej. 1995. Przemoc i poznanie. Studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy. Toruń: Wydawnictwo UMK, s. 271-352.
5. Od teorii do empirii, od paradygmatów do zmiennych.
Istotne pojęcia: empiria, fakt, obserwacja, paradygmat, pozytywizm, prawo, prawidłowość, postmodernizm, teoria, zmienna
Tekst obowiązkowy:
Babbie, Earl. 2008. Podstawy badań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 25-40, 46-58 (fragmenty rozdziałów: ‘Działalność badawcza człowieka a nauka’ oraz ‘Paradygmaty, teoria i badania społeczne’).
Teksty uzupełniające:
Grobler, Adam. 2006. Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwo Aureus – Wydawnictwo Znak, s. 139-207 (Struktura nauki).
Nowak, Stefan. 2007. Metodologia badań społecznych. Warszawa: PWN, s. 394-443.
6. Między obserwacją a eksperymentem
Istotne pojęcia: abstrakcja, eksperyment myślowy, grupa eksperymentalna, grupa kontrolna, kanony Milla, relatywizm kulturowy, typologia, zmienne zależne i niezależne.
Tekst obowiązkowy:
Nowak, Stefan. 2007. Metodologia badań społecznych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 339-346 (Badania porównawcze w indukcji socjologicznej. Kłopoty z weryfikacją hipotez teoretycznych o szerokim zasięgu).
Teksty uzupełniające:
Andreski, Stanisław. 1992. Systematyczna socjologia porównawcza, w: tenże, Maxa Webera olśnienia i pomyłki, Warszawa, PWN, s. 113-148.
Babbie, Earl. 2004. Badania społeczne w praktyce¸ Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, rozdz. 8, „Typy obserwacji”, s. 243-266.
Karpiński, Jakub. Przyczynowość w badaniach socjologicznych, Warszawa, PWN, s. 72-88, fragm. Weryfikacja tez o zależnościach przyczynowych w badaniach ekperymentalnych.
Nowicka, Ewa. 1991. Metoda porównawcza, w: taż, Świat człowieka - świat kultury. Systematyczny wykład problemów antropologii kulturowej, Warszawa, PWN, 131-136.
Zybertowicz, Andrzej. 1995. Przemoc i poznanie: studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy, Toruń, UMK, 307-318.
7. Poziomy analizy zjawisk społecznych.
Istotne pojęcia: emergencja, indywidualizm, holizm, psychologizm, realizm, redukcjonizm, socjologizm
Tekst obowiązkowy:
Babbie, Earl. 2008. Podstawy badań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 114-122 (‘Jednostki analizy’).
Teksty uzupełniające:
Andreski, Stanisław. 1992. Maxa Webera olśnienia i pomyłki. Warszawa: PWN, s. 55-64 (‘Działania społeczne i indywidualizm metodologiczny’).
Karpiński, Jakub. 1985. Przyczynowość w badaniach socjologicznych. Warszawa: PWN, s. 102-120 (‘Zagadnienia „poziomu analizy” w socjologii’).
Szmatka, Jacek. 2007. Małe struktury społeczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 22-34.
Watkins, John W.N. 2001. Wyjaśnianie historii. Indywidualizm metodologiczny i teoria decyzji w naukach społecznych, s. 54-69 (‘Wyjaśnianie historyczne w naukach społecznych’).
8. Typologia badań społecznych: badania jakościowe, ilościowe i mieszane.
Istotne pojęcia: badania ilościowe, badania jakościowe, badania mieszane, strategie badawcze, metody badawcze
Tekst obowiązkowy:
Creswell, John W. 2013. Projektowanie badań naukowych. Metody jakościowe, ilościowe i mieszane. Kraków Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 29-45 ('Wybór typu projektu badawczego').
Teksty uzupełniające:
Grobler, Adam. 2006. Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwo Aureus – Wydawnictwo Znak, s. 139-207 (Struktura nauki).
Nowak, Stefan. 2007. Metodologia badań społecznych. Warszawa: PWN, s. 394-443.
9. Jak interpretować świat społeczny: wyjaśnianie, przyczynowość, przewidywanie.
Istotne pojęcia: dedukcja, ekstrapolacja trendu, eksplanandum, eksplanans, predykcja, przyczyna konieczna, przyczyna wystarczająca, retrodykcja, wyjaśnienie post factum
Teksty obowiązkowe:
Babbie, Earl. 2008. Podstawy badań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 107-114 (fragmenty rozdziału ‘Plan badań’).
Nowak, Stefan. 2007. Metodologia badań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 351-393 (‘Wyjaśnianie i przewidywanie’).
Teksty uzupełniające:
Amsterdamski, Stefan. 1983. Nauka a porządek świata. Warszawa: PWN, s. 136-171 (‘Możliwość przewidywania i przewidywanie możliwości’).
Babbie, Earl. 2003. Badania społeczne w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 84-105 (‘Pojęcie przyczynowości w badaniach społecznych’).
Karpiński, Jakub. 1985. Przyczynowość w badaniach socjologicznych. Warszawa: PWN.
Lem, Stanisław. 1996. Sex Wars. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza, s. 245-251 (‘Jak toną prognozy’).
10. Jak interpretować świat społeczny: rozumienie
Istotne pojęcia: empatia, socjologia humanistyczna, socjologia interpretatywna, Verstehen, współczynnik humanistyczny, definicja sytuacji
Tekst obowiązkowy:
Krasnodębski, Zdzisław. 1986. Rozumienie ludzkiego zachowania. Warszawa: PIW, s. 5-71 (‘Co to znaczy pytać o ‘rozumienie’?’, ‘Historyczne źródła i charakter sporu o rozumienie’, ‘Czy rozumienie jest empatią?’).
Teksty uzupełniające:
Andreski, Stanisław. 1992. Maxa Webera olśnienia i pomyłki. Warszawa: PWN, s. 46-55 (‘Co powinniśmy rozumieć przez „rozumienie”’).
Barley, Nigel. 1997. Niewinny antropolog. Warszawa: Prószyński i S-ka, s. 57-76 (‘Czy niebo jest dla ciebie czyste?’).
Topolski, Jerzy. 1978. Rozumienie historii. Warszawa: PIW, s. 8-34 (‘Rozumienie a wyjaśnianie’).
Weber, Max. 1999. ‘O niektórych kategoriach socjologii rozumiejącej’, w: Zdzisław Krasnodębski, Max Weber. Warszawa: Wiedza Powszechna, s. 119-147.
11. Początkowe etapy procesu badawczego: od problemu badawczego do pomiaru.
Istotne pojęcia: definicja, hipoteza, operacjonalizacja, pomiar nominalny, pomiar porządkowy, pomiar interwałowy, pomiar ilorazowy, problem badawczy, trafność, rzetelność, weryfikacja, wskaźnik
Tekst obowiązkowy:
Babbie, Earl. 2008. Podstawy badań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 141-176 (‘Konceptualizacja, operacjonalizacja, pomiar’).
Teksty uzupełniające:
Babiński, Grzegorz. 1980. Wybrane zagadnienia z metodologii socjologicznych badań empirycznych. Kraków: UJ, s. 19-34 (‘Etapy procesu badawczego’). Tekst dostępny również w: Marian Malikowski i Marian Niezgoda (red.), Badania empiryczne w socjologii, tom 1. Tyczyn: Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza 1997, s. 300-313.
Creswell, John W. 2013. Projektowanie badań naukowych. Metody jakościowe, ilościowe i mieszane. Kraków Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 115-160.
Frankfort-Nachmias, Chava i David Nachmias. Metody badawcze w naukach społecznych. Warszawa: Zysk i S-ka, s. 67-86 (‘Podstawowe elementy procesu badawczego’).
Nowak, Stefan. 2007. Metodologia badań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 124-196 (‘Definiowanie pojęć i dobór wskaźników w badaniach).
Pawłowski, Tadeusz. 1986. Tworzenie pojęć w naukach humanistycznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 35-53 (‘O wadliwościach języka i definicji jako środku ich usuwania’).
12-13. Instrumenty poznania naukowego: indeksy, skale, typologie, klasyfikacje, modele.
Istotne pojęcia: skala, indeks, klasyfikacja, model, typologia, typ idealny, złożoność i redukcja złożoności
Teksty obowiązkowe:
Babbie, Earl. 2008. Podstawy badań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 177-205 (‘Indeksy, skale, typologie’).
Nowak, Stefan. 2007. Metodologia badań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 158-164, 443-447 (‘Klasyfikacje i typologie’, ‘Modele teoretyczne zjawisk i procesów społecznych’).
Teksty uzupełniające:
Andreski, Stanisław. 1992. Maxa Webera olśnienia i pomyłki. Warszawa: PWN, s. 64-74 (‘Typy idealne’).
Grobler, Adam. 2006. Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwo Aureus – Wydawnictwo Znak, s. 139-207 (Struktura nauki).
Sztompka, Piotr. 1968. ‘O pojęciu modelu w socjologii’, „Studia Socjologiczne” 1: 27-58.
Watkins, John W.N. 2001. Wyjaśnianie historii. Indywidualizm metodologiczny i teoria decyzji w naukach społecznych, s. 25-53 (‘Typy idealne a wyjaśnianie historyczne’).
14. Fakty, wartości, ideologie i interesy w badaniach naukowych
Istotne pojęcia: etyka badawcza, ideologia, interes, wartość, wartości autoteliczne i instrumentalne
Tekst obowiązkowy:
Babbie, Earl. 2008. Podstawy badań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 77-102 (‘Polityka i etyka w badaniach społecznych’).
Teksty uzupełniające:
Andreski, Stanisław. 1992. Maxa Webera olśnienia i pomyłki. Warszawa: PWN, s. 32-46 (‘Obiektywność i neutralność etyczna’).
Creswell, John W. 2013. Projektowanie badań naukowych. Metody jakościowe, ilościowe i mieszane. Kraków Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 107-112.
Gouldner, Alvin. 1984. ‘Anty-Minotaur czyli mit socjologii wolnej od wartości’, w: Edmund Mokrzycki, Kryzys i schizma. Warszawa: PIW, s. 13-43.
Kodeks etyki socjologa. 2012. Polskie Towarzystwo Socjologiczne, dostępny: http://www.pts.org.pl/public/upload/kodeks.pdf
Kodeks etyki pracownika naukowego. 2012. Polska Akademia Nauk, dostępny: http://www.instytucja.pan.pl/images/stories/pliki/Komisja_ds_Etyki_Nauce/dokumenty/Kodeks_etyki_pracownika_naukowego_31.12._2012.pdf
Zybertowicz, Andrzej. 1995. Przemoc i poznanie. Studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy. Toruń: Wydawnictwo UMK, s. 356-363.
15. Test końcowy
Całkowity nakład pracy studenta
Efekty uczenia się - wiedza
Efekty uczenia się - umiejętności
Efekty uczenia się - kompetencje społeczne
Metody dydaktyczne podające
- wykład konwersatoryjny
- wykład problemowy
Metody dydaktyczne poszukujące
Koordynatorzy przedmiotu
Kryteria oceniania
1. Proszę o przygotowywanie się na poszczególne zajęcia poprzez uważną lekturę tekstów obowiązkowych oraz przyswojenie istotnych pojęć podanych przy tematach zajęć. Jeśli pojęcia nie są wyjaśnione w tekście obowiązkowym, trzeba poszukać ich definicji na własną rękę. Na zajęciach planowane są wejściówki ze znajomości lektur i/lub pojęć.
2. Warunkiem koniecznym dla uzyskania oceny pozytywnej jest obecność na zajęciach (w trakcie zajęć będą pojawiały się listy obecności). Dwie nieobecności nie pociągają za sobą żadnych konsekwencji. Kolejne dwie (ale nie więcej) nieobecności należy zaliczyć (sposób zaliczenia ustala prowadzący). Nieobecności w większej liczbie powodują konieczność konsultacji z prowadzącym w celu ustalenia dodatkowych warunków zaliczenia.
Uwaga: osoby nieprzygotowane na zajęcia (tzn. takie, które nie przeczytały tekstu obowiązkowego i/lub nie znające istotnych pojęć podanych przy określonym temacie) uważane są za nieobecne.
3. Na ostatnich zajęciach odbędzie się kolokwium, które składało się będzie z kilku-kilkunastu pytań dotyczących lektur obowiązkowych oraz istotnych pojęć wymienionych przy poszczególnych tematach. Ocena końcowa będzie wystawiona w oparciu o wynik kolokwium końcowego (80% oceny końcowej) oraz średniej ocen z wejściówek (20% oceny końcowej). Dodatkowo będzie uwzględniana aktywność na zajęciach.
Literatura
Podstawowa literatura, z którą warto się zapoznać:
Babbie, Earl. 2008. Podstawy badań społecznych, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 1-205 (rozdziały 1-6)
Creswell, John W. 2013. Projektowanie badań naukowych. Metody jakościowe, ilościowe i mieszane, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Nowak, Stefan. 2007. Metodologia badań społecznych, Warszawa, PWN.
Poniższy spis literatury to lektury, które były punktem odniesienia dla opracowania programu.
Abend, Gabriel. 2008. The Meaning of "Theory", Sociological Theory, vol. 26(2), 174-199.
Alexander, Jeffrey. 1982. Positivism, Presuppositions, and Current Controversies (Theoretical Logic in Sociology), vol. 1, London, Routledge & Kegan Paul.
Amsterdamski, Stefan. 1973. Kłopoty z kryterium demarkacji, w: tenże, Między doświadczeniem a metafizyką, Warszawa, 40-72.
Amsterdamski, Stefan. 1983. Spory o model wyjaśniania, w: tenże, Nauka a porządek świata, Warszawa, 93-135.
Andreski, Stanisław. 1992a. Co powinniśmy rozumieć przez "rozumienie"?, w: tenże, Maxa Webera olśnienia i pomyłki, Warszawa, PWN, 46-55.
Andreski, Stanisław. 1992b. Działania społeczne i indywidualizm metodologiczny, w: tenże, Maxa Webera olśnienia i pomyłki, Warszawa, PWN, 55-64.
Andreski, Stanisław. 1992c. Systematyczna socjologia porównawcza, w: tenże, Maxa Webera olśnienia i pomyłki, Warszawa, PWN, 113-48.
Andreski, Stanisław. 1992d. Typy idealne, w: tenże, Maxa Webera olśnienia i pomyłki, Warszawa, PWN, 64-74.
Bagby, Philip. 1975. Rozumienie historii, w: tenże, Kultura i historia, Warszawa, PIW, 90-115.
Becker, Howard S. 2018. Triki badawcze w socjologii. Jak w pełni wykorzystać potencjał badań społecznych. Warszawa, Wydawnictwo naukowe PWN.
Biecek, Przemysław. 2016. Odkrywać! Ujawniać! Objaśniać! Zbiór esejów o sztuce prezentowania danych, wyd. 2, Warszawa, Fundacja Naukowa SmarterPoland.pl.
Bunge, Mario. 1968. Przyczynowość a naukowe wyjaśnianie, w: tenże, O przyczynowości, Warszawa, 344-72.
Elias, Norbert. 2003. Zaangażowanie i neutralność, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Fuchs, Stephan. 1992. The Professional Quest for Truth: A Social Theory of Science and Knowledge, Albany, SUNY Press.
Giza-Poleszczuk, Anna. 1990. Teoretyczna krytyka badań empirycznych, w: taż, Edmund Mokrzycki (red.), Teoria i praktyka socjologii empirycznej, Warszawa, 33-56.
Grodziński, Eugeniusz. 1985. Racjonalizm, irracjonalizm a nauka współczesna, Kultura i Społeczeństwo, nr 1, 139-155.
Guba, Egon, Yvonna S. Lincoln. 2009. Kontrowersje wokół paradygmatów, sprzeczności i wyłaniające się zbieżności, w: Norman K. Denzin, Yvonna S. Lincoln (red.), Metody badań jakościowych, t. 1, 281-313.
Iwińska, Katarzyna. 2006. Socjologia jako nauka, czyli znów zadane pytanie "What is so great about science?", Studia Socjologiczne, nr 1, 61-87.
Karpiński, Jakub. 1963. Socjologiczne i metodologiczne spojrzenie na socjologię, Studia Socjologiczne, nr 4, 45-55.
Karpiński, Jakub. 1985. Przyczynowość w badaniach socjologicznych, Warszawa, PWN.
Kempny, Marian. 1990. Teoria badań empirycznych: casus antropologii społecznej, w: Anna Giza-Poleszczuk, Edmund Mokrzycki (red.), Teoria i praktyka socjologii empirycznej, Warszawa, 81-96.
Kmita, Jerzy. 1975. Wyjaśnianie, interpretacja humanistyczna, w: tenże, Wykłady z logiki i metodologii nauk. Dla studentów wydziałów humanistycznych, Warszawa, wyd. II, rozdz. II, 163-219.
Kołakowski, Leszek. 1967a. Rozumienie historyczne i zrozumiałość zdarzenia historycznego, w: tenże, Kultura i fetysze, Warszawa, 221-38.
Kołakowski, Leszek. 1967b. Wielkie i małe kompleksy humanistów, w: tenże, Kultura i fetysze, Warszawa, 263-90; także w: Kultura i Społeczeństwo, 1960, z. 1-2.
Konecki, Krzysztof. 2000. Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kostecki, Marian J., Krzysztof Mreła. 1980. Badania porównawcze i kumulacja wiedzy (z problematyki badań porównawczych nad organizacjami), Studia Socjologiczne, nr 3, 107-32
Kotarbiński, Tadeusz. 1986. O wadliwościach mowy i o definicjach jako środkach unikania nieporozumień i urojeń, mających źródło w tych wadliwościach, w: tenże, Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk, Warszawa, PWN, w. III, 34-59, rozdz. II.
Kozyr-Kowalski, Stanisław. 1967. Typ idealny a definicja logiczna, w: tenże, Max Weber a Karol Marks, Warszawa, KiW, 272-86.
Krzemiński, Ireneusz. 1980. Czym jest teoria?, Studia Socjologiczne, nr 1, 39-63.
Kurcz, Ida. 1987. Funkcje języka, w: taż, Język a reprezentacja świata w umyśle, Warszawa, PWN, 19-27.
Lakatos, Imre. 1988. Nauka a pseudonauka, w: Kierunki filozofii współczesnej, Toruń, UMK, 142-50; także w: Zagadnienia filozoficzne w nauce, IX, Kraków, PAT, 2-11.
Lakoff, George, Mark Johnson. 1988. Metafory w naszym życiu, Warszawa, PIW, 25-44.
Malinowski, Bronisław. 1981. Problem znaczenia w językach pierwotnych, w: A. K. Paluch, Malinowski, Warszawa 1981, 258-78.
Maruszewski, Tomasz. 1987. Zdrowy rozsądek w naukach społecznych, Przegląd Socjologiczny, t. 37, 83-98.
Merton, R.K. 1982. O znaczeniu teorii socjologicznej dla badań empirycznych. O znaczeniu badań empirycznych dla teorii socjologicznej, w: tenże, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa, PWN, 153-84.
Misztal, Barbara. 1980. Relatywizm kulturowy i wzory kultury. Nacisk na dominujący i niepowtarzalny charakter wartości, w: taż, Problematyka wartości w socjologii, Warszawa, PWN, 143-54.
Mokrzycki, Edmund. 1975. Metodologiczny dogmat antynaturalizmu, Studia Filozoficzne, nr 7, 67-81.
Mokrzycki, Edmund. 1990. "Socjologia humanistyczna" i "antynaturalizm" a problemy warsztatowe socjologii, w: tenże, Socjologia w filozoficznym kontekście, Warszawa, IFiS PAN, 56-62.
Nagel, Ernest. 1970a. Metodologiczne problemy nauk społecznych, w: tenże, Struktura nauki, Warszawa, 384-430.
Nagel, Ernest. 1970b. Prawa eksperymentalne i teorie, w: tenże, Struktura nauki, Warszawa, rozdz. V, 79-101.
Nagel, Ernest. 1970c. Wyjaśnianie i rozumienie w naukach społecznych, w: tenże, Struktura nauki, Warszawa, rozdz. XIV, 431-68.
Pietruska-Madej, Elżbieta. 1980. Metodologia a rzeczywistość nauki, Zagadnienia Naukoznawstwa, z. 4, 431-58.
Popper, Karl Rajmund. 1978. Status poznawczy nauki i metafizyki, Znak, nr 3, 367-87.
Popper, Karl Rajmund. 1999. Droga do wiedzy. Domysły i refutacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 61-75 („Nauka: domysły i refutacje” I-III).
Schrödinger, E. 1978. Nauka i religia, Znak, nr 3, 333-43.
Sozański, Tadeusz. 1995. Co to jest nauka?, w: Janusz Goćkowski, Stanisław Marmuszewski (red.), Nauka. Tożsamość i tradycja, Kraków, Universitas.
Such, Jan. 1985. Co to znaczy uzasadnić coś w sposób naukowy? w: Nauka w kulturze ogólnej, cz. I, Problemy upowszechniania postawy naukowej, Wrocław, 87-98.
Such, Jan. 1987. Eksperyment, w: Filozofia a nauka. dzieło cyt. 120-31.
Sułek, Antoni. 1979. Eksperyment w badaniach społecznych, Warszawa, PWN, 210-37, cz. III, p. 9, fragm. Aksjologiczne granice manipulacji eksperymentalnej.
Szacki, Jerzy. 1986. Socjologia jako nauka nomotetyczna, w: tenże, Znaniecki, Warszawa, 153-60 (jest i wyd. II).
Szmyd, Jan. 1987. Irracjonalizm jako program badawczy, Studia Filozoficzne, nr 7, 3-12.
Sztompka, Piotr. 1971. O pojęciu teorii w socjologii, Studia Socjologiczne, nr 3, 19-51.
Sztompka, Piotr. 1972. Strategia budowy teorii w socjologii, Studia Socjologiczne, nr 1, 5-47.
Sztompka, Piotr. 1974. O osobliwościach nauk społecznych raz jeszcze, Studia Filozoficzne, nr 8, 3-21.
Topolski, Jerzy. 1978. Rozumienie a wyjaśnianie, w: tenże, Rozumienie historii, Warszawa, PIW, 8-34.
Topolski, Jerzy. 1983. Teoria modeli historycznych, w: tenże, Teoria wiedzy historycznej, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, 320-57.
Watkins, John 1975. Wyjaśnianie historyczne w naukach społecznych, w: P.Sztompka (red.), Metodologiczne podstawy socjologii, Kraków, UJ (w. II 1980), 53-63; także w: tenże, Wyjaśnianie historii, Wrocław: Wydawnictwo U. Wrocławskiego, wyd. II, popr. i uzup., 54-69.
Watkins, John. 1978. Metoda falsyfikacji wobec rozwoju nauki, Zagadnienia Naukoznawstwa, z. 2.
Weber, Max. 1985. "Obiektywność" poznania w naukach społecznych, w: Problemy socjologii wiedzy, Warszawa, PWN, 76-100.
Weber, Max. 1999. „O niektórych kategoriach socjologii rozumiejącej”, w: Zdzisław Krasnodębski, M. Weber, Warszawa: Wiedza Powszechna, 119-47.
Wolpert, Lewis. 1996. Nienauka, w: tenże: Nienaturalna natura nauki, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 140-66.
Ziółkowski, Marek. 1981a. Charakterystyka zabiegu rozumienia naukowego - problemy i kontrowersje, w: tenże, Znaczenie, interakcja, rozumienie, Warszawa, PWN, 263-72.
Ziółkowski, Marek. 1981b. O kształcie i uwarunkowaniach myślenia potocznego, w: tenże, Znaczenie, interakcja, rozumienie, Warszawa, PWN, 147-216.
Ziółkowski, Marek. 1981c. O myśleniu potocznym, w: Andrzej Kwilecki (red.), 60 lat socjologii poznańskiej, Poznań: UAM, 173-80.
Ziółkowski, Marek. 2015. Teoria socjologiczna a transformacja społeczeństwa polskiego, Warszawa, Scholar.
Zybertowicz, Andrzej. 1995. Przemoc i poznanie. Studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy, Toruń, Wydawnictwo Naukowe UMK.
Zybertowicz, Andrzej i in. 2015. Samobójstwo Oświecenia. Jak neuronauka i nowe technologie pustoszą ludzki świat, Kraków, Wydawnictwo Kasper.
Żuk, Anna. 1992. Wiedza filozofów i wiedza ludzi zwyczajnych, w: taż, Filozofowie i zwykli ludzie. O konfrontacji myślenia teoretycznego z myśleniem konkretnym, Lublin, UMCS, 113-29.
Opracowania podręcznikowe (i zbliżone) z metodologii (i okolic):
Ajdukiewicz, Kazimierz. 1974. Logika pragmatyczna, Warszawa, PWN (były liczne wydania).
Babiński, Grzegorz. 1979. Wybrane zagadnienia z metodologii socjologicznych badań empirycznych, Kraków.
Babbie, Earl. 2004. Badania społeczne w praktyce, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 1-199 (były późniejsze wydania).
Babbie, Earl. 2008. Podstawy badań społecznych, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 1-205. (Uwaga! Dwie wyżej wymienione książki Babbiego nie do końca się pokrywają pod względem treści).
Bombik, Mieczysław (red.). 1985. Z ogólnej metodologii nauk, Warszawa, ATK, Miscallanea Logica, t. 2.
Craib, Ian, Ted Benton. 2003. Filozofia nauk społecznych: od pozytywizmu do postmodernizmu, Wrocław, Wydawnictwo Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP.
Creswell, John W. 2013. Projektowanie badań naukowych. Metody jakościowe, ilościowe i mieszane, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Grabowski, Marian. 1993. Elementy filozofii nauki, Toruń, UMK.
Grobler, Adam. 2006. Metodologia nauk, Kraków, Wydawnictwo Aureus – Wydawnictwo Znak.
Hempel, Carl G. 1968. Podstawy nauk przyrodniczych, Warszawa.
Hempel, Carl G. 2001. Filozofia nauk przyrodniczych, Warszawa, ALETHEIA.
Karpiński, Jakub. 1980. Wstęp do metodologii nauk społecznych, Warszawa.
Karpiński, Jakub. 1985. Przyczynowość w badaniach socjologicznych, Warszawa, PWN.
Karpiński, Jakub. 2006. Wprowadzenie do metodologii nauk społecznych, Warszawa, WSPZ im. Leona Koźmińskiego.
Kmita, Jerzy. 1973. Wykłady z logiki i metodologii nauk. Dla studentów wydziałów humanistycznych, Warszawa, PWN (były liczne wydania).
Kotarbiński, Tadeusz. 1986. Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk, Warszawa, PWN (były liczne wydania).
Krawczyk, Zdzisław (red.). 1990. Socjologia nauki. Zarys problematyki, Warszawa, UW COM SNP.
Łubnicki, Narcyz. 1971. Nauka poprawnego myślenia, Warszawa, PWN (było kilka wydań).
Markowski, Mieczysław. 1976. Metodologia nauk, Wrocław.
Mayntz, Renate, Kurt Holm, Peter Hübner. 1985. Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, Warszawa, PWN.
Mejbaum, Wacław, Aleksandra Żukrowska. 1985. Wstęp do metodologii nauk empirycznych, Kraków, UJ.
Nagel, Ernest. 1970. Struktura nauki, Warszawa, PWN.
Nowak, Stefan. 2007. Metodologia badań społecznych, Warszawa, PWN (jest też wydanie z 1985 roku).
Ogryzko-Wiewiórkowski, Henryk. 1986. Wprowadzenie do metod badawczych socjologii, Lublin, UMCS.
Pabis, Stanisław. 1985. Metodologia i metody nauk empirycznych, Warszawa, PWN.
Pawłowski, Tadeusz. 1986. Tworzenie pojęć w naukach humanistycznych, Warszawa, PWN.
Such, Jan. 1973. Wstęp do ogólnej metodologii nauk. Poznań, UAM.
Such, Jan, Małgorzata Szcześniak. 1997. Filozofia nauki, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
Sułek, Antoni. 1990. W terenie, w archiwum i w laboratorium. Studia nad warsztatem socjologa, Warszawa, Uniwersytet Warszawski.
Sułek, Antoni. 2002. Ogród metodologii socjologicznej, Warszawa, Scholar.
Sztompka, Piotr. 1973. Teoria i wyjaśnianie. Z metodologicznych problemów socjologii, Warszawa, PWN.
Sztompka, Piotr (red.). 1975. Metodologiczne podstawy socjologii, Kraków, UJ (jest drugie wydanie).
Sztumski, Janusz. 1999. Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice, wyd. 5 zm. i uzup.
Zimny, Zygmunt M. 2000. Metodologia badań społecznych. Wprowadzenie, Częstochowa: Wydawnictwo WSP.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: