Prowadzony w cyklach: 2022/23Z, 2023/24Z, 2024/25Z, 2025/26Z

Kod ISCED: 0314

Punkty ECTS: 4

Język: polski

Organizowany przez: Instytut Socjologii (dla: Wydział Filozofii i Nauk Społecznych)

Metody badań wizualnych: laboratorium 2405-M-S1-MBW

Celem zajęć jest nabycie przez studentów wiedzy na temat badań wizualnych, jednego z najdynamiczniej rozwijających się obszarów nauk społecznych, zainteresowanych kulturą obrazu – otaczającymi jednostki wyobrażeniami wizualnymi, traktowanymi jako odzwierciedlenie oryginalnej formy kulturowej danej zbiorowości, wykorzystujących obrazy jako podstawę do suwerennej analizy badawczej – rządzącej się swoimi własnymi prawami, ale równoprawnej z analizą materiału uzyskanego za pomocą innych metod badawczych.

Szczególnie ważnym elementem zajęć będzie zdobywanie sprawności w posługiwaniu się fotografią jako narzędziem badawczym. Poznanie języka fotografii, zarówno w aspekcie historyczno-teoretycznym, jak i badawczym oraz praktycznym, pozwala zwiększyć kompetencje na polu alfabetyzmu wizualnego – umiejętności odczytywania, interpretacji i produkowania komunikatów wizualnych.

W ramach zajęć studenci będą zdobywać przydatne umiejętności związane z wykonywaniem i posługiwaniem się obrazami fotograficznym, zaznajamiając się równocześnie z dorobkiem klasyków fotografii, najważniejszymi koncepcjami poświęconymi krytyce fotografii i nowoczesną wizualną metodologią nauk społecznych.

Treści programowe przedmiotu zostaną podzielone na następujące działy.

Historia fotografii: prehistoria, powstanie fotografii (Niépce, Daguerre i Talbot); najważniejsze zmiany w rozwoju fotografii (aspekt techniczny); fotografia a sztuka (piktorializm, modernizm, surrealizm, konstruktywizm, postmodernizm).

Fotografia społeczna, społeczne funkcje fotografii i praktyk fotograficznych: FSA, fotografia rodzinna i prywatna; fotografia wojenna, fotografia i inność, fotoamatorzy.

Współczesna polska fotografia społeczna (Rydet, Pokrycki, Skąpski, Dakowicz, Wilczyk).

Fotografia jako narzędzie poznania: socjologia wizualna i antropologia wizualna; metodologia wizualna nauk społecznych; fotografia jako medium nauk społecznych. Omówienie metod badań wizualnych.

Gramatyka i słownictwo języka fotografii: kontrola nad aparatem, trójkąt ekspozycji, elementarne zasady pracy z aparatem fotograficznym, rodzaje kompozycji fotograficznej, wizualny ciężar, poszukiwanie perspektywy, kontrast wizualny i koncepcyjny, kadrowanie.

Tryby interpretacji danych wizualnych: obszar wytwarzania, samego obrazu i odbioru; interpretacja kompozycyjna, analiza treści, semiologia, psychoanaliza, analiza dyskursu.

Krytyka fotografii w ujęciu medioznawczym: opis, interpretacja i ocena fotografii; temat i tematyka; kontekst wewnętrzny, oryginalny i zewnętrzny fotografii; fotografia a słowo (image/text); fotografia i ideologia.

Filozofia i estetyka fotografii: natura obrazu i fotografii; obraz i przedstawienie (realizm, formalizm i ekspresjonizm); subiektywizm (konstrukcjonizm) i obiektywizm fotografii (dokument-świadectwo). Benjamin i zanik aury sztuki; Barthes, czyli od semiologii (gramatyka reklamy) do fenomenologii (noemat, studium i punctum fotografii); Sontag i fotografia jako kolekcjonowanie świata.

Dodatkowo części spotkań towarzyszyć będzie prezentacja i dyskusja dokonań jednego klasyka fotografii „w pigułce”.

Efekty uczenia się - wiedza

- zna podstawową terminologię medioznawstwa, ma podstawową wiedzę o charakterze medioznawstwa, jego miejscu w systemie nauk i relacjach do innych nauk - ma podstawową wiedzę o człowieku jako aktorze funkcjonującym w świecie środków masowego przekazu i szybkiego przepływu informacji, w szczególności jako podmiocie konstytuującym struktury społeczne i zasady ich funkcjonowania, a także działającym w tych strukturach - zna metody i narzędzia, w tym techniki pozyskiwania danych, właściwe dla dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla medioznawstwa, pozwalające opisywać struktury i instytucje społeczne oraz procesy w nich i między nimi zachodzące, zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji różnych wytworów badanych przez medioznawstwo

Efekty uczenia się - umiejętności

- potrafi prawidłowo interpretować zjawiska społeczne (ideowe, konceptualne, kulturowe, polityczne, prawne, ekonomiczne), wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informacje zawarte w mediach z wykorzystaniem różnych źródeł i sposobów w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla medioznawstwa - potrafi prognozować procesy i zjawiska społeczne współczesnego świata informacyjnego i sieciowego (ideowe, kulturowe, polityczne, prawne, ekonomiczne) z wykorzystaniem standardowych metod i narzędzi w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla medioznawstwa - posiada umiejętność rozumienia i analizowania zjawisk społecznych w kontekście funkcjonowania mediów, posiada umiejętność merytorycznego argumentowania, z wykorzystaniem poglądów innych autorów, oraz formułowania wniosków

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

- prawidłowo identyfikuje i rozstrzyga dylematy związane z wykonywaniem zawodu, w którym wykorzystuję wiedzę z zakresu medioznawstwa umie uczestniczyć w przygotowaniu projektów społecznych (politycznych, gospodarczych, obywatelskich), uwzględniając aspekty prawne, ekonomiczne i polityczne - potrafi uzupełniać i doskonalić nabytą wiedzę i umiejętności

Metody dydaktyczne

Metody dydaktyczne eksponujące: pokaz Metody dydaktyczne podające: opis, opowiadanie, wykład konwersatoryjny Metody dydaktyczne poszukujące: ćwiczeniowa, doświadczeń, laboratoryjna, obserwacji, projektu Metody dydaktyczne w kształceniu online: metody rozwijające refleksyjne myślenie, metody służące prezentacji treści, metody wymiany i dyskusji

Metody dydaktyczne eksponujące

- pokaz

Metody dydaktyczne podające

- wykład konwersatoryjny
- wykład problemowy
- opis
- opowiadanie

Metody dydaktyczne poszukujące

- obserwacji
- doświadczeń
- projektu
- ćwiczeniowa
- laboratoryjna

Metody dydaktyczne w kształceniu online

- metody wymiany i dyskusji
- metody rozwijające refleksyjne myślenie
- metody służące prezentacji treści

Koordynatorzy przedmiotu

Krzysztof Olechnicki

Kryteria oceniania

Forma zaliczenia: zadania fotograficzne i projekt końcowy

Zadania fotograficzne będą odnosiły się do omawianych podczas zajęć własności medium fotograficznego i będą sprawdzały praktyczne przyswojenie wiedzy na temat języka fotografii.

Tematyka projektu końcowego będzie dotyczyła użycia fotografii jako narzędzia badawczego lub społecznych funkcji fotografii i praktyk fotograficznych.

Temat projektu musi zostać ustalony z prowadzącym zajęcia do 23 grudnia 2024 r., a sam projekt przesłany najpóźniej 16 lutego 2025.

Kryteria oceniania projektu końcowego: wartość poznawcza, pomysłowość, jakość techniczna i estetyczna.

Literatura

Banks Marcus (2013) Materiały wizualne w badaniach jakościowych. Niezbędnik badacza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Barrett Terry (2014) Krytyka fotografii. Jak rozumieć obrazy. Kraków: Universitas.

Barthes Roland (1995/1980) Światło obrazu. Uwagi o fotografii. Warszawa: Wydawnictwo KR.

Benjamin Walter (1996/1931) „Mała historia fotografii". W: idem, Anioł historii. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, ss. 105-24.

Berger John (1997) Sposoby widzenia. Poznań: Rebis.

Bogunia-Borowska Małgorzata i Piotr Sztompka (red.) (2012) Fotospołeczeństwo. Antologia tekstów z socjologii wizualnej. Kraków: Wydawnictwo ZNAK.

Brauchitsch Boris von (2004) Mała historia fotografii. Warszawa: Cyklady.

Clark-Ibáñez Marisol (2011) Kadrowanie świata społecznego przy użyciu wywiadu fotograficznego [w:] Frąckowiak Maciej, Olechnicki Krzysztof, red., Badania wizualne w działaniu. Antologia tekstów. Przełożyła Monika Rosińska. Warszawa: Bęc Zmiana, s 39-66.

Collier John, Jr. I Malcolm Collier (2012) Zasady badań wizualnych. W: Bogunia-Borowska Małgorzata i Piotr Sztompka (red.) (2012) Fotospołeczeństwo. Antologia tekstów z socjologii wizualnej. Kraków: Wydawnictwo ZNAK, s. 707-722.

Czartoryska Urszula (1965) Przygody plastyczne fotografii. Warszawa: WAiF.

Dederko Witold (2017) O kompozycji w fotografii. Warszawa: Polskie Wydawnictwa Fotograficzne.

DuChemin David (2010) Poza kadrem. Żyć fotografią, żyć z fotografii. Łódź: Wydawnictwo Galaktyka.

DuChemin David (2012) Język fotografii. Łódź: Wydawnictwo Galaktyka.

Ferenc Tomasz (2007) „Analiza obrazów – przegląd metod i inspiracji teoretycznych”. Acta Universitas Lodziensis. Folia Sociologica, vol. 32, s. 5-25

Frąckowiak Maciej i Krzysztof Olechnicki (red.) (2011) Badania wizualne w działaniu. Antologia tekstów. Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana.

Grady John (2009) Badania wizualne na rozdrożu. Przegląd Socjologii Jakościowej Tom V, nr 2 – Lipiec, http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume10/PSJ_5_2_Grady.pdf

Hacking Juliet (red.) (2014) Historia fotografii. Warszawa: Arkady.

Higgins Jackie (2015) Przewodnik po fotografii współczesnej. Dlaczego zdjęcie nie musi być ostre? Warszawa: Arkady.

Hunter Fil, Biver Steven, Fuqua Paul (2009) Światło w fotografii. Magia i nauka. Łódź: Wydawnictwo Galaktyka.

Kemp Wolfgang (2014) Historia fotografii. Od Daguerre’a do Gursky’ego. Kraków: Universitas.

Konecki Krzysztof (2005) Wizualne wyobrażenia. Główne strategie badawcze w socjologii wizualnej a metodologia teorii ugruntowanej”. Przegląd Socjologii Jakościowej, Tom I, Numer 1, s. 42-49 (http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume1/PSJ_1_1_Konecki.pdf)

Krajewski Marek (2008) „Fotografie jako przedmioty”. W: Jerzy Kaczmarek (red.) Do zobaczenia. Socjologia wizualna w praktyce badawczej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 119-132.

Lechowicz Lech (2012) Historia fotografii. Część 1. 1839-1939. Łódź: PWSFTViT.

Lethen Helmut (2016) Cień fotografa. Obrazy i ich rzeczywistość. Kraków: Universitas.

Magala Sławomir (2000) Szkoła widzenia, czyli świat w subiektywie aparatu fotograficznego. Wrocław: Biblioteka Format-u.

Olechnicki Krzysztof (2003) Antropologia obrazu. Fotografia jako metoda, przedmiot i medium nauk społecznych. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Olechnicki Krzysztof i Tomasz Szlendak (2002) „Wywiad z użyciem fotografii w metodologii badań socjologicznych i w praktyce społecznej”. ASK, t. 11, s. 7-26.

Olechnicki Krzysztof (2003) „Teoria, praktyka i sztuka eseju fotograficznego”. W: idem (red.) Obrazy w działaniu. Studia z socjologii i antropologii obrazu. Toruń 2003: UMK, s. 13-37.

Pink Sarah (2009) Etnografia wizualna. Obrazy, media i przedstawienie w badaniach. Kraków: WUJ.

Rogowski Łukasz (2016) Funkcje zdjęć w wywiadach fotograficznych. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12, nr 4, s. 78‒99
http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-6418753f-52bf-452a-8375-4f6c0c854307.

Rose Gillian (2010) Interpretacja materiałów wizualnych. Krytyczna metodologia badań nad wizualnością. Warszawa: PWN.

Sontag Susan(1986) O fotografii. Warszawa: WAiF.

Soulages Francois (2007) Estetyka fotografii. Strata i zysk. Kraków: Universitas.

Sztompka Piotr (2005) Socjologia wizualna. Fotografia jako metoda badawcza. Warszawa: PWN.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 2405-M-S1-MBW w USOSweb