Socjologia wychowania 2403-PPW-202-sj

Wykład 1. Kwestie organizacyjne. Organizacja kursu.

Wykład 2. Socjologia wychowania - wprowadzenie w obszar refleksji.
- skuteczne wychowanie wg Floriana Znanieckiego
- istota wpływów społecznych
- proces wychowawczy
- społeczne funkcje wychowania
- Proces wychowawczy jako przedmiot i narzędzie kontroli
- wychowanie
- dyscypliny zajmujące się wychowaniem i ich perspektywy
- problematyką i dziedziny socjologii wychowania

Ważne informacje:
Skutecznie wychowywać wg Fl. Znanieckiego - za wszelką cenę dążyć do stworzenia dzieciom i młodzieży możliwości twórczego wykorzystywania i rozwijania swoich uzdolnień także poprzez uwzględnienie „wpływów społecznych”, którym podlega wychowujący i wychowywany.

Proces wychowawczy wg B. Suchodolskiego - masowe dorastanie do zadań ludzi (zwłaszcza młodych pokoleń) konkretnych społeczeństw danych okresów historycznych.

Trzy dziedziny socjologii wychowania - [a] środowisko wychowawcze i jego komponenty; [b] proces uspołecznienia dzieci i młodzieży oraz jego zaburzenia; [c] doskonalenie systemu wychowawczego szkolnictwa i oświaty oraz jego funkcjonowanie w różnych środowiskach.

Wykład 3. Historyczne korzenie i wpływowe teorie socjologii wychowania
- prekursorzy socjologii wychowania w Polsce i ich dokonania
- wyjaśnić wychowanie - teorie socjologiczne (od Durkheima do Znanieckiego)

Ważne informacje:
Socjologia wychowania - subdyscyplina socjologii zajmująca się środowiskiem wychowawczym w odniesieniu do grup, jednostek, efektów działania procesu wychowawczego oraz powiązań ze strukturą społeczną.

Trzy okresy instytucjonalizacji socjologii wychowania w Polsce: 1918-1924: w humanistyce polskiej dominuje pogląd o psychologiczno-medycznym podejściu do wychowania (procesami wychowania powinna zajmować się pedagogika). W 1921 roku Florian Znaniecki przeprowadził pierwsze badania empiryczne zawodu nauczyciela i socjologicznej problematyki szkoły). 1924-1928: wiele dyskusji o socjologii wychowania i pedagogice polskiej w tle z pracami nad pierwszym kierunkiem kształcenia socjologów. W 1925 roku Florian Znaniecki pisze Szkice z socjologii wychowania a w 1928 roku Socjologię wychowania, powstają też ważne prace Józefa Chałasińskiego. 1929-1939: w 1930 roku Znaniecki wydaje drugi tom Socjologii wychowania.

Perspektywa humanistyczna a wychowanie: [1] wychowanie to proces społeczny – uwarunkowany społecznie (wpływy); [2] wychowanie, to przygotowanie wychowanka do pełnego udziału w życiu grup społecznych; wychowawca kształtuje nie tyle izolowaną osobowość, co swoisty układ społeczny; [3] aktywistyczna koncepcja wychowanka – najwyższy rozwój indywidualności nie przez wychowanie ale samokształcenie; [4] celom wychowania przypisuje większą rolę niż metodom wychowania: rola zdolności twórczych, waga ich rozwijania; [5] szkoła: wymagania izolacji szkoły od życia społeczeństwa – oderwanie treści nauczania od rzeczywistego życia i jego rzeczywistych problemów; [6] środowisko wychowawcze: wczesne; instytucje wychowawcze; wychowania pośredniego; inne + środowisko rozwojowe, wpływów realnych, wpływów społecznych

Wykład 4. Środowisko społeczne i środowisko wychowawcze - przestrzenie wielowymiarowych wpływów
- środowisko i jego struktura
- społeczność lokalna i regionalna i ich rola w kształtowaniu jednostek
- środowisko wychowawcze

Ważne informacje:
Środowisko wg Stanisława Kowalskiego - systemem bodźców wywołujących reakcje i przeżycia psychiczne (przy założeniu, że można wyróżnić poszczególne jego aspekty: środowisko naturalne (geofizyczne), kulturowe i społeczne.

Interakcyjne ujęcie społeczności lokalnych – w społeczności kluczowy jest pierwiastek procesualności, zgodnie z którym życie społeczne jest polem interakcyjnym, a jednostki – aktorzy społeczni – nieustannie podejmują role, kształtują jaźń, tworząc względnie trwałą sieć społecznych relacji.

Środowisko społeczne - ogół grup i jednostek, z którymi w ciągu swego życia osobnik styka się prywatnie lub publicznie, bezpośrednio lub pośrednio, przelotnie lub trwale, osobiście lub rzeczowo.

Środowisko wychowawcze wg Włodzimierza Wincławskiego - suma warunków tworzonych przez życie zbiorowe dla kształtowania się życia jednostek, czyli to wszystko, co jest wspólnym doświadczeniem i podstawą osobowości dla członków danej zbiorowości.

Wykład 5. Do czego wychowywać? - dzieci i młodzież w pandemii i wyzwania wychowawcze współczesności
- podstawowe problemy współczesnej młodzieży
- dzieci w pandemicznych warunkach i ich potrzeby
- społeczeństwo współczesne w socjologicznym ujęciu
- Człowiek nowoczesny i kompetencja cywilizacyjna
- Czy mamy szansę w szrankach z kultura konsumpcyjną?

Ważne informacje:
Zasady nowoczesności wg Krishana Kumara: [1] Indywidualizm (uwolnienie od więzi grupowych, uzależnień); [2] Dyferencjacja (zróżnicowanie i wielość opcji); [3] Racjonalność (apoteoza rozumu, rozwagi, kalkulacji, obiektywności i efektywności); [4] Ekonomizm (praca i kupno przenikają życie społeczne); [5] Ekspansywność (tendencja do rozszerzania się w przestrzeni).

Cechy człowieka nowoczesnego wg Alexa Inkelesa: *Otwartość na innowacje i zmianę; *Łatwość wypowiadania się uzasadniania własnych opinii; *Orientacja prospektywna; *Poczucie mocy podmiotowej; *Planowanie przyszłych działań ; *Zaufanie do porządku społecznego; *Zasada merytokratyczna; *Samodoskonalenie się; *Szacunek dla godności innych.

Megatrendy społeczeństwa postindustrialnego (tendencje prowadzące do fundamentalnych zmian strukturalnych społeczeństw współczesnych): *Globalizacja – gospodarka przestaje być państwowa, staje się światowa (taki charakter ma rynek ekonomiczny, finansowy, międzynarodowy podział pracy). Podobnie jest z komunikacją, turystyką, środkami masowego przekazu – globalizacja kultury, sztuki, rozrywki, informacji. Świat staje się wielką wioską (M. MacLuhan) – „globalna wioska”; *Komputeryzacja (umasowienie komputerów osobistych, jako podstawowego wyposażenia wielu stanowisk pracy); *Megatrendy w polityce – decentralizacja władzy, wzrost znaczenia lokalnej samorządności; *Zmiany stylu życia – renesans bezpośrednich, bliskich relacji, bliskich więzi, pojawienie się nowych form wspólnotowych (nowe ruchy społeczne, grupy interesów, stowarzyszenia dobrowolne. Niezwykłe wzbogacenie opcji konsumpcyjnych – możliwości wyboru towarów, form rozrywki, uczestnictwa kulturalnego, życia religijnego); *„Społeczeństwo klasy usługowej” – Ralf Dahrendorf; *„Społeczeństwo wiedzy” – Peter Drucker.

Wykład 6. Rodzina jako część środowiska wychowawczego
- pojęcie i struktura rodziny
- funkcje wychowawcze rodziny
- uwarunkowania jakości wychowania w rodzinie (wpływy pierwszego rodzaju i wpływy zewnętrzne)
- rola rodziny we współczesnym świecie
- zaburzenia i czynniki różnicowania pełnionych funkcji
- nowe formy rodzinne - nowe role?

Ważne informacje:
Funkcje wychowawcze rodziny - [1] zaspokajanie podstawowych potrzeb (więzi, przynależności, miłości, akceptacji); [2] kształtowanie kondycji psychofizycznej jednostki (stan zdrowia, stosunek do samego siebie i świata zewnętrznego]; [3] formowanie postaw społecznych dzieci i młodzieży, wzorców i norm postępowania.

Od czego zależy jakość wychowania w rodzinie? - [1] wpływy pierwszego rodzaju (miłość wzajemna, poczucie obowiązku, wspólne dążenie do awansu, troska o wspólny dom, dążenie do realizacji wczesnych aspiracji, dążenie do spełnienia oczekiwań bliższego środowiska, dążenie do rozwinięcia swych możliwości w pracy dla rodziny, w zawodzie, w pracy twórczej. [2] wpływy zewnętrzne (tradycyjne, upowszechnione wzory małżeństwa i rodziny, zwłaszcza ról w rodzinie, określenia prawne zawarte w kodeksie rodzinnym, opinia publiczna i kontrola społeczna, nieformalna i formalna).

Wielki wstrząs wg Francisa Fukuyamy (upadek patriarchatu): postęp technologii medycznej (kontrola urodzin); masowe wejście kobiet na rynek pracy; feminizm.

Wykład 7. Otoczenie sąsiedzkie, sąsiedztwo i opinia sąsiedzka
- istota otoczenia sąsiedzkiego
- sprawy wspólne w otoczeniu sąsiedzkim
- doniosłość opinii sąsiedzkiej
- Sąsiedztwo a pierwotne potrzeby człowieka
- współczesne przeobrażenia funkcji wychowawczej sąsiedztwa

Ważne informacje:
Otoczenie sąsiedzkie - ogół osób, z którymi jednostka styka się bezpośrednio dzięki temu, że znajdują się one w fizycznej bliskości jego miejsca zamieszkania.

Wspólne sprawy otoczenia sąsiedzkiego: [1] sprawy osobiste jak i zewnętrzne przejawy życia zbiorowego (dziedzina plotek sąsiedzkich); [2] sprawy publiczne wielkich grup; [3] nadzwyczajne wydarzenia.

Opinia sąsiedzka - proces, w którym w pewnym sąsiedztwie wytwarza się i utrzymuje wspólna sfera interesujących wszystkich doświadczeń.

Pierwotne potrzeby człowieka a rola opinii sąsiedzkiej - [1] chęć porozumienia; [2] choć podzielania uczuć i wzruszeń; [3] konformizm i wyróżnianie się.

Wykład 8. Grupy rówieśnicze (zabawowe) i ich doniosła rola wychowawcza
- ogólna charakterystyka grup nieformalnych
- zróżnicowanie grup nieformalnych
- funkcje wychowawcze grupy rówieśniczej
- wychowawcza kanalizacja potrzeb i aktywności grup nieformalnych
- współczesna młodzież i potrzeba zrzeszania się

Ważne informacje:
Role wychowawcze grupy rówieśniczej - [1] szkolenie w przodowaniu; [2] ustanawianie samorzutnie reguł postępowania; [3] uprzytomnienie, które zachowania są porządane, a które nie porządane; [4] nabywanie umiejętności rywalizacji.

Czego potrzeba grupom rówieśniczym? - [1] czynnego i pozytywnego zainteresowania dorosłych; [2] proponowania działań, które mają dla dzieci i młodzieży żywotne i aktualne znaczenie.

Wykład 9. Funkcje wychowawcze nauczyciela
- geneza funkcji nauczyciela
- wczesne role nauczycieli
- aktualne problemy relacji uczeń-nauczyciel

Ważne informacje:
Trzy zadania specjalistów od wychowania - [1] uczenie czynności; [2] uczenie wartości’; [3] uczenie usposobień.

Wykład 10. Środowisko społeczne szkoły
- Szkoła w środowisku
- Geneza szkoły
- Podstawowe idee, na których opiera się szkoła
- Podstawowe problemy szkoły w przestrzeni wychowania
- Alternatywy dla tradycyjnej szkoły
- Nieformalna organizacja szkoły
- Ukryty program i niewidzialna pedagogia
- Selekcje szkolne
- Kody językowe
- Kapitały wg Pierre’a Bourdieu

Ważne informacje:
Tradycyjne przesłanki instytucji szkolnej - [1] odosobnienie; [2] specyficzne doświadczenia; [3] stosowanie techniki pedagogicznej.

Idee szkoły pracy (szkoły twórczej Henryka Rowida - [1] zastąpienie fikcyjnych zagadnień i nieżywotnych czynności szkolnych zagadnieniami, które w oczach dziecka będą realne, a czynności interesujące; [2] wprowadzenie czynnego przyswajania doświadczeń, samorzutnie dobieranych przez dziecko w przebiegu twórcze działalności , w miejsce biernego przyswajania wiedzy, narzucanej z zewnątrz; [3] ćwiczenie we współpracy społecznej.

Cztery wymiary ukrytego programu szkoły - [1] architektura budynków szkolnych i układu infrastruktury; [2] postawy nauczycieli wobec ucznia i uczenia; [3] treści podręczników; [4] codzienność szkolna.

Uwarunkowania selekcji szkolnych wg Stanisława Bystronia - organizacja pracy szkół, dostępność społeczna i terytorialna szkół związania z warunkami ekonomicznymi uczniów; czynniki rasowe, religijne, polityczne, demograficzne, płeć i wiek uczniów; prestiż nauki, kształcenia w społeczeństwie, społeczna wartość nauki, popyt na nauczanie w szkołach określonego typu; zamiłowanie uczniów do kształcenia w określonym kierunku lub zawodzie oraz uzdolnienie umysłowe ucznia; podejmowanie pracy zarobkowej, wypełnianie obowiązków przez uczniów.

Wykład 11. Socjalizacja - procesy i agendy (podsumowanie)
- Uspołecznienie - struktura i mechanizmy
- Uspołecznienie a wychowanie
- Przebieg procesu uspołecznienia
- Zróżnicowanie procesów uspołecznienia

Ważne informacje:
Dwa wymiary socjalizacji - [1] wchodzenie w kulturę (przyswajanie typowych zachowań); [2] kształtowanie osobowości społecznej (tworzenie adekwatnych podstaw osobowościowych).

Socjalizacja antycypacyjna - sytuacja, w której ktoś, nie będąc jeszcze członkiem danej grupy czy nie zajmując jeszcze danej pozycji społecznej, identyfikuje się z nią subiektywnie na tyle silnie, że pragnie już z góry maksymalnie upodobnić się do członków tej grupy czy do osób zajmujących takie pozycje.

Socjalizacja odwrotna - przekaz w odwrotnym kierunku niż w warunkach typowych - przekaz od młodszych do starszych pokoleń.