Semiotyka 2402-F-S2-1-SEMIOT

Na zajęciach będziemy zajmować się znakami i systemami znaków, czyli wszelkimi takimi bytami, które istnieją po to, aby znaczyć - przywoływać pewne obiekty z otaczającego nas świata. Znaki są wszechobecne: wszystko to, co postrzegamy i wszystko to, czego doświadczamy dociera do nas za pośrednictwem znaków.

Wykład.
Wykład rozpoczyna się od ogólnych informacji dotyczacych definicji semiotyki, zarysowując zarówno jej różne wymiary teoretyczne, jak i oblicza praktyczne. Następnie wstępne określenia pojęcia znaku, ze szczególnym uwzględnieniem wieloznaczności greckiego terminu semeion, zagadnień ontologicznych dotyczących znaku, wstępnego podziału znaków na naturalne i konwencjonalne oraz zagadnień dotyczących metod semiotycznych. W dalszej kolejności omawiana jest historia semiotyki, w które wyróżnione zostają starożytne źródła semiotyki (nacisk jest położony na Kratylosa Platona oraz stoicką koncepcję znaku). Wskazane zostaną dwie tradycje semiotyczne: diadyczna i triadyczna, jak również przedstawieni będą główni przedstawiciele tych tradycji. Po dwa spotkania poświęcone zostaną ojcom współczesnej semiotyki, wyznajczającym zarazem dwie jej główne tradycje/nurty: Ferdinandowi de Saussure’owi oraz Charlesowi Sandersonowi Peirce’owi. Następnie omówione zostaną podejścia do pojęcia znaku - ze szczególnym uwzględnieniem znaku ikonicznego - zajmowane przez przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej, w tym Kazimierza Twardowskiego, Tadeusza Witwickiego, Stanisława Ossowskiego, Mieczysława Wallisa, Leopolda Blausteina oraz Izydory Dąmbskiej. Następnie omówione zostanie podejście do semiotyki z perspektywy teorii komunikacji, z naciskiem na prezentacje podstawowych modeli komunikacji, m.in. Claude'a Elwooda Shannona i Warrena Weavera, George’a Gerbnera, Harolda Lasswella, Theodore’a Newcomba, Bruce Westley’a i Malcolm MacLeana, Roberta Jakobsona. Dalsza część wykładu poświęcona jest pragmatyce, gdyż wiele współczesnych dyskusji filozoficznych wymaga znajomości podstawowych pojęć z zakresu pragmatyki - na jej terenie szuka się także rozwiązania dla niektórych problemów. Dlatego też omówiony zostanie temat różnych definicji poragmatyki, czyli różnych podejść wskazujących na granicę między semantyką a pragmatyką. Następnie omówione zostanie zjawisko okazjonalności języka naturalnego (głównie zaimki osobowe, określniki miejsca i czasu). Wprowadzone zostanie szerokie pojęcie implikowania, które zostanie podzielone na semantyczne i pragmatyczne. Studenci poznają pojęcie implikatury konwersacyjnej i konwencjonalnej, które zostanie przedstawione w ramach teoretycznych zarysowanych przez Paula Grice’a. Podkreślona zostanie rola implikatur uogólnionych związanych z maksymą jakości, w szczególności tzw. implikatury skalarne. Następnie studenci zapoznają się pojęciem prezupozycji, ktory rozpoczyna się krótkim wprowadzeniem historycznym (Gottlob Frege, Bertrand Russell, Peter Strawson). Nacisk zostanie położony na sposoby odróżnienia tych pojęć, czyli ich własności wyróżniające, które konstytuują odpowiednie testy: test z odwoływalności (implikatura konwersacyjna) oraz test z rzutowania (presupozycja). Omawiając z kolei teorię aktów mowy, odróżniony zostanie (za Johnem Austinem) akt lokucyjny, illokucyjny i perlokucyjny, jak również omówione zostaną rodzaje aktów mowy i ich warunki pomyślności (John Searle). Pojęcie metafory będzie rozpatrywane z perspektywy teorii - dzisiaj już klasycznej - zaproponowanej przez George’a Lakoffa i Marka Johnsona. Uwaga skupiona będzie na metaforach strukturalnych, orientacyjnych i ontologicznych. Ostatnie tematy poruszane na wykładzie dotyczą struktury rozmowy rozpatrywanych z perspektywy analizy dyskursu i analizy konwersacyjnej.

Ćwiczenia.
Ćwiczenia rozpoczynają się od omówienia zagadnień z obszaru szeroko rozumianej semiotyki logicznej. Poruszane będą tematy dotyczące pojęcia znaku ijęzyka. Następnie uwaga zostanie skierowana ku kategoriom syntaktycznym i przećwiczony zostanie ich zapis przy pomocy tzw. indeksów Ajdukiewicza. Na osobnych spotkaniach zajmiemy się dwoma podstawowymi kategoriami syntaktycznymi, czyli nazwami i zdaniami (m.in. funkcje znakowe nazwy, rodzaje nazw, stosunki zakresowe, zdanie w sensie gramatycznym i logicznym, wybrane rodzaje zdań). Omówiony zostanie pojęcie podziału logicznego, klasyfikacji, kwalifikacji i typologii. W dalszej kolejności zajmiemy się wybranymi aspektami ogólnej teorii pytań, zwracając uwagę na ich funkcje komunikacyjne, zawartość poznawczą oraz rodzaje. Następnie omówiony zostanie temat definicji, ich rodzajów i warunków poprawności. Dwa spotkania poświęcone będzie dyskusji o poprawności definicji terminów, która toczyła się na gruncie filozofii polskiej, jak również dyskusja dotycząca definicji kłamstwa. Na kolejnych spotkaniach omawiane będą zagadnienia obecne w wybranej literaturze, m.in. w następujących książkach (bez danych wydawniczych): (i) J. Maciaszek, Znaczenie, prawda, przekonania, (ii) E. Leach, Kultura i komunikowanie, (iii) D. Sperber i D. Wilson, Relewancja, (iv) L. Koj, Zdarzeniowa koncepcja znaku, (v) A. Doda-Wyszyńska, Podstawy semiotyki dla kulturoznawców, (vi) M. Lisowska-Magdziarz, Znaki na uwięzi. Studenci są zobligowani do przedstawienia referatów (jeden lub dwa na semestr) na tematy bliskie ich zainteresowaniom, które ujęte są z perspektywy semiotycznej. Powoduje to, że część problematyki poruszanej na ćwiczeniach zależy od zainteresowań filozoficznych studentów. Najczęściej referaty można zaliczyć do semiotyki stosowanej, gdyż dotyczą analizy semiotycznej różnych tworów kultury, np. filmu, gier (głównie komputerowych), architektury, zapachów, przekleństw itp.