Prowadzony w cyklu: 2022/23Z

Kod Erasmus: 08.1

Kod ISCED: 0223

Punkty ECTS: 3

Język: polski

Organizowany przez: Instytut Filozofii (dla: Wydział Filozofii i Nauk Społecznych)

Konwersatorium specjalistyczne: Filozofia a mistyka 2402-F-MF-s1-FAM

Filozofia od jej zarania jawi się jako systematyczny, metodycznie prowadzony, angażujący instrumentarium dowodzenia logicznego, stricte racjonalny dyskurs, posiadający ważność naukową, kulturową, moralną i społeczną. Mistyka z kolei, szczególnie w potocznym mniemaniu, uchodzi za dyskurs radykalnie przeciwstawny filozoficznemu, wszak reprezentujący mityczno-religijne, a zatem irracjonalne podejście do świata. Podręczniki do historii filozofii zwykły ten rozdział między filozofią a mistyką mocą swojej uczonej powagi wzmocnić, utrwalić i uświęcić, pokazując zasadniczą odrodność wszelkiego typu refleksji mistycyzującej od regularnej filozofii. Eksponentów tego typu podejścia do obydwu tych sfer nie brakowało przez wieki, do czasów nam współczesnych, także wśród najznamienitszych filozofów, którym zdają się patronować z pozycji dwudziestowiecznych Bertrand Russell, w kręgu zachodnioeuropejskiej (analitycznej) filozofii, oraz – w kręgu rodzimej filozofii – Kazimierz Ajdukiewicz. Filozofię zwykle pokazuje się w antagonistycznej obsadzie: bądź jako sojuszniczkę myślenia religijnego, bądź jako jego przeciwwagę. Zapomina się przy tym, w czym upatruję podstawowej wartości mojego wykładu, że filozofia nie musi się wpisywać w tę teoretycznie wątpliwą antynomię, lecz – korzystając z własnych zasobów pojęciowych, środków ekspresji, zaplecza metodologicznego i naukowych aspiracji, z pominięciem ścieżki zarówno podlegania wpływowi, jak i odcinania się od wpływu dowolnego typu myślenia religijnego – może ona, jak chce tego i dowodzi wielu klasyków gatunku (Jan Szkot Eriugena, Mistrz Jan Eckhart, Jakub Böhme, Martin Heidegger, Karl Jaspers, Ludwig Wittgenstein, Karl Albert, Georges Bataille, Henryk Elzenberg), na własnym polu wygenerować myślenie o charakterze mistycznym, któremu należy przydać nazwę filozofii mistycznej, odróżniając ją od dwu pozostałych możliwych ustosunkowań filozofii i mistyki, jakimi są: filozofia mistyki oraz mistyka filozoficzna. Twierdzę zatem, co objaśniam i uargumentowuję w porządku wykładu, że możliwy jest czysto racjonalny namysł filozoficzny, sięgający szczytów myślowej abstrakcji i finezji, z powodu ich niedostępności i subtelności określanych jako mistyczne.
Twierdzę przeto także, że możliwa jest do wyartykułowania i obrony ateistyczna filozofia mistyczna, co pokazuję na przykładzie jednej z najnowszych w tej materii koncepcji „nowej teologii mistycznej” (teologicznej tylko z nazwy lub raczej w pierwotnym, tj. filozoficznym tego słowa znaczeniu, o czym przypominam w toku wykładu za Wernerem Jaegerem) autorstwa Georgesa Bataille’a.

TEMATYKA in concreto:

1. Zagadnienia wprowadzające. Tematyka zajęć. Zalecana literatura. Warunki zaliczenia.

2. Omówienie i wskazanie różnic między dziedzinami określanymi jako: mistyka, misterium, mistycyzm, mistologia, mistagogia (teologia mistyczna, teologia duchowości), mistyka filozoficzna, filozofia mistyki, filozofia mistyczna.

3. Pojęciownik filozoficzno-mistyczny:
- doświadczenie mistyczne (a doświadczenie religijne)
- stan mistyczny
- ekstaza mistyczna
- visio mystica (wizja mistyczna)
- unio mytica (zjednoczenie mistyczne)
- kontemplacja mistyczna (a kontemplacja filozoficzna)
- świadomość mistyczna
- poznanie mistyczne (transreiczne)

4. Teologia wczesnych filozofów greckich - tropem Wernera Jaegera

- teologia (filozofia teologiczna) Milezyjczyków
- Ksenofanesa nauka o Bogu
- teogonie orfickie
- tajemnica bytu według Parmenidesa
- logofronetyczna koncepcja Heraklita

5. Apofatyka filozoficzna - w kręgu inspiracji neoplatońskich

- epistemologia teologiczna Filona Aleksandryjskiego
- emanatyzm Plotyna z Lykopolis

6. Filozoficzne aspekty teologii mistycznej Pseudo-Dionizego Areopagity

7. Doktryna mistyczna Aureliusza Augustyna

8. Metafizyka nicości Jana Szkota Eriugeny

9. Filozofia mistyczna Mistrza Jana Eckharta - od Boga osobowego ku nieosobowemu "nie-Bogu"

10. Teozoficzny mistycyzm Jakuba Böhmego

11. Transreizm Henryka Elzenberga

12. Teizm jako (to) a-Teizm? Perspektywa Bataille’owska

13. Egzamin końcowy/kolokwium końcowe z treści wykładu - ostatnie zajęcia w cyklu.

Całkowity nakład pracy studenta

Godziny realizowane z udziałem nauczycieli (godz.): - udział w wykładach – 30 - konsultacje z nauczycielem akademickim – 10 Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta (godz.): - przygotowanie do egzaminu – 10 - pisanie prac, projektów – 10 - czytanie literatury – 10 Łącznie: 70 godz. (2 ECTS)

Efekty uczenia się - wiedza

Efekty kształcenia w zakresie wiedzy: - Student/ka zna główne zagadnienia filozofii mistycznej oraz potrafi je uporządkować i porównać pod kątem wzajemnych ich powiązań i teoretyczno-praktycznych konsekwencji, do jakich prowadzą - Student/ka zna wiodące idee, czołowe koncepcje oraz najistotniejsze rozwiązania filozofii mistycznej w ujęciu diachronicznym i problemowym; potrafi przyporządkować poszczególne z nich do konkretnych autorów, kierunków i stanowisk; zna podstawowe metody badawcze i strategie argumentacyjne właściwe filozofii mistycznej; samodzielnie, a także z pomocą wykładowcy analizuje charakterystyczne dla tej filozofii argumenty, identyfikuje kluczowe tezy i założenia, wyprowadza poprawne wnioski - Student/ka prawidłowo (adekwatnie, rzeczowo, krytycznie, konstruktywnie i konkluzywnie) analizuje sprofilowane pod kątem treści wykładu i przewidziane spisem lektur obowiązkowych teksty naukowe, w aspekcie prezentowanych w nich stanowisk, idei, argumentów i polemik; potrafi je odtworzyć oraz poddać konstruktywnej krytyce, odwołując się do podstawowych przesłanek normatywnych danego stanowiska lub do założeń światopoglądowych bądź wyobrażeń kulturowych.

Efekty uczenia się - umiejętności

Efekty kształcenia w zakresie umiejętności: - Student/ka potrafi wskazać związki (nawiązania, kontynuacje, refutacje) między zagadnieniami filozofii mistycznej a historycznymi i najnowszymi problemami naukowymi i społecznymi. Rozumie ich wzajemny wpływ, przenikanie się i oddziaływanie. - Potrafi ocenić stopień powiązania problemów teoretycznych z praktycznymi. Umie odróżnić podejście naukowe od światopoglądowego lub ideologicznego - Docenia walory naukowe tak epokowych stanowisk wypracowanych na gruncie filozofii mistycznej, jak Jana Eckharta, wskazując na ich odkrywczość, stopień uargumentowania, perswazyjność, aktualność oraz inspiratywność i rozwojowość.

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

Efekty kształcenia w zakresie kompetencji społecznych: - Student kończący wykłady z filozofii mistycznej posiada teoretyczne zaplecze i skonfigurowaną z nim praktyczną umiejętność dialogicznego kooperowania w pluralistycznym, nowoczesnym społeczeństwie, unikając ideologicznych ekstremizmów i przejawiając gotowość do mediacji na rzecz neutralności światopoglądowej i pokoju międzyreligijnego.

Metody dydaktyczne

- wykład konwencjonalny z elementami konwersatorium - prezentacja multimedialna - metoda referatu - metoda analityczna - metoda syntetyczna - metoda porównawcza

Metody dydaktyczne eksponujące

- pokaz

Metody dydaktyczne podające

- opis
- wykład problemowy
- wykład konwersatoryjny
- wykład informacyjny (konwencjonalny)

Metody dydaktyczne poszukujące

- klasyczna metoda problemowa
- biograficzna
- referatu
- studium przypadku
- giełda pomysłów

Rodzaj przedmiotu

przedmiot fakultatywny

Wymagania wstępne

Zalecane: historia filozofii: starożytność – współczesność, wstęp do filozofii, wstęp do teologii

Koordynatorzy przedmiotu

Piotr Domeracki

Efekty kształcenia

1. Wiedza
- zna i rozumie, na poziomie rozszerzonym, rolę refleksji filozoficznej w kształtowaniu kultury europejskiej
- zna i rozumie historyczny charakter kształtowania się idei filozoficzno-mistycznych
- rozróżnia i uzasadnia różnicę między mistyką, mistycyzmem, mistagogią, filozofią mistyczną, mistyką filozoficzną oraz filozofią mistyki
- wymienia i definiuje podstawowe katalogi terminów i pojęć oraz czołowych twórców i przedstawicieli wymienionych dziedzin

Kryteria oceniania

Metody:
- metoda podająca - wykład uczestniczący
- metoda analityczna
- metoda porównawcza
- metoda audiowizualna
- metoda przypadków.

Kryteria oceniania:
- zaliczenie kończy się oceną;
- warunki uzyskania zaliczenia:
- systematyczne uczestnictwo w zajęciach (dopuszczalna jedna nieobecność)
- przystąpienie i zdanie egzaminu końcowego z treści wykładów.

Praktyki zawodowe

Nie ma.

Literatura

LITERATURA PODSTAWOWA:

1. GOGACZ Mieczysław, Filozoficzne aspekty mistyki. Materiały do filozofii mistyki, Wyd. ATK, Warszawa 1985.
2. GOGACZ Mieczysław, Modlitwa i mistyka, Wyd. Michalineum, Kraków 1987.
3. ALBERT Karl, Wprowadzenie do filozoficznej mistyki, przeł. Józef Marzęcki, Wyd. Antyk, Kęty 2002.
4. SUDBRACK Josef, Mistyka. Doświadczenie własnego ja - Doświadczenie kosmiczne - Doświadczenie Boga, przeł. Bernard Białecki, Wydawnictwo WAM, Kraków 1996.
5. GÓRNIAK Adam (red.), Filozoficzne aspekty średniowiecznej mistyki, Wyd. WFiS UW, Warszawa 2005.
6. PIÓRCZYŃSKI Józef, Mistrz Eckhart. Mistyka jako filozofia, FNP, Wrocław 1997.
7. PIÓRCZYŃSKI Józef, Absolut - człowiek - świat. Studium myśli Jakuba Böhmego i jej źródeł, PWN, Warszawa 1991.
8. Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne, przeł. Maria Dzielska, Wydawnictwo Znak, Kraków 2005.
9. HEIDEGGER Martin, Fenomenologia życia religijnego, przeł. Grzegorz Sowinski, Znak, Kraków 2002.
10. JASPERS Karl, Wiara filozoficzna wobec objawienia, przeł. G. Sowinski, Znak, Kraków 1999.
11. BöHME Jakub, Sześć punktów teozoficznych, przełożył, przedm. poprzedził i przypisami opatrzył Światosław Florian Nowicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.
12. JONES Richard H., An Introduction to the Study of Mysticism, State University of New York Press, Albany 2021.

LITERATURA OBOWIĄZKOWA

- PLOTYN, Enneady, t. 1–6, przeł. Adam Krokiewicz, Akme, Warszawa 2000–2003, fragmenty.
- Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne, przeł. Maria Dzielska, Wydawnictwo Znak, Kraków 2005, fragmenty.
- Mistrz ECKHART, Kazania i traktaty, przeł. Jerzy Prokopiuk, Pax, Warszawa 1988.
- PIÓRCZYŃSKI Józef, Mistrz Eckhart. Mistyka jako filozofia, FNP, Wrocław 1997.
- ALBERT Karl, Wprowadzenie do filozoficznej mistyki, przeł. Józef Marzęcki, Wyd. Antyk, Kęty 2002.
- BOUYER Louis, Wprowadzenie do życia duchowego. Zarys teologii ascetycznej i mistycznej, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1982.
- ERIUGENA Jan Szkot, Traktat o nicości, przeł. Agnieszka Kijewska, [w:] Agnieszka Kijewska, Eriugena, Wiedza Powszechna, Warszawa 2005.
- PIÓRCZYŃSKI Józef, Absolut – człowiek – świat. Studium myśli Jakuba Böhmego i jej źródeł, PWN, Warszawa 1991.
- LEIBNIZ Gottfried Wilhelm, Pisma z teologii mistycznej, przeł. i oprac. nauk. Małgorzata Frankiewicz, Biblioteka Filozofii Religii, Wydawnictwo Znak, Kraków 1994.
- BATAILLE Georges, Doświadczenie wewnętrzne, przeł. Oskar Hedemann, Wydawnictwo KR, Warszawa 1998.
- ELZENBERG Henryk, wstęp i redakcja Jan Andrzej KŁOCZOWSKI, Henryk Elzenberg i mistyka, seria „Znak – Idee” nr 3, Kraków 1990.

LITERATURA PONADOBOWIĄZKOWA

- McGINN Bernard, Fundamenty mistyki (do V wieku). Obecność Boga, historia mistyki zachodniochrześcijańskiej, przeł. Tomasz Dekert, WUJ, Kraków 2009.
- McGINN Bernard, Mistyczna myśl Mistrza Eckharta człowieka, przed którym Bóg niczego nie skrył, przeł. Sebastian Szymański, WUJ, Kraków 2009.
- McGINN Bernard, McGINN Paricia Ferris, Mistycy wczesnochrześcijańscy. Wizje Boga u mistrzów duchowych, przeł. Ewa E. Nowakowska, WUJ, Kraków 2008.
- red. McGINN Bernard, MEYENDORFF John, LECLERQ Jean, Duchowość chrześcijańska, t. 1: Początki do XII wieku, przeł. Piotr Blumczyński, Sławomir Patlewicz, WUJ, Kraków 2010.
- red. McGINN Bernard, MEYENDORFF John, Duchowość chrześcijańska, t. 2: Późne średniowiecze i reformacja, przeł. Piotr Blumczyński, WUJ, Kraków 2011.
- SUDBRACK Josef, Mistyka. Doświadczenie własnego ja – Doświadczenie kosmiczne – Doświadczenie Boga, przeł. Bernard Białecki, Wydawnictwo WAM, Kraków 1996.
- OTTO Rudolf, Mistyka Wschodu i Zachodu. Analogie i różnice wyjaśniające jej istotę, przeł. Tomasz Duliński, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000.
- OTTO Rudolf, Świętość. Elementy irracjonalne w pojęciu bóstwa i ich stosunek do elementów racjonalnych, przeł. Bogdan Kupis, Wydawnictwo KR, Warszawa 1999.
- DUPRÉ Louis, Inny wymiar. Filozofia religii, przeł. Sabina Lewandowska-Głuszyńska, Znak, Kraków 2003.
- DUPRÉ Louis, Głębsze życie, przeł. Maria Tarnowska, Znak, Kraków 1994.
- GÓRNIAK Adam (red.), Filozoficzne aspekty średniowiecznej mistyki, Wyd. WFiS UW, Warszawa 2005.
- GOGACZ Mieczysław, Filozoficzne aspekty mistyki. Materiały do filozofii mistyki, Wyd. ATK, Warszawa 1985.
- GOGACZ Mieczysław, Modlitwa i mistyka, Wyd. Michalineum, Kraków 1987.
- HEIDEGGER Martin, Fenomenologia życia religijnego, przeł. Grzegorz Sowinski, Znak, Kraków 2002.
- JASPERS Karl, Wiara filozoficzna wobec objawienia, przeł. G. Sowinski, Znak, Kraków 1999.
- AUGUSTYNIAK Piotr, Inna boskość. Mistrz Eckhart, Zaratustra i przezwyciężenie metafizyki, Instytut Myśli Józefa Tischnera, Kraków 2009.
- OGÓREK Paweł Placyd, Mistrz Jan Eckhart a Święty Jan od Krzyża, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 1999.
- CZAPLA Paweł, Fenomen doświadczenia mistycznego. Analiza filozoficzno-psychologiczna, Zakład Wydawniczy „NOMOS”, Kraków 2011.
- TUGENDHAT Ernst, Egocentricity and Mysticism. An Anthropological Study, tł. na j. ang. Alexei Procyshyn, Mario Wenning, Columbia University Press, New York 2006.
- SHAFIQ Muhammad, DONLIN-SMITH Thomas red., Mystical Traditions. Approaches to Peaceful Coexistence, Palgrave Macmillan, Cham, Switzerland 2023.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 2402-F-MF-s1-FAM w USOSweb