Filozofia i etyka dialogu 2402-F-MF-FED
Szczegółowy wykaz treści zajęć wraz z całosemestralnym harmonogramem ich realizacji, obejmuje następujące bloki tematyczno-lekturowe:
Zajęcia 1.
Zajęcia organizacyjne; zagadnienia wstępne – pojęcie, istota, cel, historia, tło i przedstawiciele filozofii dialogu – wykład uczestniczący
Literatura pomocnicza i uzupełniająca treści wykładu wprowadzającego:
(1) Marek SZULAKIEWICZ, Dialog i metafizyka, rozdz. 2: Dialogiczne pokonanie kryzysu metafizyki, § 1: Myślenie dialogiczne, s. 74–79;
§ 2: Rekonstrukcja filozofii pierwszej, s. 79–91.
(2) Johann MADER, Filozofia dialogu, przeł. Ryszard Kijowski, [w:] Józef TISCHNER (red.), Filozofia współczesna, Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy, Kraków 1989, s. 372–391.
(3) Bogdan BARAN, Przedmowa, [w:] tegoż (wybór, opracowanie, przedmowa), Filozofia dialogu, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 1991, s. 7–35.
(4) Jan Andrzej KŁOCZOWSKI OP, Dlaczego filozofia dialogu? Jej korzenie filozoficzne i religijne, [w:] tegoż, Filozofia dialogu, W drodze, Poznań 2005, s. 7–19.
Zajęcia 2.
Historyczne antecedencje współczesnej filozofii dialogu – Ludwig Andreas FEUERBACH (28 lipca 1804 – 13 września 1872)
(1) Ludwig Andreas FEUERBACH, Zasady filozofii przyszłości (1843), przeł. Mirosław Skwieciński, [w:] Ryszard PANASIUK, Feuerbach, Wiedza Powszechna, Warszawa 1981, pkt 32–37, s. 207–212; pkt 41, s. 214–215; pkt 50, s. 223–224; pkt 56, s. 228; pkt 59–63, s. 229–230.
(2) Ludwig Andreas FEUERBACH, „Istota chrześcijaństwa” w odniesieniu do „Jedynego i jego własności” (1845), przeł. Mirosław Skwieciński, [w:] Ryszard PANASIUK, Feuerbach, Wiedza Powszechna, Warszawa 1981, s. 233–234 (do *), s. 240–241; s. 243 (od pierwszej *) – 245.
Alternatywnie (jeśli zajdzie kłopot z dotarciem do wskazanych w punkcie (2) fragmentów):
(2 bis) Ludwig Andreas FEUERBACH, O „istocie chrześcijaństwa” w odniesieniu do „Jedynego i jego własności”, przeł. Mirosław Skwieciński, [w:] tegoż, Wybór pism, tom drugi: Zasady filozofii przyszłości, przeł. Krystyna Krzemieniowa i Mirosław Skwieciński, PWN, Warszawa 1988, s. 168 (od akapitu) – 171 (do akapitu); s. 177–179 (do akapitu); s. 180 (od akapitu) – 183.
Uzupełniająco (dodatkowo dla dociekliwych):
(3) Max STIRNER, Jedyny i jego własność, przeł. Joanna i Adam Gajlewiczowie, WN PWN, Warszawa 1995, s. 35 (ostatnie zdanie) – 37; s. 54–55; s. 66–68; s. 213; s. 353–354; s. 373; s. 408 (ostatnie zdanie) – 410.
(4) Martin BUBER, Problem człowieka, przeł. Robert Reszke, Fundacja ALETHEIA – Wydawnictwo SPACJA, Warszawa 1993, cz. I, rozdz. 4: Feuerbach i Nietzsche, s. 49–51.
Zajęcia 3.
Inspiratorzy i twórcy filozofii dialogu jako nowego myślenia (nowego paradygmatu w filozofii) – Ferdynand EBNER (31 stycznia 1882 – 17 października 1931)
(1) Ferdynand EBNER, Fragmenty pneumatologiczne, przeł. Jan Doktór, [w:] Bogdan BARAN (wybór, opracowanie, przedmowa), Filozofia dialogu, Wydawnictwo Znak, Kraków 1991, Słowo i realności duchowe: s. 83–90; Egzystencja Ja. Idealizm. Słowo i miłość: s. 91–97.
Alternatywnie (uwaga – inny przekład!):
(1 bis) Ferdynand EBNER, Słowo i realności duchowe. Fragmenty pneumatologiczne, przeł. K. Skorulski, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2006, Fragment 1: Realności duchowe, s. 9–11; Fragment 2: Słowo i osobowość. Pochodzenie słowa. Samotność. Ja i Ty, s. 12–19; Fragment 10: Egzystencja Ja. Idealizm. Słowo i miłość, s. 99–107.
Zajęcia 4.
Fundacje filozofii dialogu – Franz ROSENZWEIG (25 grudnia 1886 – 10 grudnia 1929)
(1) Franz ROSENZWEIG, Gwiazda Zbawienia, przeł. Tadeusz Gadacz, Wydawnictwo Znak, Kraków 1998, Część druga, Tor albo wciąż odnawiany świat,
– Księga pierwsza, Stworzenie albo trwała podstawa rzeczy, Stwórca, s. 206–210; Stworzenie, s. 214–218; Logika stworzenia, Byt i bycie stworzonym, s. 232–233, Stworzony świat, s. 234–237.
Zajęcia 5.
Franz ROSENZWEIG – kontynuacja fundacji filozofii dialogu
(2) Franz ROSENZWEIG, Gwiazda Zbawienia,
– Księga druga, Objawienie albo wciąż odnawiające się narodziny duszy, s. 267–268; Objawiający się [Ukryty, Jawny, Miłość, Kochający, Teraźniejszość], s. 268–279; Dusza [Upór, Pokora, Ukochana, Wierność], s. 282–288; Gramatyka Erosa (mowa miłości) [Pierwotne słowo, Forma dialogu, Monolog, Pytanie, Wołanie, Słuchanie, Przykazanie, Teraźniejszość, Objawienie, Przyjęcie, Wstyd, Pojednanie] s. 291–302.
Pomocniczo i uzupełniająco (wyłącznie dla chętnych):
(3) Tadeusz GADACZ, Wstęp, [w:] Franz ROSENZWEIG, Gwiazda Zbawienia, s. 19; Struktura dzieła, s. 32–36; Problematyka dzieła, s. 36–41.
Zajęcia 6.
Kontynuacja „Fundacji filozofii dialogu” – Franz ROSENZWEIG (25 grudnia 1886 – 10 grudnia 1929)
(1) Franz ROSENZWEIG, Gwiazda Zbawienia,
– Księga trzecia, Zbawienie albo wieczna przyszłość Królestwa, s. 337; Czyn miłości, Zamknięty człowiek, s. 337–339; Otwarcie się, s. 341–342; Miłość ku bliźniemu, Przykazanie i wolność, Miłość w świecie, s. 349–351; Gramatyka Pathosu (mowa czynu) [Wzrastanie i działanie, Ku metodzie], s. 369–373; Logika Zbawienia [Jeden i Wszystko, Królestwo Boże i Królestwo Świata, Bliźni i Sobość, Dusza i Świat, Instytucja i rewolucja, Koniec i początek], s. 385–391.
Zajęcia 7.
Ojcowie światowej dialogiki – Martin BUBER (8 lutego 1878, Wiedeń – 1967, Jerozolima)
(1) Martin BUBER, Ja i Ty, [w:] tegoż, Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych, przeł. Jan Doktór, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1992, Część pierwsza, s. 39–60; [uzupełniająco:] Część druga, s. 77 (od akapitu) – 81 (do akapitu).
Toż samo: Martin BUBER, O Ja i Ty, przeł. Jan Doktór, [w:] Bogdan BARAN (wybór, opracowanie, przedmowa), Filozofia dialogu, Wydawnictwo Znak, Kraków 1991, s. 37–56.
[Uwaga! Nieznaczne różnice w przekładach!]
Pomocniczo i uzupełniająco:
(2) Martin BUBER, Problem człowieka, przeł. Robert Reszke, Fundacja ALETHEIA – Wydawnictwo SPACJA, Warszawa 1993, cz. II, rozdz. 4: Perspektywa, s. 123–131.
- Marta SZABAT, "Problematyczność relacji Ja-Ty w pismach Martina Bubera", "Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria", R. 24: 2015, Nr 4 (96), ISSN 1230–1493, s. 221-232.
Zajęcia 8.
Kontynuacje „Ojców światowej dialogiki” – Martin BUBER (8 lutego 1878, Wiedeń – 1967, Jerozolima)
(1) Martin BUBER, Ja i Ty, [w:] tegoż, Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych, przeł. Jan Doktór, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1992, Część trzecia, s. 85–92 (do pierwszego akapitu); s. 102 (od akapitu; od słów: „Świat Ono…”) – 106 (do akapitu).
Pomocniczo i uzupełniająco:
(2) Martin BUBER, Posłowie, [w:] tegoż, Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych, s. 115–125.
(3) Martin BUBER, Dialog, [w:] tegoż, Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych, s. 207–215 (do podrozdz. Obserwowanie…); s. 223 (od podrozdz. Odpowiedzialność) – 225.
(4) dodatkowo (dla chętnych): Jan DOKTÓR, Wstęp, [w:] Martin BUBER, Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych, pkt 3: Chasydzkie źródła filozofii religii i filozofii dialogu Martina Bubera, s. 25–33; pkt 4: Filozoficzny kontekst i znaczenie Buberowskiej dialogiki, s. 33–38.
Zajęcia 9–10.
Fenomenologiczne obrzeża filozofii dialogu, inspirowanej religijnie i ukierunkowanej etycznie (rozwijanej jako etyka dialogiczna) – Emmanuel [Emanuelis] LEVINAS (30 grudnia 1905/12 stycznia 1906 [według kalendarza gregoriańskiego] – 25 grudnia 1995)
(1) Emmanuel LEVINAS, Ślad innego, przeł. Bogdan Baran, [w:] Bogdan BARAN (wybór, opracowanie, przedmowa), Filozofia dialogu, Wydawnictwo Znak, Kraków 1991, s. 213–229.
Toż samo: Emmanuel LEVINAS, Ślad innego, przeł. Bogdan Baran, [w:] Bogdan BARAN, Tadeusz GADACZ, Józef TISCHNER (red.), Rozum i Słowo. Eseje dialogiczne, seria Teksty Filozoficzne, WF PAT, Kraków 1987, s. 99–115. [Uwaga! Nieznaczne różnice w przekładach!] Na podstawie: Emmanuel LEVINAS, La trace de l’autre, [w:] En découvrant l’existence avec Husserl et Heidegger, Paris 1967, s. 187–202.
Lub toż samo: Emmanuel Levinas, Odkrywając egzystencję z Husserlem i Heideggerem, przeł. Ewa Sowa, IFiS PAN, Warszawa 2008, Zarysy, Ślad Innego, s. 197–214.
(2) dodatkowo (pomocniczo i uzupełniająco dla zainteresowanych)
(2.1.) Emmanuel LEVINAS, Bóg, śmierć i czas, przeł. Janusz Margański, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008, Część: Bóg i onto-teo-logia, To samo i inne, s. 165–170; Korelacja podmiot – przedmiot, s. 171–176; Podmiotowość etyczna, s. 190–193; Wolność i odpowiedzialność, s. 211–216; Relacja etyczna jako wyjście z ontologii, s. 217–222; Nadzwyczajność odpowiedzialności, s. 223–228.
(2.2.) Marek JĘDRASZEWSKI, Wobec Innego. Relacje międzypodmiotowe w filozofii Emmanuela Levinasa, Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu, Studia i Materiały, Księgarnia Świętego Wojciecha, Poznań 1990, Rozdział 1, Ontologiczne poszukiwania, pkt 8, Inny i drugi, s. 62–65; Rozdział 2, Wobec Nieskończonego, podrozdział C, pkt 4, Relacja z Drugim, ppkt a, Twarz Drugiego, s. 136–139; Rozdział 3, Powołanie przez Dobro do dobroci, podrozdział B, Podmiotowość podmiotu według Lévinasa, pkt 1, Podmiot jako odpowiedzialność i bliskość, s. 187–192; pkt 4, Podmiot jako zmysłowość, ppkt a, „dla-innego”, s. 223–228; podrozdział C, pkt 1, Relacja między człowiekiem a Bogiem, s. 233–252; pkt 2, Relacja z Drugim, s. 252–262; pkt 3, Relacja z Trzecim, s. 262–268.
Zajęcia 11.
Fenomenologiczne, rodzime adaptacje i artykulacje filozofii dialogu – Józef TISCHNER [pseud. Wawrzek Chowaniec, Molinista, Józek Szkolny, Jegomość Józek]
(12 marca 1931, Stary Sącz – 28 czerwca 2000, Kraków)
(1) Józef TISCHNER, Filozofia dramatu. Wprowadzenie, Wydawnictwo Éditions du Dialogue, Paris 1990, Rozdział 2: Odpowiedź na pytanie czyli wzajemność, s. 73–88; Rozdział 3: Błądzenie, podrozdz. C: Błądzenie w żywiole dobra, s. 138–149 oraz s. 151–155.
Zajęcia 12.
(Egzystencjalistyczne katolickie) pogranicza filozofii dialogu – Gabriel Honoriusz MARCEL (ur. 7 grudnia 1889, Paryż, zm. 8 października 1973, Paryż)
(1) Gabriel MARCEL, Dziennik metafizyczny, przeł. Ewa Wende, PAX, Warszawa 1987, s. 68–71; s. 127 (od drugiego akapitu) – 138; s. 174–181 (z wyjątkiem akapitu Dwie ważne refleksje) – 182; s. 209 (notatka z 30 stycznia 1921); s. 216–221; s. 236–238.
(2) Gabriel MARCEL, Homo viator. Wstęp do metafizyki nadziei, przeł. Piotr Lubicz, PAX, Warszawa 1984, Ja i inni, s. 12–28.
Zajęcia 13.
(Judaistyczne religijne) pogranicza filozofii dialogu – Abraham Joshua HESCHEL (ur. 11 stycznia 1907, Warszawie, zm. 23 grudnia 1972, Nowy Jork)
(1) Abraham Joshua HESCHEL, Człowiek nie jest sam. Filozofia religii, przeł. Katarzyna Wojtkowska, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008, Część 1: Zagadnienie Boga, Rozdział 6: Pytanie poza słowami, § Kto to jest „ja”?: s. 45–46; § Jestem, czym nie jestem: s. 46–47; § Nie ma podmiotu, który mógłby pytać: s. 47; Rozdział 9: W obecności Boga, § Bóg prosi człowieka: s. 68–69; § Niektórzy z nas rumienią się: s. 79–80; § Jedno to nie Bóg: s. 94; § Troska o innych: s. 117–118; § Trzy wymiary: s. 118–119; § Przymus zapomnienia o sobie: s. 119–120; § Wolność jest duchową ekstazą: s. 120–121; Część 2: Problem życia, Rozdział 20: Istota człowieka, § Kto potrzebuje człowieka: s. 182–183; Rozdział 23: Definicja religii żydowskiej, § Bóg potrzebuje człowieka: s. 204–206.
(2) Abraham Joshua HESCHEL, Bóg szukający człowieka, przeł. Albert Gorzkowski, Wydawnictwo Esprit SC, Kraków 2007, Część 3: Odpowiedź, Rozdział 39: Ja i nie-ja, s. 491–496.
(3) Abraham Joshua HESCHEL, Człowiek szukający Boga, przeł. Violetta Reder, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008, rozdz. I: Świat wewnętrzny, § Ekstaza duchowa: s. 57–59.
(4) dodatkowo (pomocniczo i uzupełniająco)
zob.: Ks. Waldemar Szczerbiński, Abrahama Joshua Heschel filozofia człowieka, RW KUL, Lublin 2000, rozdz. 3: Antropologia jako apologia człowieczeństwa, pkt 3: Charakterystyka egzystencji człowieka, s. 162–174.
Zajęcia 14.
(Egzystencjalistyczne prawosławne) pogranicza filozofii dialogu – Mikołaj BIERDIAJEW (ur. 18 marca 1874 w Obuchowie/k. Kijowa, zm. 23 marca 1948 w Clamart)
(1) Mikołaj BIERDIAJEW, Rozważania o egzystencji. Filozofia samotności i wspólnoty, przeł. Henryk Paprocki, Wydawnictwo ANTYK, Kęty 2002, Rozważanie III: Ja, samotność i wspólnota, Rozdział 2: Ja, ty, my i ono. Ja i przedmiot. Informacja między „ja”, s. 60–64; Rozważanie V: Osoba, społeczeństwo i wspólnota, Rozdział 1: Ja i osoba. Indywiduum i osoba. Osoba i rzecz. Osoba i przedmiot, s. 87–93; Rozdział 3: Osoba i społeczeństwo…, s. 100 (od akapitu Istnieje zasadnicza różnica…) – 102; Rozdział 4: Osoba i zmiana. Osoba i miłość…, s. 105–109.
Zajęcia 15.
Pogranicza filozofii dialogu – Emmanuel MOUNIER (ur. 1 marca 1905 w Grenoble – zm. 23 marca 1950 w Châtenay-Malabry pod Paryżem)
(1) Emmanuel MOUNIER, Wprowadzenie do egzystencjalizmów oraz wybór innych prac, przeł. E. Krasnowolska, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Biblioteka „Więzi”, tom 11, Kraków 1964, rozdz. II: Komunikacja, s. 34–47; rozdz. III: Przemiana wewnętrzna, s. 48–57; rozdz. V: Temat „innego”, s. 294–312.
Całkowity nakład pracy studenta
Efekty uczenia się - wiedza
Metody dydaktyczne
Metody dydaktyczne podające
- wykład konwersatoryjny
Metody dydaktyczne poszukujące
- biograficzna
- klasyczna metoda problemowa
- studium przypadku
- seminaryjna
- punktowana
Wymagania wstępne
Kryteria oceniania
Zaliczenie konwersatorium "Filozofia i etyka dialogu" odbywa się w terminie ostatnich, wynikających z harmonogramu semestralnego, zajęć w cyklu w formie testu jednokrotnego wyboru z treści przypisanych do każdych zajęć lektur (patrz wyżej: rubryka Opis) oraz ich omówień i komentarzy do nich formułowanych w trakcie zajęć przed prowadzącego.
Wymagane progi ocenowe skalowane procentowo (wyrażane potem w punktach, których łączna liczba zależna jest od ogólnej liczby zadań, poleceń i pytań testowych:
- ocena dostateczna (3.0): od 56%,
- dostateczna plus (3.5): od 66%,
- dobra (4.0): od 71%,
- dobra plus (4.5): 81%,
- bardzo dobra: od 91%.
Uzyskiwana przez uczestników zajęć ocena z tego przedmiotu stanowi wypadkową spełnienia następujących kryteriów wymienionych tu w kolejności od najważniejszego do ważącego najmniej:
(1) ocena z kolokwium,
(2) systematyczne przygotowywanie się (zapoznawanie się z zajęć na zajęcia z obowiązkowymi lekturami) oraz aktywne, merytoryczne uczestnictwo w zajęciach (udział w dyskusji, analizy, komentarze, polemiki, referat, prezentacja multimedialna),
(3) obecność na zajęciach (dopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze niezależnie od powodu i niewymagające usprawiedliwienia).
Praktyki zawodowe
Zaliczenie przedmiotu "Filozofia i etyka dialogu" nie wymaga realizacji praktyk zawodowych.
Literatura
Wybór literatury przedmiotu,
dostępnej w języku polskim
(1) LITERATURA PODMIOTOWA
- Filozofia dialogu, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 1991 (wybór, opracowanie, przedmowa: Bogdan Baran)
- BUBER Martin, Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych, przeł. Jan Doktór, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1992.
- BUBER Martin, Droga człowieka według nauczania chasydów, przeł. Gwido Zlatkes, Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 2004.
- BUBER Martin, Dwa typy wiary, przeł. J. Zychowicz, Wydawnictwo „Znak”, Kraków 1995.
- BUBER Martin, Gog i Magog. Kronika chasydzka, przeł. Jan Garewicz, PWN, Warszawa 1999.
- BUBER Martin, Nauka Heideggera, przeł. J. Garewicz, Aletheia 1990, nr 1/4.
- BUBER Martin, Problem człowieka, przeł. R. Reszke, Fundacja ALETHEIA – Wydawnictwo SPACJA, Warszawa 1993.
- BUBER Martin, Zaćmienie Boga, przeł. P. Lisicki, Wydawnictwo KR, Warszawa 1994.
- BIERDIAJEW Mikołaj, Rozważania o egzystencji. Filozofia samotności i wspólnoty, przeł. H. Paprocki, Wydawnictwo ANTYK, Kęty 2002.
- EBNER Ferdynand, Słowo i realności duchowe. Fragmenty pneumatologiczne, przeł. K. Skorulski, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2006.
- HESCHEL Abraham Joshua, Człowiek nie jest sam. Filozofia religii, przeł. K. Wojtkowska, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008.
- HESCHEL Abraham Joshua, Człowiek szukający Boga, przeł. K. Wojtkowska, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008.
- HESCHEL Abraham Joshua, Kim jest człowiek?, przeł. Katarzyna Wojtkowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Wydawnictwo Punctum Pracownia Oświatowo-Wydawnicza, Łódź–Warszawa 2014 (wyd. 2: Wyd. UŁ, Łódź 2018).
- TISCHNER Józef, Inny. Eseje o spotkaniu, Wydawnictwo Znak, Kraków 2017.
(2) LITERATURA PRZEDMIOTOWA:
- Bóg Człowiek Świat Szkice z myśli filozoficznej Franza Rosenzweiga, red. Dominika Jacyk, Wydawnictwo Chronicon, Wrocław 2017.
- GADACZ Tadeusz, Pięć koncepcji dialogu, "Kwartalnik Pedagogiczny" 2015, Rok LX, nr 2 (236), s. 75-91.
- GLINKOWSKI Witold Piotr, Deskryptywność i normatywność – horyzonty dialogicznej wizji człowieka, „Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna”, t. 6, 2017, nr 1, s. 33–52, DOI: 10.14746/fped.2017.6.1.3.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: