Prowadzony w cyklach: 2022/23Z, 2023/24Z, 2024/25Z

Kod ISCED: 0228

Punkty ECTS: 5

Język: polski

Organizowany przez: Katedra Kognitywistyki

Psychologia ewolucyjna 2401-K-S1-2-PE

Standardowy Model Nauk Społecznych a Natura Ludzka

Mitologia socjologiczna i jej społeczne konsekwencje: Tabula Rasa i SSSM. Behawioryzm (John B. Watson i Burrhus F. Skinner) a model neodarwinowski. Fatalny podział: natura versus kultura. Natura Ludzka. Relatywizm kulturowy (Margaret Mead i inni) i jego bezdroża (Derek Freeman). Powszechniki kulturowe i o tym jak je wytłumaczyć. Universal People Donalda E. Browna. Psychologia ewolucyjna a socjobiologia (Edward Osborne Wilson).

Mechanizmy ewolucji

Co było na początku? Skąd się wzięło życie? Francis Crick, Graham Cairns-Smith. Fullereny. Czy KTOŚ steruje ewolucją? – teoria inteligentnego projektu. Nonzero Roberta Wrighta. Wielkie wymierania jako bodziec ewolucyjny. Ewolucja – postęp czy rządy Królowej Kier? Karol Darwin. Dobór naturalny, dobór płciowy, mutacja i dziedziczenie. Koewolucja, albo o lepkim żabim języku i śliskich muchach (Stuart Kauffman). Nowa Synteza (Ernst Mayr, Theodosius Dobzhansky, Julian Huxley). Inclusive Fitness Wiliama Hamiltona. Adaptacja w koncepcji George'a Williamsa. Zarzut pan-adaptywizmu Stephena Jay Goulda.

ESS i EEA – opowieść o stepie szerokim

East Side Story (Yves Coppens i Chris Stringer) i jej przeciwnicy (co Michel Brunet odkrył w Czadzie?). Ewolucja i drzewo genealogiczne gatunku ludzkiego. Ewolucja multilinearna i multiregionalna. Opowieść o Mitochondrialnej Ewie. EEA i estetyka środowiskowa (Gordon Orians i Judith Heerwagen).

Film na temat ewolucji człowieka + dyskusja

Umysł po raz pierwszy: podstawowe problemy adaptacyjne i multimodularność umysłu. Najnowsze koncepty poza-multimodularne: umysł adaptujący się do kultury

Czy mózg jest komputerem? – Alan Turing. Mózg i umysł niczym hardware i software. Czy umysł jest siecią? – koneksjonizm Davida Rumelharta i Jamesa McClellanda. Koncepcja nabytych mechanizmów interpretacyjnych Ledy Cosmides i Johna Tooby’ego, rzeczywistych fundatorów psychologii ewolucyjnej. Teoria modularna (Jerry Fodor) i multimodularna (Cosmides i Tooby). Domain-specifity. O podstawowych modułach umysłowych zapewniających przetrwanie. Psychologiczno-ewolucyjny model ludzkiego postępowania: problem adapcyjny = program kognitywny. Logika jako produkt uboczny ewolucji, albo o modyfikacji testu Petera Wasona. Inteligencja Makiaweliczna i Teoria Umysłu (badania Simona Barona-Cohena nad naturą autyzmu).

Umysł po raz drugi: inteligencje wielorakie i adaptacyjna skrzynka narzędziowa

Definicje inteligencji (Alfred Binet, Charles Spearman i Wilhelm Stern). Co właściwie mierzą testy IQ? Czy inteligencja jest odziedziczalna? – Thomas Bouchard. Rasa a zachowanie – ile „procent racji” leży w hipotezie krzywej dzwonowej (Richard J. Herrnstein i Charles Murray)? Rasistowska teoria heritable traits Philippa Rushtona: wpływ czynników środowiskowych na rasę, jej behawior i adaptację inteligencji. Pochodzenie inteligencji: kiedy nastąpił Wielki Skok Mentalny? Co przeważyło w ewolucji intelektu: walka o przetrwanie w przyrodzie, zdolność do oszukiwania innych ludzi czy chęć oczarowania płci przeciwnej? Czy inteligencję można podzielić? – Robert J. Sternberg (inteligencje wielorakie). Inteligencja emocjonalna (Daniel Goleman). Inteligencja społeczna (Edward Thorndike). Różnice kulturowe w inteligencji. Heurystyki „szybkie-i-oszczędne” oraz adaptacyjna skrzynka narzędziowa (Gerd Gigerenzer i Peter M. Todd), czyli jak podejmujemy szybkie i trafne decyzje na podstawie nielicznych dostępnych danych.

Umysł po raz trzeci: emocje jako jednostka zarządzająca

Funkcje zarządcze umysłu (Akira Miyake). Emocje zamiast „jednostki zarządzającej” w koncepcji Cosmides i Tooby'ego. Nad czym emocje sprawują kontrolę i w jakich okolicznościach są uruchamiane? Ekspresje emocjonalne. Uniwersalna natura emocji (Paul Ekman). Mechanizmy strachu jako egzemplifikacja. Reakcje na strach (Isaac Marks). Obiegi niski i wysoki (Joseph le Doux). Metafora włamywacza (Dylan Evans). Strach normalny, piramida strachu i płciowe uzależnienie stresorów.

Socjalizacja i rozwój osobowości po psychoewolucyjnemu

Medycyna i psychiatria darwinowska, albo o stosowalności koncepcji ewolucyjnych

Medycyna darwinowska (Randolph Nesse i George Williams). Mięsożerność u człowieka jako czynnik ewolucyjny. Aktywność fizyczna w paleolicie. Dieta paleolityczna a dieta dzisiejsza. Dwie rewolucje dietetyczne. Super-bodźce albo dlaczego tyjemy. Wstręt u kobiet ciężarnych (Margie Profet). Sześć ewolucyjnych przyczyn zaburzeń psychicznych. Ewolucyjna geneza fobii, socjopatii (Linda Mealey + dygresja o doborze frekwencyjnym), schizofrenii (Jon L. Karlsson) i depresji. No i oczywiście jak to wszystko po ewolucyjnemu leczyć: terapia Gestalt po darwinowsku.

Potęga plotki – opowieść o ewolucji języka

Poziomy, struktury i złożoność języka. Uczenie się języka u behawiorystów. Relatywizm językowy (Edward Sapir i Benjamin Lee Whorf) i determinizm językowy. Eksperyment z Berinmo i kolorami. Mechanizmy nabywania języka i reguły gramatyki transformatywno-generatywnej (LAD - Language Acquisition Device) w teorii Noama Chomsky’ego. Uniwersalia językowe (Chomsky i Anna Wierzbicka). Instynkt językowy i argumenty natywistów (Steven Pinker). Moduł nabywania języka: znowu Fodor i efekt McGurka. Ewolucja języka (dowody archeologiczne: ośrodek Broki i budowa krtani, Dean Falk i Randall White). Język i Teoria Umysłu (poglądy Michaela Tomasello). Koncepcje gradualistyczna (Pinker) i katastroficzna (Derek Bickerton). Protojęzyk i pidżiny. Drzewko derywacyjne i „Wielki Skok 400 elementów” (dynamiczna koncepcja ewolucji składni). O roli plotkowania w rozwoju języka i samoświadomości (Ralph Holloway i Robin Dunbar). O ludzkiej obsesji porządkowania jako początku języka (Glynn Isaac).

Człowiek jako stowrzenie łagodne: kooperacja, altruizm i jego odmiany

Koncepcja samolubnego genu Richarda Dawkinsa. Dobór naturalny, płciowy i krewniaczy (Sewell Wright i współczynnik pokrewieństwa genetycznego oraz William Hamilton, jego teoria inclusive fitness i wzór r>c/b) jako mechanizmy ewolucji. Normy społeczne a teoria racjonalnego wyboru. Dylemat więźnia, czyli człowiek jako współdziałający egoista (Robert Axelrod). Moralne zwierzę a moralność genu, czyli czego możemy się nauczyć od gatunku Pan paniscus? - Frans de Waal. Podrapię ci plecy, jeśli i ty podrapiesz moje. Altruizm krewniaczy Hamiltona a altruizm odwzajemniony Roberta L. Triversa, albo dlaczego dzielimy się chlebem zamiast zjeść go samemu w zamkniętej na trzy spusty komórce? Wzajemność niebezpośrednia, albo o znaczeniu świetnej reputacji. Problem wolnego jeźdźca i trzy warunki niezbędne do wykrywania oszustów (Axelrod). Nieco o potomstwie: nieusuwalny konflikt na linii rodzice – dzieci. Efekt Bambiego, albo dlaczego lubimy dzieci i kociaczki. Strategia ewolucyjnie stabilna (John Maynard Smith), albo o grze pozorów i eliminacji mutantów. Strategie podstawowe: jastrzębia, gołębia, dżentelmena, chuligana i dżentelmena z wyskokami.

Człowiek jako bestia: agresja, przemoc i wojna

Typy morderców. Zabójcy „normalni” w świetle statystyk z różnych kultur. Kim są zabójcy i ofiary? (Margo Wilson i Martin Daly). Zabójstwa w społeczeństwach tradycyjnych. Agresja w wyjaśniana przez SSSM. Agresja a wpływ telewizji. Przemoc i struktura grupowa u szympansów (Michael Ghighlieri, Richard Wrangham i Frans de Waal). Egzemplifikacje międzykulturowe: Gebusi, Dani, !Kung San i Yanomami (Napoleon Chagnon). Agresja w genach (Debra Niehoff). Agresja przyczynowa i agresja funkcjonalna. Przemoc jako społeczna agresja funkcjonalna. Wpływ izolacji i stłoczenia na zachowania agresywne u ludzi. Mechanizmy integrujące u bonobo. Męska agresja. Dymorfizm płciowy a struktura grupy. Dostęp do kopulacji jako cel wojny. Agresja wśród dziewcząt. Syndrom młodego mężczyzny. Groźba użycia przemocy jako regulator stosunków społecznych.

Całkowity nakład pracy studenta

Całkowity nakład pracy wynosi 60 h w tym: godziny kontaktowe: 30 h konsultacje - 10 h praca własna - 20 h

Efekty uczenia się - wiedza

W01- Student/ka zna terminologię z zakresu psychologii ewolucyjnej. Potrafi zdefiniować kilkadziesiąt pojęć oraz powiązać je z nazwiskami wybitnych badaczy i teoretyków dyscypliny. Student/ka zna podstawowe, przełomowe badania i argumenty falsyfikujące płynące z tych badań, podstawowe ustalenia. W02 - Student/ka zna idee i argumenty wybranych badaczy z pola spychologii ewolucyjnej. Dzięki wykładom, pokazom, dyskusjom i lekturze prac zna psychoewolucyjne rozwiązania podstawowych problemów nauk społecznych: fenomenu kultury, procesów socjalizacji, genezy zachowań społecznych. Ma świadomość zależności zachodzącej między zawartymi w tekstach ideami, rozwiązaniami teoretycznymi i wynikami badań, wskazuje na zachodzące pomiędzy nimi podobieństwa i różnice, rekonstruuje toczące się między uczonymi dyskusje. W03 - Student/ka ma wiedzę o powiązaniach studiowanej specjalności z pokrewnymi naukami społecznymi, którą nabywa dzięki wykładom, dyskusjom i lekturze tekstów oraz ich interpretacji. Potrafi wskazać koncepcyjne więzi łączące psychologię ewolucyjną z innymi dyscyplinami w ramach nauk o człowieku. Potrafi wskazać kontrowersje związane z psychoewolucyjnym paradygmatem.

Efekty uczenia się - umiejętności

U01 - Student/ka potrafi wyszukać, przeanalizować, krytycznie ocenić i wykorzystać informacje z podstawowych dla psychologii ewolucyjnej źródeł pisanych i elektronicznych w celu przedstawienia rozprawy pisemnej. U02 - Student/ka słucha ze zrozumieniem ustnej, wspomaganej narzędziami multimedialnymi prezentacji idei, konceptów i wyników badań z zakresu psychologii ewolucyjnej, umie je streścić oraz dokonać selekcji i merytorycznej oceny tez psychoewolucyjnych na tle wyjaśnień oferowanych przez inne dyscypliny. U03 - Student/ka poprawnie stosuje poznaną terminologię psychoewolucyjną. Potrafi zastosować do analizy rzeczywistych zachowań ludzi kilkudziesiąt koncepcji wyjaśniających.

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

K01 - Student/tka jest otwarty na nowe idee i gotów do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów. Dokonuje analizy wybranych tez, wskazuje na ich źródło i charakter, dostrzega i wylicza mocne i słabe strony. W efekcie ocenia i dokonuje krytycznego wyboru psychoewolucyjnych wyjaśnień zachowań społecznych i argumentów używanych przez uczonych. K02 - Student/ka ma świadomość stopnia kontrowersyjności idei i ustaleń psychoewolucyjnych na tle wyjaśnień oferowanych przez konkurencyjne dyscypliny z zakresu nauk o człowieku i nauk społecznych. Potrafi argumentować na ich rzecz i przeciwko nim. K03 - Student/ka ma świadomość znaczenia refleksji psychoewolucyjnej dla wyjaśniania zachowań własnych i zachowań innych ludzi. Potrafi przekonująco wyjaśnić, w świetle paradygmatu psychoewolucyjnego, motywacje i przebieg interakcji między ludźmi, co może ułatwiać pracę z zawodach wymagających kontaktu i komunikacji.

Metody dydaktyczne eksponujące

- pokaz

Metody dydaktyczne podające

- opis
- wykład konwersatoryjny

Metody dydaktyczne poszukujące

- studium przypadku
- projektu
- ćwiczeniowa

Rodzaj przedmiotu

kanon (atrybut wycofany)

Wymagania wstępne

Jako przygotowanie do kursu wskazane jest przypomnienie podstawowych informacji na temat metodologii nauk społecznych, głównie metodologii psychologicznej.

Koordynatorzy przedmiotu

Tomasz Szlendak

Kryteria oceniania

Metody i kryteria oceniania
Na ocenę końcową (formalnie jest to egzamin) składać się będą wyniki 1) Końcówki oraz 2) KAPPy.

Końcówka to rodzaj pisemnego kolokwium – odbędzie się, jak nazwa wskazuje, pod koniec kursu, co wcale nie oznacza, że odbędzie się dokładnie pod koniec semestru zimowego. Wspólnie ze studentami ustalony zostanie jej termin tak, aby wszystkim on odpowiadał. Końcówka składa się z 11 pytań wielokrotnego wyboru.

Za samo stawienie się na Końcówce uczestnik kursu otrzymuje 2 punkty. Każde z pytań to możliwość uzyskania 1 bądź 2 punktów. Łatwo policzyć, że maksymalna punktacja za Końcówkę to 22 punkty, minimalna zaś 2. W wypadku większości pytań chodzi o to, by intensywnie pomyśleć i umieć zastosować zapoznane koncepty psychoewolucyjne do rozwiązania stawianych zadań. W trakcie Końcówki studenci mogą mieć pootwierane/uruchomione własne notatki, laptopy, smartfony. Mogą z nich do woli korzystać. Końcówka trwa jednak 15 minut i być może nie warto niczego otwierać, poza własnym, przygotowanym umysłem.

Nie wolno w trakcie Końcówki spoglądać w stronę notatek lub testu kolegi/koleżanki. Nie wolno rozmawiać z kolegą/koleżanką. W trakcie Końcówki studenci otrzymają formularz z pytaniami i odpowiedziami. Więcej niż dwie poprawki w teście dyskwalifikują odpowiadającego/jącą i w takim wypadku otrzymuje on/ona z Końcówki zero punktów. Końcówka obejmuje treści wykładów przeprowadzonych do jej momentu oraz treści wskazanych przez prowadzącego fragmentów podręcznika.

W trakcie Końcówki nie mają zastosowania punkty ujemne. Wyniki Końcówki będą znane tego samego dnia, kiedy zostaną napisane. Można kwestionować wyniki Końcówki, byle studenci dysponowali argumentami.

KAPP to skrót od Krótka Analiza Przekazu Popkulturalnego. Jako część zaliczenia studenci napiszą analizę filmu zawierającego – przynajmniej zdaniem prowadzącego – treści odpowiadające merytorycznej zawartości kursu.

Lista filmów do wyboru znajduje się poniżej.

KAPP to trzystronicowa praca, napisana za pomocą dowolnego edytora tekstów, oddana w postaci wydruku prowadzącemu we wspólnie ustalonym terminie pod koniec kursu. Każdy dzień spóźnienia to jeden punkt ujemny. Ma to być rozprawa o cechach akademickości, a zatem winna np. zawierać przypisy i bibliografię. Wymogi techniczne szczegółowo określa PARNAS (poradnik dostępny na stronach internetowych Instytutu Socjologii UMK). Uwaga! Już samo pozostawanie w zgodzie z wymogami technicznymi na starcie daje uczestnikowi kursu 2 punkty na 18 możliwych do zdobycia za KAPP. Oznacza to, że dostosowanie się do tych wymogów jest bardzo ważne i przez prowadzącego wymiernie cenione.

KAPP nie ma być streszczeniem filmu, nie ma być też jego recenzją. KAPP to analiza zachowań bohaterów filmu za pomocą konceptów, metaforyki, terminów, teorii czy też wyników badań, które pojawiły się na zajęciach bądź w podręczniku. Należy zdać prowadzącemu sprawę, że rozumie się zachowania bohaterów w świetle wiedzy zdobytej na zajęciach bądź wystudiowanej z podręcznika. W świetle jakiejś konkretnej wiedzy, co oznacza, że na trzech stronach korzystamy z jakiegoś konkretnego, jednego konceptu, jakiegoś konkretnego nazwiska badacza i jego dorobku, z metaforyki wypracowanej przez konkretnego myśliciela etc.

Warto każdy film obejrzeć dwukrotnie, a nawet trzykrotnie, żeby wyłapać sensy, znaczące drobiazgi, delikatne gesty świadczące na korzyść czy na niekorzyść konceptów i metafor psychoewolucyjnych, przywoływanych na zajęciach i w podręczniku.

Lista filmów:

1. Między słowami. Lost in Translation. USA/Japonia. 2003. Reżyseria Sofia Coppola.
2. Przełamując fale. Breaking the Waves. Dania/Wielka Brytania/Islandia/Szwecja/Francja i inne. 1996. Reżyseria Lars von Trier.
3. Miłość w czasach zarazy. Love in the Time of Cholera. USA. 2007. Reżyseria Mike Newell.
4. Zawieście czerwone latarnie. Da hong deng long gao gao gua. Chiny. 1991. Reżyseria Yimou Zhang.
5. Wesele. Polska. 2004. Reżyseria Wojtek Smarzowski.
6. Oczy szeroko zamknięte. Eyes wide shut. USA. 1999. Reżyseria Stanley Kubrick.
7. Pretty Woman. USA. 1990. Reżyseria Gary Marshall.
8. Rewers. Polska. 2009. Reżyseria Borys Lankosz.
9. Wojna polsko-ruska. Polska. 2009. Reżyseria Xawery Żuławski.
10. Labirynt Fauna. El labertino del fauno. Hiszpania/USA/Meksyk. 2006. Reżyseria Guillermo del Toro.
11. Serial Czysta Krew, sezon dowolny. True Blood. USA. 2008.
12. Adwokat diabła. The Devil's Advocate. USA/Niemcy. 1997. Reżyseria Taylor Hackford.
13. Dym. Smoke. USA. 1995. Reżyseria Paul Auster, Wayne Wang.
14. Happy-go-lucky. Wielka Brytania. 2008. Reżyseria Mike Leigh.
15. Miniserial Chrabia Monte Christo. Le Comte de Monte Cristo. Francja/Niemcy/Włochy. 1998.
16. Królowa Margot. La Reine Margot. Francja/Niemcy/Włochy. 1994. Reżyseria Patrice Chereau.

Punktacja i oceny:

Maksymalnie można zdobyć w trakcie kursu 40 punktów (22 za Końcówkę i 18 za KAPPa/ę). Minimalnie, o ile uczestnik kursu stawi się na Końcówce i napisze słabą analizę filmu, zgodną jednak z wymogami technicznymi, zdobyć można punktów 4. Oczywiście te 4 punkty nie wystarczą, aby zaliczyć kurs, zdobyć zaś punktów 40 będzie raczej trudno. Nie wystarczy też napisać rozprawkę, żeby kurs zaliczyć, choć wystarczy przyjść na Końcówkę, jeśli ktoś ma nieprzezwyciężalne kłopoty z pisaniem. Studenci mogą zaplanować swoją ocenę spoglądając do umieszczonej niżej skali. Muszą zważyć, co im się opłaca, na co położyć większy nacisk.

0-19 – niedostateczny
20-23 – dostateczny
24-26 – dostateczny z plusem
27-32 – dobry
33-36 – dobry z plusem
37-40 – bardzo dobry

Egzamin pisemny (tzw. KAPP) – W01, W02, W03, U01, U02 , U03.
Kolokwium (tzw. Koncówka) – W01, W02, W03, U01, U02 , U03.

Literatura

W charakterze podręcznika:

Buss, David M. 2001. Psychologia ewolucyjna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

W charakterze lektur uzupełniających:

Blum, Deborah. 2000. Mózg i płeć. O biologicznych różnicach między kobietami a mężczyznami. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Buss, David M. 1996. Ewolucja pożądania. Strategie doboru seksualnego ludzi. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Chlewiński, Zdzisław (red.). 1999. Modele umysłu. Warszawa: PWN (z serii Nowe Tendencje w Psychologii, tom 6).
Crick, Francis. 1997. Zdumiewająca hipoteza czyli nauka w poszukiwaniu duszy. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Dawkins, Richard. 1996. Samolubny gen. Warszawa: Prószyński i S-ka.
DeCatanzaro, Denys. 2003. Motywacje i emocje. W ujęciu ewolucyjnym, fizjologicznym, rozwojowym i społecznym. Poznań: Zysk i S-ka.
Diamond, Jared. 1998. Dlaczego lubimy seks? Ewolucja ludzkiej seksualności. Warszawa: Wydawnictwo CiS.
Gould, Stephen Jay. 1999. Niewczesny pogrzeb Darwina. Wybór esejów. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Harris, Judith Rich. 2000. Geny czy wychowanie? Co wyrośnie z naszych dzieci i dlaczego. Warszawa: Jacek Santorski & S-ka Wydawnictwo.
Kurcz, Ida. 2000. Psychologia języka i komunikacji. Warszawa; Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Miller, Geoffrey. 2004. Umysł w zalotach. Jak wybory seksualne kształtowały naturę człowieka. Poznań: Rebis.
Pinker, Steven. 2005. Tabula rasa. Spory o naturę ludzką. Gdańsk: GWP.
Plomin, Robert; John C. DeFries, Gerald E. McLean i Peter McGuffin. 2001. Genetyka zachowania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ridley, Matt. 1999. Czerwona królowa. Płeć a ewolucja natury ludzkiej. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Ridley, Matt. 2001. Genom. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Shreeve, James. 1998. Zagadka Neandertalczyka. W poszukiwaniu rodowodu współczesnego człowieka. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Stringer, Christopher i Robin McKie. 1999. Afrykański exodus. Pochodzenie człowieka współczesnego. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Szlendak, Tomasz i Tomasz Kozłowski. 2008. Naga małpa przed telewizorem. Popkultura w świetle psychologii ewolucyjnej. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Tattersall, Ian. 2001. I stał się człowiek. Ewolucja i wyjątkowość człowieka. Warszawa: WAB.
Wilson, Edward Osborne. 1998. O naturze ludzkiej. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Witkowski Tomasz. 2005. Inteligencja makiaweliczna. Rzecz o pochodzeniu natury ludzkiej. Warszawa: Biblioteka Moderatora.
Wrangham, Richard W. i Dale Peterson. 1999. Demoniczne samce. Małpy człekokształtne i źródła ludzkiej natury. Warszawa: PIW.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 2401-K-S1-2-PE w USOSweb