Logiczne podstawy kognitywistyki 2401-K-S1-2-LPK

Przedmiotem logiki są rozmaite wnioskowania prowadzone w języku. Jest to szczególny obiekt, gdyż stanowi przedmiot namysłu wielu dyscyplin naukowych, w szczególności logiki. Semiotyka logiczna bada język jako system znaków zarówno pod względem jego wewnętrznej budowy (syntaksa, składnia), w kontekście pragmatycznym (przy uwzględnieniu użytkowników), jaki i w odniesieniu do tego, do czego się on odnosi (semantyka). Logika dotyczy formalnych aspektów budowy i stosowania języków – przede wszystkim, choć nie tylko – formalnych, ze szczególnym uwzględnieniem ogólnych warunków, które powinny spełniać wypowiedzi by zachowywać pewne kluczowe z pragmatycznego punktu widzenia (w szczególności w kontekście argumentowania, dowodzenia, konstruowania i obalania tez, weryfikowania itd.) cechy, takie jak prawdziwość, niesprzeczność, wiarygodność, spójność składniową itp.
Z tego punktu widzenia nad wyraz istotne jest uzyskanie ogólnej wiedzy z zakresu współczesnej logiki.
Wykształcenie umiejętności poprawnego formułowania własnych myśli, klarownego i sprawnego prowadzenia dyskusji, ścisłego formułowania tez, stawiania i weryfikowania hipotez - umiejętności kluczowych dla komunikowania, może się odbyć przez pracę z językiem ukierunkowaną na wyizolowanie z konkretnych wypowiedzi języka potocznego, aspektu istotnego dla danego zagadnienia.
W wyniku tego typu abstrakcyjnych zabiegów otrzymujemy pojęcie znaku - ogólnego obiektu stanowiącego podstawę dalszej analizy języka. Znakiem może być rzeczownik, liczebnik (z punktu widzenia logicznej analizy języka są to tzw. nazwy), znakami są wypowiedzi niepełne jak np. okoliczniki, przydawki, dopełnienia (które podpadają pod pojęcie funktora), jak i całe zdania (w szczególności rozważa się zdania w sensie logicznym, czyli zdania mające jedną z dwóch wartości logicznych).
Każde z tych pojęć (nazwa, funktor, zdanie w sensie logicznym) można analizować na różne sposoby np. rozpatrując w przypadku nazw ich desygnaty, treść, zakres, różne ich podziały; w przypadku zdań znany jest podział na zdania analityczne i syntetyczne (w szczególności można mówić o zdaniach analitycznie prawdziwych i zdaniach analitycznie fałszywych), rozpatrywane są zdania logicznie prawdziwe i zdania logicznie fałszywe, tautologie (będące strukturami zdań logicznie prawdziwych), zaś w przypadku funktorów można mówić o funktorach ekstensjonalnych i intensjonalnych, czy też klasyfikować je z uwagi na postać ich tzw. indeksu Ajdukiewicza.
Co więcej, uwzględniając większe wypowiedzi, można badać związki zachodzące między zdaniami składowymi. Mamy więc: wynikanie, wynikanie logiczne, wnioskowanie uprawdopodabniające, wykluczanie (logiczne), dopełnianie (logiczne), wzajemną sprzeczność (logiczna), równoważność logiczna.
Z punktu widzenia semiotyki wypowiedzi językowe pełnią wielorakie funkcje, do najbardziej podstawowych funkcji należą racjonalno-opisowa, perswazyjno-sugestywna, preformatywna i ekspresyjna.
Mając pojęcie znaku jesteśmy już w stanie mówić o systemach znaków, czyli o językach.
Podkreślmy, że zachodzi istotny związek między formą wypowiedzi a jej poprawnością. Z tego względu w ramach rozważań logicznych bada się języki sformalizowane. Jeśli poprzestaniemy na poziomie struktury zdań, bez wchodzenia w analizę zdań prostych, w naturalny sposób konstruujemy język logik zdaniowych; jeśli skupimy się na analizowanie związków między podmiotem a orzecznikiem możemy otrzymać np. język sylogistyki Arystotelesa, czy w ogólniejszym ujęciu język rachunku kwantyfikatorów.
Jeśli z kolei pominiemy naturę poszczególnych indywiduów, skupiając się na możliwości operowania ich grupami (zbiorami), otrzymujemy podstawą dla wszystkich innych teorii, teorię mnogości.
Z uwagi na fakt, iż poprawne definicje stanowią fundament wszelkich dziedzin naukowych, omówione będą różnego typu definicje oraz błędy w definiowaniu. Ogólnie, niefrasobliwe używanie języka potocznego prowadzi do błędów, dlatego rozważone będą źródła błędów w formułowaniu myśli, powody powstawania wybranych antynomii semantycznych np. wynikających z przeplatania się języka i jego metajęzyka (np. antynomia kłamcy), czy innych, jak antynomia Grellinga.
Celem wykładu jest wdrożenie studenta do stosowania uzyskanej wiedzy w codziennym życiu, np. w wyrażaniu własnych opinii i przedstawiania poglądów, argumentowania.

Zakres tematów (bloki tematyczne)
W ramach zajęć dyskutowane będą następujące zagadnienia z zakresu logiki:
Język jako narzędzie poznania i komunikacji; znak,
język jako system znaków, język naturalny a język sztuczny— podstawowe różnice,
Funkcje (semiotyczne) wypowiedzi językowych, prawdziwość zdania, klasyczna definicja prawdy, obiektywny charakter prawdziwości i fałszywości zdań.
Kategoria syntaktyczna, indeks Ajdukiewicza, kategoria zdaniowa, nazwowa, kategorie funktorowe, zdania (w sensie logicznym) — przykładowe podziały.
Zdania logicznie prawdziwe (prawdy logiczne); fałsz logiczny.
Nazwy — wybrane pojęcia, przykładowe podziały:
nazwy indywidualne i generalne, nazwy ogólnie, jednostkowe i puste nazwy zbiorowe i niezbiorowe, nazwy konkretne i nazwy abstrakcyjne. związki między zakresami nazw generalnych. Odniesienie i znaczenie wyrażenia.
Elementy sylogistyki Arystotelesa.
Kwadrat logiczny. Metoda diagramów Venna.
Wynikanie logiczne i inne związki logiczne.
Podstawy teorii mnogości, podstawowe operacje na zbiorach i wybrane naturalne ich własności, uzasadnienie owych własności.
Elementy klasycznego rachunku zdań, funktory (operatory) prawdziwościowe, język klasycznego rachunku zdań, przykłady funktorów prawdziwościowych.
Uzasadnianie sądów, bezpośrednie i pośrednie uzasadnianie zdań.
Uzasadnianie pośrednie—rodzaje.
Wnioskowania i definicje.
Błędy językowe, błędy w uzasadnianiu, we wnioskowaniach, definiowaniu itp.
Podstawy Klasycznego rachunku kwantyfikatorów.
Język klasycznego rachunku kwantyfikatorów.
Alfabet języka klasycznego rachunku kwantyfikatorów.
Formalizacja zdań. Wprowadzenie do logik modalnych.

W roku 2020/2021 zajęcia będą się odbywały na platformie Big Blue Button:

- wykłady

https://vc.umk.pl/b/tom-7jq-9mm

- ćwiczenia

https://vc.umk.pl/b/mat-urd-dpj

Proszę logować się imieniem i nazwiskiem.

Całkowity nakład pracy studenta

1. Godziny realizowane z udziałem nauczycieli: godziny kontaktowe przewidziane w planie studiów: 60 godz.- 30 godzin ćwiczeń i 30 godzin wykładów 2. Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta/słuchacza/uczestnika kursu potrzebny do pomyślnego zaliczenia przedmiotu, tj. wcześniejsze przygotowanie i uzupełnienie notatek; wymagane powtórzenie materiału, czytanie literatury: 45 godzin 3. Czas wymagany do przygotowania się i do uczestnictwa w procesie oceniania (np. w egzaminach i zaliczeniu ćwiczeń): 45 godzin Łącznie: 150 godzin - 5 punktów ECTS

Efekty uczenia się - wiedza

W1: Zna podstawowe pojęcia współczesnej logiki i ich powiązanie z kognitywistyką: K_W02 – zna podstawową terminologię dyscyplin wchodzących w skład kognitywistyki w języku polskim; K_W11 – ma wiedzę w zakresie najważniejszych problemów z dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla kognitywistyki; K_W01 – ma podstawową wiedzę o miejscu i znaczeniu kognitywistyki w relacji do nauk oraz o specyfice przedmiotowej i metodologicznej kognitywistyki; K_W05 – zna zależności między głównymi subdyscyplinami kognitywistycznymi; K_W07 – zna i rozumie główne kierunki i stanowiska z zakresu kognitywistyki. W2: Ma umiejętność poprawnego formułowania własnych myśli, klarownego i sprawnego prowadzenia dyskusji, ścisłego formułowania tez: K_W03 – rozumie oraz potrafi wytłumaczyć opisy prawidłowości, zjawisk i procesów wykorzystujące język nauk ścisłych, w szczególności potrafi samodzielnie odtworzyć podstawowe twierdzenia i prawa. W3: Umie stosować logikę do analizy poprawności rozumowań oraz spójności różnego rodzaju wypowiedzi, ponadto zna sposoby budowania poprawnych definicji: K_W03 i K_W14 – zna, podstawowe metody badawcze i strategie argumentacyjne właściwe dla jednej z głównych subdyscyplin kognitywistycznych. W4: zna znaczenia stałych logicznych zarówno te stosowane w języku formalnym, jak i naturalnym: K_W03 i K_W14. W5: zna semiotyczne podstawy logiki (funkcje języka, język - metajęzyk, antynomie semantyczne, termin `pojęcia', nazwy, deskrypcje, zależności pomiędzy treścią pojęcia a jego zakresem): K_W03 i K_W14. W6: zna pojęcia logiki istotne dla kognitywistyki (w tym modalności aletyczne, epistemiczne i doksastyczne): K_W03 i K_W14.

Efekty uczenia się - umiejętności

U1: Potrafi badać rozumowania pod kątem ich poprawności w sylogistyce oraz w logikach: zdań, kwantyfikatorów, modalnej, wiedzy i przekonań. Potrafi wykrywać sprzeczności w powyżej wskazanych logikach: K_U02 – samodzielnie zdobywa wiedzę; K_U07 – wykrywa zależności między tezami badanych pisemnych i ustnych wypowiedzi naukowych K_U08 – umie posługiwać się wiedzą z logiki w kognitywistyce oraz typowymi strategiami argumentacyjnymi; K_U10 – przytacza główne tezy badań stosownie do ich istotności. U2: Rozumie formalny zapis wypowiedzi z języka naturalnego oraz potrafi stosować ten zapis: K_U07 i K_U08.

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

K1: Potrafi stosować nabytą wiedzę do analizy problemów wymagających wnioskowania logicznie poprawnego lub wnioskowania entymematycznego: K_K03 – na podstawie twórczej analizy nowych sytuacji i problemów samodzielnie formułuje propozycje ich rozwiązania; K_K03 – samodzielnie podejmuje i inicjuje proste działania badawcze; K_K05 – efektywnie organizuje własną pracę i krytycznie ocenia jej stopień zaawansowania. K2: Rozumie ważność spójności wypowiedzi oraz poprawności wnioskowań zarówno w życiu społecznym, jak i przy prowadzeniu badań naukowych: K_K01 – zna zakres posiadanej przez siebie wiedzy i posiadanych umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju zawodowego, K_K02 – jest otwarty na nowe idee i gotów do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów; K_K07 – wykazuje motywację do zaangażowanego uczestnictwa w życiu społecznym; K_K08 – rozumie istotność problematyki kognitywistycznej i potrafi ją umiejscowić na gruncie interakcji społecznych; K_K09 – wykorzystuje swoje kompetencje w wielu dziedzinach życia społecznego oraz zawodowego.

Metody dydaktyczne

Wykład: informacyjny (konwencjonalny), problemowy. Ćwiczenia: klasyczna metoda problemowa, studia przypadku.

Metody dydaktyczne eksponujące

- pokaz

Metody dydaktyczne podające

- wykład informacyjny (konwencjonalny)
- wykład problemowy

Metody dydaktyczne poszukujące

- ćwiczeniowa
- klasyczna metoda problemowa
- studium przypadku

Rodzaj przedmiotu

kanon (atrybut wycofany)

Wymagania wstępne

Brak

Koordynatorzy przedmiotu

Tomasz Jarmużek

Kryteria oceniania

Wykład – egzamin pisemny: W1–W7, U1–U3
Kryteria oceniania – dostateczny: 50% pkt.; dostateczny plus: 60% pkt.; dobry: 70% pkt.; dobry plus: 80% pkt.; bardzo dobry: 90% pkt.

Ćwiczenia – zaliczenie dwóch kolokwiów pisemnych oraz aktywność na zajęciach. Ocena kolokwiów według skali podanej dla egzaminu. Kolokwia: W1–W7, U1–U3; aktywność: K1 i K2.

Praktyki zawodowe

Brak

Literatura

Literatura obowiązkowa:

Max Urchs, Marek Nasieniewski, Skarbimir Kwiatkowski, Klasyczny Rachunek Zdań, UMK, 1997

Ludwik Borkowski, Elementy logiki formalnej, Warszawa 1972

Zygmunt Ziembiński, Logika praktyczna, PWN, Warszawa 1997 (lub późniejsze wydania).

Literatura uzupełniająca:
— Borkowski, L., Logika formalna, PWN, Warszawa 1970 (również inne wydania).
— Malinowski, G., Logika ogólna, UŁ (2007), wyd. III, PWN (2010).
— Stanosz, B., Ćwiczenia z logiki, PWN, Warszawa 1997.
— Murawski, R., i J. Woleński, „Logika a kognitywistyki”, strony 193-218 w Metodologiczne i teoretyczne podstawy kognitywistyki, Wydawnictwo Copernicus Center Press, 2014.
— Omyła, M., Zarys logiki, WSiP, Warszawa 1995.
Malinowski, G., Logika ogólna, UŁ (2007), wyd. III PWN (2010)

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 2401-K-S1-2-LPK w USOSweb