Teoria i historia kultury 2401-AI-THK-12-s1

Koncepcja treści zajęć stanowi odpowiedź na akcentowany w szkolnictwie wyższym na kierunkach humanistycznych postulat odchodzenia od wąsko specjalistycznej wiedzy i umiejętności na rzecz kształtowania u studentów możliwie szerokich horyzontów wiedzy ogólnej. W przeświadczeniu twórcy koncepcji treściowej przedmiotu, podejmowanie na zajęciach akademickich problematyki teorii a zwłaszcza historii kultury jawi się jako konieczność w obliczu obniżania się poziomu wiedzy ogólnej kandydatów na studia. Ponadto, w obliczu przemian w funkcjonowaniu współczesnych bibliotek, w coraz większym stopniu przekształcających się w mediateki i placówki ogólnokulturalne, proponowany zakres wiedzy odpowiada oczekiwaniom, jakie stawiane są potencjalnym pracownikom placówek tego rodzaju.
Dlatego też w zakres tematyki zajęć wchodzi możliwie szerokie spektrum zagadnień związanych z historią kultury europejskiej ale i pozaeuropejskiej (azjatyckiej, południowo- i północnoamerykańskiej oraz – w mniejszym stopniu – kultury Afryki). Zajęcia stawiają sobie za cel zilustrowanie studentom bogactwa i wieloaspektowości kultury, rozumianej jako ogół dorobku materialnego i niematerialnego cywilizacji ludzkiej. W odniesieniu zwłaszcza do kultury europejskiej, akcent kładziony jest na odmienności a zarazem powiązania między kulturą poszczególnych krajów, w tym Polski. Niebagatelną rolę odgrywa też zobrazowanie determinantów kierujących rozwojem kultury oraz zjawisk, które pojawiają się w kulturze cyklicznie bądź – wbrew pozorom – obecne są w niej nieprzerwanie.
Treść zajęć nie ogranicza się bynajmniej do charakteryzowania zjawisk z zakresu kultury wysokiej, rozumianej jako literatura, filozofia, sztuka, muzyka, teatr itp. Z perspektywy historycznej istotne znaczenie ma prezentacja wierzeń religijnych, z położeniem nacisku na ich wzajemne powiązania między różnymi kulturami. By obraz kultury danego czasu i miejsca był możliwie pełen, zajęcia odnoszą się także do najbardziej prozaicznych aspektów kultury materialnej (np wyposażenie gospodarstw domowych) oraz szeroko rozumianej kultury dnia codziennego w rozmaitych warstwach społecznych (higiena, przesądy i zabobony, obyczajowość w sferze seksualnej itp). Niezwykle ważnym uzupełnieniem treści wykładów jest bogaty materiał ilustracyjny, prezentowany z użyciem rzutnika multimedialnego. Niekiedy wzbogacany jest on oryginalnymi zabytkami kultury, prezentowanymi przez prowadzącego podczas zajęć.
Z myślą o jasnym i łatwo przyswajalnym przez studentów wywodzie zajęcia podzielone zostały na kilka bloków, wprowadzających stopniowo w zawiłości kultury na przestrzeni dziejów i na różnych kontynentach.
Pierwsze zajęcia mają charakter wprowadzający. Analizowane jest na nich pojęcie „kultura”, z wyszczególnieniem najpopularniejszych i najbardziej zakotwiczonych w nauce definicji (od definicji antropologicznych, przez materialistyczne, behawiorystyczne, psychologiczne i psychoanalityczne, na potocznym rozumieniu pojęcia skończywszy).
Zapoznanie studentów z wielorakością pojmowania i interpretowania pojęcia „kultura”, stanowi punkt wyjścia dla wywodu historycznego. Wobec powyższego, analizie poddana jest geneza cywilizacji ludzkiej, od jej najbardziej prymitywnych zalążków, przez okres paleolitu, na neolicie skończywszy.
Po przeanalizowaniu genezy kultury ogólnoludzkiej, analizie poddane zostają konkretne kultury w ujęciu topograficzno-historycznym. I tak, ze względu na bogactwo a zarazem wpływowość w historii przeanalizowana zostaje kultura mezopotamska i egipska. Wobec faktu, iż priorytetem dla prowadzącego zajęcia jest możliwe pełnie zilustrowanie kultur najbliższych naszemu kręgowi cywilizacyjnemu – w tym i kulturze polskiej – omawianie owych potężnych cywilizacji ograniczone zostaje do pojedynczych zajęć. Naturalnie, z myślą o studentach zamierzających indywidualnie poszerzyć swą wiedzę, prezentowana jest lista lektur (ale i innych mediów – zwłaszcza filmów, w tym filmów fabularnych i dokumentalnych) uzupełniających. Stanowczego podkreślenia wymaga fakt konsekwentnego uwrażliwiania studentów na wartość bezpośredniego kontaktu ze spuścizną materialną poszczególnych kultur poprzez odwiedziny muzeów i galerii.
W następnej kolejności analizowane są wielkie, starożytne kultury europejskie, które wywarły decydujący wpływ na oblicze cywilizacji kontynentu: Grecja i Rzym. W przypadku tej pierwszej wywód przeprowadzany jest począwszy od kultury minojskiej i mykeńskiej, co służy m.in. zobrazowaniu procesu kształtowania się już wówczas charakterystycznych elementów kultury późniejszej Grecji. Jej analiza obejmuje zjawiska dokonujące się od epoki archaicznej po czasy hellenistyczne. Te ostatnie stanowią natomiast łącznik z treścią zajęć dotyczących Rzymu. Założeniem prowadzącego jest bowiem zilustrowanie wielorakich powiązań między obiema kulturami. Prześledzenie procesu rozwoju kultury rzymskiej – od czasów etruskich po upadek cesarstwa – pozwala też na zobrazowanie szeregu różnic między obiema kulturami: od formuły sprawowania rzędów na kulturze dnia codziennego skończywszy (np stosunek do publicznych rozrywek, dieta, obyczaje w sferze erotycznej).
Kolejny istotny blok tematyczny obejmuje kulturę średniowieczną. W tym zakresie wyodrębnione zostają najistotniejsze etapy jej rozwoju: upadek cesarstwa rzymskiego, kultura wyspiarska, cesarstwo Karola Wielkiego, cesarstwo ottońskie, romanizm, dojrzałe średniowiecze, późne średniowiecze. Szczególna uwaga poświęcona jest pozycji religii w ówczesnym społeczeństwie, kultura rycerska oraz mieszczańska. Podobnie jak w przypadku w/w kultur antycznych, znaczącą rolę odgrywa przekazanie studentom rudymentów wiedzy ze sfery historyczno-artystycznej (główne pojęcia, identyfikacja stylów, najważniejsze indywidualności).
Jako logiczne następstwo zajęć dotyczących kultury antycznej i średniowiecznej w Europie, jako następna analizowana jest kultura islamu. Podjęcie tego tematu uzasadnione jest zarówno ogromną rolą, jaką islam odegrał w zachowaniu spuścizny antyku, jak też – zważywszy na obecne realia polityczno-religijne na świecie – zainteresowaniem, jakie budzi wśród studentów ten krąg kulturowy. Dlatego też przybliżane są studentom również takie – kontrowersyjne – problemy współczesnego kręgu muzułmańskiego jak religia i religijny fanatyzm, rozwarstwienie społeczne i stosunek do kobiet.
Kontynuując wątek kultur pozaeuropejskich, uwaga poświęcona zostaje Azji. Wobec ogromu skomplikowanych zagadnień związanych z wkładem tego kontynentu do kultury powszechnej, analizie poddane zostają główne kraje i kultury historyczne: Tybet, Kambodża (Państwo Khmerów), Mongołowie, Indie i hinduizm, Chiny i Japonia. O ile w przypadku trzech pierwszych kultur nacisk położony jest na ich historię, to kolejne trzy kulturalne potęgi prezentowane są także w ich współczesności.
Następny blok zajęć związany jest ponownie z Europą. W pierwszej kolejności scharakteryzowana zostaje kultura renesansowa z jej najbardziej znanymi odsłonami: humanizm w sztuce, literaturze i nauce. Zważywszy na doniosłe osiągnięcia kultury renesansowej w Polsce, osobna uwaga poświęcona jest swoistości a zarazem uniwersalności lokalnych zjawisk na polu religii, polityki, sztuki i nauki. Naturalną koleją rzeczy, następnym podejmowanym zagadnieniem jest kultura XVII-XVIII w. Studentom odsłaniane są rozmaite kontrasty w obliczu kultury np. francuskiej, przy jednoczesnym akcentowaniu dynamicznego rozwoju nauki i myśli politycznej na przestrzeni obu stuleci. Tym samym definiowane są najbardziej znamienne cechy baroku, regencji, rokoka i klasycyzmu jako wytworu czasów Oświecenia. Niezwykła barwność kultury sarmackiej skłoniła prowadzącego do poświęcenia jej osobnej uwagi. Przybliżeniu poddane są takie aspekty sarmatyzmu jak orientalizm, kostium narodowy, obyczaje, mentalność, ale z drugiej strony wszelkie patologie, zwłaszcza w sferze polityczno-gospodarczej. Podział na osobne zajęcia poświęcone Europie i Polsce kontynuowany jest względem XIX w. Naświetlane są podczas nich kolosalne przemiany gospodarcze, które niosą za sobą transformację praktycznie wszystkich dziedzin życia ale też dynamiczne przemiany w sztuce (zwłaszcza w malarstwie). Owa dwudzielna koncepcja zajęć obowiązuje też w przypadku kultury fin de siecle’u oraz okresu międzywojennego, dla którego końcową cezurą jest wybuch II wojny światowej.
W zakresie zajęć wykładowych z teorii i historii kultury na 1939 r. kończy się wywód dotyczący Europy (swą kontynuację – aż do współczesności – ma on na zajęciach ćwiczeniowych). Tym samym, pozostałe zajęcia poświęcone są kulturze obu Ameryk. Scharakteryzowaniu poddane są głównie wielkie cywilizacje Indian z Ameryki Łacińskiej (Inkowie, Majowie, Aztekowie, Olmekowie) jak też mniejsze kultury, spopularyzowane m.in. przez film (kultura Indian Nazca). Nie mniejszą uwagę przywiązuje prowadzący do zobrazowania kultury Indian Ameryki Północnej. Przyjmując klucz topograficzny, studentom ukazywane są główne kręgi kulturowe, reprezentujące je szczepy i plemiona, jak również historia eksterminacji dokonanej przez Europejczyków.
Osobne miejsce wśród zajęć zajmuje problem kultury ludowej w Polsce, w tym ludowej architektury i krajobrazu. Zagadnienia te stanowią punkt wyjścia dla rozważań nad współczesną architekturą (zwłaszcza mieszkalną) w Polsce, w ramach których dokonywana jest ocena stanu faktycznego i postulaty na przyszłość w wymiarze ogólnokrajowym, ale też osobistym (na bazie poglądów studentów).