Teologia praktyczna: Formacja uczniów - droga do poznania i pożądania za Jezusem. Ujęcie teologicznopastoralne 1571-TPR-PST

I. Cywilizacyjne zagrożenia dekonstruujące formację
Wyzwania i zagrożenia XXI wieku prowadzą do dekonstrukcji zintegrowanej formacji człowieka.
1. Psychologizm jest jednym z największych wyzwań, prowadząc do redukcji człowieka, gdzie sfera psychiczna staje się ostateczną instancją w podejmowaniu decyzji. Taka psychologizacja prowadzi do działań li tylko terapeutycznych, a dobre samopoczucie bierze górę nad wyborem większego dobra. Psychologizm zwiększa również niedojrzałość emocjonalną i przyczynia się do lęku.
2. Konsumpcjonizm osłabia formację, sprawia, że człowiek odwraca się od Boga i koncentruje na dobrach materialnych, prowadząc do materialistyczno-hedonistycznego stylu życia.
3. Defamilyzacja polega na osłabieniu więzi rodzinnych i prowadzi do marginalizacji praw człowieka.
4. Toksyczny styl życia charakteryzuje się brakiem odpowiedzi na bodźce, złymi nawykami i stałymi napięciami, co wpływa negatywnie na zdrowie i zaangażowanie człowieka.
5. Mediatyzacja stwarza pewien pozór, uniemożliwiając formowanie postaw przez osobisty wybór wartości; media stają się przedmiotem masowej konsumpcji.
6. Deaksjologizacja to proces pogarszający sytuację w życiu społecznym i osobistym, prowadzący do osłabienia więzi międzyludzkich i braku obiektywnych kryteriów wartości.

II. Wizja siebie jako formatora (rola nauczyciela)
1. Nauczyciel-wychowawca jest zobowiązany do stałej formacji siebie i innych. Formacja wymaga pomysłu na siebie, afirmacji życia oraz odpowiedzialności (wiem, co robię; znam cel; przewiduję konsekwencje; ponoszę je).
2. Formator-Człowiek Kompetencji: Musi posiadać wysokie kompetencje intelektualne, duchowe, emocjonalne i społeczne. Powinien kształtować adekwatną samoocenę i umiejętność radzenia sobie ze stresem, a także wyrażać swoje emocje w zgodzie z przyjętymi normami.
3. Formator-Lekarz Pierwszego Kontaktu: Dostrzega u wychowanków dysfunkcje i dramaty. Wymaga to predyspozycji terapeutycznych, kompetencji psychopedagogicznych, zmysłu obserwacji oraz systematycznej współpracy z rodzinami.
4. Formator-Detoksykator: Ma demaskować zagrożenia i pomagać z nich wyjść. Jego działania obejmują profilaktykę, rozwijanie życiowej mądrości oraz racjonalnego korzystania z technologii. Powinien praktykować pedagogię pozytywną.
5. Formator-Człowiek Spotkania: Spotkanie leży u podstaw formacji. Owoce spotkania zapewniają: zaangażowanie (emocjonalne i czasowe), aktywne słuchanie, otwarcie na inność oraz mądrość.
6. Formator-Człowiek Nadziei i Optymizmu: Oddziaływanie musi być pełne nadziei na zmianę. Życiowy optymizm (patrzenie na świat w jasnych kolorach) jest buforem dla negatywnych skutków stresu. Optymista traktuje porażki jako sposób na zdobycie nowej wiedzy. Nadzieja płynie z posiadania punktu odniesienia (często wiary w Boga).
7. Formator-Człowiek Duchowy: Formator musi starać się odnaleźć w sobie duchowość, aby prowadzić innych. Powinien pomagać w odkrywaniu sensu życia, hierarchii wartości i odróżnianiu dobra od zła. Konieczne jest docenianie sfery duchowej i unikanie redukcji człowieka wyłącznie do psychiki (psychologizacji).
8. Formator-Przewodnik: Prowadzi formowanego czytelnymi drogami. Wymaga się od niego zdecydowanych działań, sugestywności, jednoznaczności (integralności), tworzenia atmosfery bezpieczeństwa i akceptacji oraz świadectwa życia.

III. Pomysł formacyjny na wychowanka (metody i cele)

1. Formacja musi uwzględniać spójny system motywacyjny formowanego.
Konsekwentne Działanie: W pracy duchowej niezbędne jest działanie bez przerw, wytrwałość oraz pracowitość. Wyraża się to w słowach: „trwać mimo wszystko”.
2. Kreowanie Wyzwań i Samooceny: Formacja wymaga adekwatnej samooceny. Stosuje się:
- Regułę obiektywnego rozpoznania (konfrontowanie ocen).
- Regułę dystansu do porażki (myślenie: „następnym razem się uda; nic nie jest stracone”).
- Regułę stosowania miłości wymagającej, która kształtuje postawę: „mogę więcej, niż mi się wydaje”.
3. Skuteczne Zachęcanie (Sugestywność): Przekaz musi być czytelny, spójny z systemem wartości formatora i formowanego, multikanałowy oraz dawać możliwość namysłu.
4. Planowanie Celów: Należy dokonywać refleksji nad porażkami, wracać do zapomnianych postanowień oraz zadbać o własne zdrowie (fizyczne, psychiczne, duchowe), co jest troską o innych.
5. Zaufanie: Zaufanie formowanego do formatora leży u podstaw oddziaływań. Zdobywa się je poprzez szczerość i wierność. Zaufanie stymuluje pozytywne uczucia i wzmacnia cnoty takie jak lojalność. Obowiązuje zasada ograniczonego zaufania.
6. Koncentracja na Wynikach: Wymagana jest ewaluacja, rozpoznawanie osiągnięć, konstruktywna krytyka i szczerość względem samego siebie.
7. Zagrożenia Formacyjne: Należy unikać: uzależnienia formowanego, „klonowania” nawyków niezgodnych z osobowością, psychologizowania oraz zbyt dużej liczby osób formowanych.

IV. Pomysł na kreowanie wspólnoty
- Formacja ma charakter społeczny i powinna odbywać się we wspólnocie (rodzina, parafia).
- Wspólnota jest miejscem przekraczania siebie, miejscem rozwoju, przeżywania liturgii i realizacji określonych wartości.
- Fundamenty Więzi: Formator musi dbać o budowanie i pogłębianie więzi poznawczych (szczerość, poczucie bezpieczeństwa), emocjonalnych (szacunek, odpowiedzialność) i duchowych (wspólna modlitwa).
- Formator powinien budować na tym, co łączy, a nie na tym, co dzieli, niwelując napięcia i troszcząc się o spójność.
- Należy zadbać o skrystalizowane cele wspólnoty, które muszą być spójne, konkretne, osiągalne i ukierunkowane na rozwój.
- Wspólnota musi być otwarta (niehermetyczna), co wymusza likwidację barier i indywidualizmu.
- Niezbędne jest oddziaływanie dalsze na rodziny członków wspólnoty (np. poprzez spotkania czy konsultacje rozwiązywania problemów).
- Formator powinien stosować „marginalizację siebie”, co oznacza cichą, nienarzucającą się, ale ważną obecność.

V. Pomysł formatora na miejsce w Kościele
- Chrześcijański wychowawca musi odnaleźć swoje miejsce w sferze religijnej i instytucjonalnej Kościoła, dając świadectwo. Ma obowiązek zagwarantowania uczniom wykształcenia w zakresie nauki i praktyki wiary katolickiej.
- Życie Sakramentalne: Jest fundamentem życia duchowego. Obejmuje:
regularną spowiedź i Komunię św., wybór kierownika duchowego oraz trwanie w łasce uświęcającej. Niezbędna jest codzienna modlitwa, która jest źródłem formacji.
- Formacja Intelektualna: Przyczynia się do pogłębienia religijności. Wymaga regularnej lektury Pisma Świętego i dokumentów papieskich, a także pogłębiania znajomości nauczania Kościoła.
- Domowy Kościół: Nauczyciel ma obowiązek troski o własną rodzinę, która jest „domowym Kościołem”. Troska ta obejmuje wspólną modlitwę, świętowanie, prozdrowotny styl życia i kształtowanie postawy przebaczenia i miłosierdzia.
- Pomoc Innym: Należy aktywnie uczestniczyć w akcjach wolontaryjnych i charytatywnych (np. pomoc korepetycyjna dzieciom ubogim, zaangażowanie w parafialny punkt konsultacyjny).