Prowadzony w cyklach: 2022/23Z, 2023/24Z, 2024/25Z

Kod Erasmus: 08.2

Kod ISCED: 0221

Punkty ECTS: 1

Język: polski

Organizowany przez: Wydział Teologiczny

Liturgika fundamentalna 1500-LFUN-DM

Liturgika jako systematyczna refleksja nad liturgią.

Etymologia i znaczenie terminu „liturgia”.

Rozwój życia liturgicznego w Kościele: a) Jezus Chrystus i Jego Misterium Paschalne fundamentem liturgii Kościoła; b) liturgia chrześcijańska w wiekach I-IV i jej związki z liturgią żydowską; c) rozwój liturgii po Edykcie Mediolańskim; liturgia rzymska klasyczna; d) rodziny liturgiczne w Kościele zachodnim; e) cechy liturgii w imperium rzymsko-franko-germańskim; f) główne rysy liturgii rzymskiej w wiekach XI-XV; h) reforma liturgiczna Soboru Trydenckiego; rubrycyzm; i) ruch liturgiczny; j) soborowa Konstytucja o Liturgii i reforma liturgii Soboru Watykańskiego II.

Rozumienie liturgii i niektóre próby jej definicji przed Soborem Watykańskim II: a) prawnicza koncepcja liturgii i jej konsekwencje; b) próby spirytualizmu kultycznego (alegoria; devotio moderna); c) dzieło Prospera Gueranger’a; d) Pius X; e) Lambert Beauduin; f) Odo Casel; g) Encyklika o Liturgii „Mediator Dei” Piusa XII.

Definicja liturgii Soboru Watykańskiego II i Katechizmu Kościoła Katolickiego; liturgia jako wykonywanie kapłańskiej funkcji Chrystusa; liturgia jako ostatni ziemski etap historii zbawienia i zapoczątkowanie liturgii niebiańskiej; liturgia jako kontynuacja i uobecnianie Misterium Paschalnego Chrystusa; liturgia jako uświęcenie człowieka i uwielbienie Boga; liturgia jako świat symboli i znaków; liturgia jako działanie wspólnoty Kościoła: Chrystusa-Kapłana i Jego Mistycznego Ciała; liturgia jako dzieło Trójcy Świętej: Ojca, Syna i Ducha Świętego; pojęcie anamnezy i epiklezy w liturgii.

Liturgia a „nie-liturgia” (nabożeństwa ludu chrześcijańskiego): kryteria klasyfikacji.

Teologia zgromadzenia liturgicznego: zgromadzenie jako podmiot działania w liturgii; struktura zgromadzenia liturgicznego i podział funkcji; sakramentalność zgromadzenia; zgromadzenie liturgiczne jako proces komunikacji.

Adaptacja (akomodacja, akulturacja i inkulturacja) w liturgii.

Prawo liturgiczne; zwyczaj liturgiczny.

Księgi liturgiczne rzymskie: a) rys historyczny; b) aktualne księgi w liturgii rzymskiej.

Elementy naturalne w liturgii.

Przedmioty i szaty liturgiczne.

Liturgiczna przestrzeń i jej ukształtowanie w rycie rzymskim po Soborze Watykańskim II (aspekt liturgiczno-prawny).

Dzieje liturgii i ruch liturgiczny w Polsce.

Całkowity nakład pracy studenta

Udział w wykładach = 15 godz. Przeczytanie lektury obowiązkowej = 5 godz. Przygotowanie dwóch krótkich prac pisemnych = 4 godz. Przygotowanie się do końcowego zaliczenia przedmiotu = 4 godz. Konsultacje = 2 godz. Całkowity nakład pracy studenta wynosi 30 godz., co odpowiada 1 punktowi ECTS.

Efekty uczenia się - wiedza

Po zakończeniu wykładów i zaliczeniu przedmiotu student: W1: zna w zarysie genezę i historię liturgii chrześcijańskiej ze szczególnym uwzględnieniem epok w rozwoju liturgii rzymskiej - K_W08, K_W09, K_W10, K_W15, K_W17 W2: określa i wyjaśnia istotę i sens teologiczny liturgii chrześcijańskiej ze szczególnym uwzględnieniem jej wymiaru anamnetycznego - K_W03, K_W08, K_W17, K_W18 W3: podaje historyczne oraz współczesne definicje (próby definicji) liturgii chrześcijańskiej, i je wyjaśnia - K_W03, K_W08 W4: wymienia podstawowe rzymskie księgi liturgiczne (historyczne i współczesne) i zna ich historię - K_W08 W5: wymienia aktualne dokumenty liturgiczne i zna ich treść na poziomie ogólnym - K_W08 W6: zna cele, zasady oraz efekty odnowy liturgii rzymskiej po Soborze Watykańskim II - K_W08

Efekty uczenia się - umiejętności

Po zakończeniu wykładów i zaliczeniu przedmiotu student: U1: rozumie naturę oraz teologiczny i duszpasterski sens liturgii chrześcijańskiej - K_U01, K_U07, K_U08 U2: pojmuje istotę uczestnictwa w liturgii - K_U12, K_U15 U3: ocenia ewolucję liturgii chrześcijańskiej w kontekście historycznym - K_U01, K_U12 U4: rozpoznaje szaty i sprzęty liturgiczne z uwzględnieniem ich genezy i liturgicznej praxis - K_U08, K_U11 U5: prawidłowo ocenia wnętrze auli liturgicznej w kontekście jego poprawności teologiczno-liturgicznej, zgodności z normami liturgiczno-prawnymi oraz funkcjonalności - K_U01, K_U02, K_U11

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

Po zakończeniu wykładów i zaliczeniu przedmiotu student: K1: w sposób pełny, świadomy i czynny uczestniczy w liturgii - K_K02, K_K03, K_K07 K2: poprawnie przygotowuje komentarze liturgiczne - K_K06, K_07 K3: poprawnie przygotowuje wezwania modlitwy wiernych - K_K06, K_K07

Metody dydaktyczne

Pokaz, wykład informacyjny (konwencjonalny), wykład konwersatoryjny, wykład problemowy, klasyczna metoda problemowa, metoda seminaryjna, metody służące prezentacji.

Metody dydaktyczne eksponujące

- pokaz

Metody dydaktyczne podające

- wykład problemowy
- wykład informacyjny (konwencjonalny)
- wykład konwersatoryjny

Metody dydaktyczne poszukujące

- klasyczna metoda problemowa
- seminaryjna

Metody dydaktyczne w kształceniu online

- metody służące prezentacji treści

Rodzaj przedmiotu

przedmiot obligatoryjny

Wymagania wstępne

Podstawowa orientacja w epokach historii powszechnej (ze szczególnym uwzględnieniem historii Europy w starożytności, średniowieczu i epoce nowożytnej); wiedza religijna i umiejętności nabyte podczas lekcji religii w szkole średniej.

Koordynatorzy przedmiotu

Daniel Brzeziński

Kryteria oceniania

Metody sprawdzenia efektów uczenia się:

kolokwium/rozmowa kwalifikacyjna (W1, W2, W3, W4, W5, W6);

bieżąca obserwacja studentów i weryfikacja (zwłaszcza podczas wykładu konwersatoryjnego i problemowego; U1, U2, U3, U4, K1, K2, K3);

prace pisemne (U1, U2, U3, U4, U5, K1, K2, K3).

Student otrzymuje zaliczenie z pozytywną oceną, gdy:

1. był obecny na wykładach (dopuszcza się 2 nieobecności);

2. przedstawił dwie krótkie prace pisemne (jedna dotyczy ukształtowania i wyposażenia wnętrza wybranego przez studenta kościoła; druga to opracowanie komentarzy liturgicznych i modlitwy wiernych do wybranego przez studenta formularza mszalnego);

3. otrzymał pozytywną ocenę podczas rozmowy dotyczącej podjętej na wykładach problematyki. W czasie kolokwium student musi odpowiedzieć poprawnie przynajmniej na połowę zadawanych pytań obejmujących problematykę omawianą na wykładach (zob. pełny opis przedmiotu).

Student, który nie był obecny na wykładach (p. 1) i/lub nie przedstawił prac (o których mowa w p. 2) nie jest dopuszczony do kolokwium (p. 3).

Na ostateczną ocenę zaliczenia (1,0) składa się: ocena z prac pisemnych (0,25 + 0,25) oraz ocena z kolokwium (0,5).

Szczegóły odnośnie do kryteriów i formy zaliczenia uzgadniane są ze studentami na pierwszym wykładzie w danym roku akademickim.

Praktyki zawodowe

Nie dotyczy.

Literatura

Literatura obowiązkowa:

Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 2002, n. 1066-1112, 1135-1162, 1179-1209 (s. 269-281, 286-292, 296-301); Konstytucja o Liturgii Świętej "Sacrosanctum Concilium", w: Sobór Watykański II, Konstytucje. Dekrety. Deklaracje, Poznań 2002 (nowe tłumaczenie), s. 48-78; Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii. Zasady i wskazania, Poznań 2003 (nn. 1-92; s. 13-73); Pius XII, Encyklika o Liturgii "Mediator Dei", Kielce 1948, s. 27-55.

D. Brzeziński, "Chrystus wczoraj i dziś, i na wieki". Anamnetyczny wymiar roku liturgicznego, Toruń 2010 (wyd. drugie: 2015), s. 103-112. 157-235; D. Brzeziński, Ukształtowanie i wyposażenie wnętrza kościoła w odnowionym rycie rzymskim. Aspekt liturgiczno-prawny, "Studia Płockie" 29(2001) s. 87-99; D. Brzeziński, "Liturgia" i "nie-liturgia": w poszukiwaniu kryteriów klasyfikacji, "Liturgia Sacra" 14(2008) n. 1, s. 69-82; D. Brzeziński, "Szczyt i źródło" (KL 10). Sobór Watykański II i odnowa liturgii rzymskiej, w: M. Białkowski (red.), Studia Soborowe. Historia i nauczanie Vaticanum II, Toruń 2013, s. 349-369; D. Brzeziński, Prawo w liturgii: między duchem i literą, w: D. Kwiatkowski (red.), Zbawczy dialog z Bogiem w liturgicznych znakach, Poznań 2018 (=Colloquia Disputationes, t. 43), s. 45-56.

Literatura dodatkowa (uzupełniająca):

B. Nadolski, Liturgika, t. 1: Liturgika fundamentalna, Poznań 1989.
B. Nadolski, Leksykon Liturgii, Poznań 2006.

S. Araszczuk, Inkulturacja liturgii, w: K. Konecki (red.), Laudate Dominum. Księdzu Profesorowi Jerzemu Stefańskiemu z okazji 65-lecia urodzin i 40-lecia kapłąństwa, Gniezno 2005, s. 63-76; M. Augustyn, Geneza i rozwój soborowej idei liturgii, Kraków 2007; D. Brzeziński, "Chrystus wczoraj i dziś, i na wieki". Anamnetyczny wymiar roku liturgicznego, Toruń 2010 (wyd. drugie: 2015), s. 73-102. 115-156; D. Brzeziński, Liturgia jako ostatni ziemski etap historii zbawienia, "Studia Płockie" 27(1999) s. 37-41; D. Brzeziński, W poszukiwaniu teologicznego sensu liturgii. Refleksje na 2000-lecie chrześcijaństwa, "Studia Płockie" 28(2000) s. 37-48; D. Brzeziński, W jaki sposób należy formułować wprowadzenia do liturgii Mszy Świętej, "Homo Dei" 277(2005) n. 4, s. 125-130; D. Brzeziński, Modlitwa wiernych, "Homo Dei" 303(2012) n. 2, s. 119-125; D. Brzeziński, Wiara i jej celebracja w kulturze. Systematyzacja pojęć, „Teologia i Człowiek” 27(2014) n. 3, s. 11-20; D. Brzeziński, Mszał jako księga liturgiczna: geneza i ewolucja, "Teologia i Człowiek" 44(2018) n. 4, s. 57-77; I. Cieślik, Nie ma świeckich w liturgii, "Znak" 546 (2000) n. 11, s. 49-57; S. Czerwik, Wprowadzenie do Konstytucji o Liturgii Świętej, w: Sobór Watykański II, Konstytucje..., s. 25-47; P. De Clerck, Zrozumieć liturgię. Kielce 1997, s. 7-15, 17-68, 83-165, 183-188; F. Greniuk, Podział funkcji w zgromadzeniu liturgicznym, w: F. Blachnicki - W. Schenk - R. Zielasko (red.). Wprowadzenie do liturgii, Poznań 1967, s. 135-142; W. Hryniewicz, Liturgia a Misterium Paschalne Chrystusa, w: tamże, s. 75-97; J. J. Kopeć, Liturgika dyscypliną teologiczną, w: K. Konecki (red.), Laudate Dominum..., s. 35-46; M. Maciukiewicz, Znaczenie ksiąg liturgicznych i szacunek dla nich (mszał, Ewangeliarz, lekcjonarz i inne księgi), "Anamnesis" 64(2011) n. 1, s. 79-91; B. Migut, Teologia liturgii Konstytucji o liturgii „Sacrosanctum Concilium” w perspektywie ciągłości, w: K. Porosło (red.), Źródło i szczyt. Konstytucja o liturgii świętej „Sacrosanctum Concilium” dzisiaj, Tyniec 2011, s. 111-155; B. Nadolski, Wprowadzenie do liturgii, Kraków 2004; J. Nowak, Prawo w służbie wydarzeń zbawczych. Zarys prawodawstwa liturgicznego, Poznań 2004; M. Potoczny, Rodziny liturgiczne chrześcijańskiego Wschodu - panorama, „Teologia i Człowiek” 25(2014) n. 1, s. 165-185; J. Ratzinger, Duch liturgii, Poznań 2002, s. 5-23, 51-58, 153-198; W. Schenk, Liturgika-liturgia-kult, w: F. Blachnicki - W. Schenk - R. Zielasko (red.), Wprowadzenie..., s. 9-18; H. Sobeczko, Sakramentalność zgromadzenia liturgicznego, w: A. Durak (red.). Liturgia Domus Carissima. Studium liturgiczne dedykowane ks. Bogusławowi Nadolskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Warszawa 1998, s. 85-106; M. Zachara, Znak i słowo w liturgii, "Znak" 546(2000) n. 11, s. 34-48; M. Zachara, Krótka historia Mszału Rzymskiego, Warszawa 2014, s. 11-135; R. Zielasko, Teologia zgromadzenia liturgicznego, w: F. Blachnicki - W. Schenk - R. Zielasko (red.), Wprowadzenie..., s. 125-134.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 1500-LFUN-DM w USOSweb