Historia Kościoła w czasach nowożytnych 1500-HKN-SJ-22

W semestrze zimowym omawiane będą następujące zagadnienia z Historii Kościoła od Reformacji (1517) do Kongresu Wiedeńskiego (1815), otwierającego dzieje najnowsze. W wykładzie szeroko uwzględnia się geneze reformacji, warunki, które doprowadziły do jej wybuchu i sprzyjały przyjmowaniu nowej nauki, okoliczności wystąpienia reformatorów: Marcina Lutra. Urlicha Zwingliego, Jana Kalwina i Henryka VIII, reakcję Stolicy Apostolskiej na wydarzenia. Ważnym etapem rozwoju doktrynalnego reformacji w Niemczech było sformułowanie "Wyznania Augsburskiego" na sejmie w Augsburgu w 1530 r. Dalszym etapem rozwoju tego ruchu, z jej ważnym wydarzeniem, jakim była wojna szmalkaldzka w 1546/47. Pierwszy, decydujący okres rozwoju dla reformacji zamknął sie Pokojem Augsburskim, podpisanym w 1555 r. na sejmie w Augsburgu, gdzie protestantom w Niemczech przyznano wolność wyznania, z później sformułowaną zasadą "cuius regio eius et religio". Uwzględnia się także reformację w Polsce i państwie krzyżackim w Prusach Krzyżackich/Książęcych, pierszym państwie protestanckim. Następnie omawia sie zagadnienia związane ze stanowiskiem Kościoła katolickiego wobec wydarzeń reformacyjnych w różnych krajach. W historiografii określa sie to mianem reformy kościelnej (czasem kontrreformacją). Jak reformacja wyszła z zakonów, tak one pierwsze zaczęły się reformować, powstały przy tym nowe zgromadzenia zakonne żeńskie i męskie, bardziej dostosowane do nowych wyzwań czasu. Szczzególną rolę w tym względzie odegrało Towarzystwo Jezusowe (jezuici).
Podstawowe znaczenie dla reformy kościelnej posiada Sobór Trydencki (1545-1563) i jego uchwały oraz zdecydowane wprowadzanie ich w życie przez papieży potrydenckich i nowy episkopat. Następstwem tych działań było znaczne ożywienie życia religijnego w Kościele. Jednym z efektów odnowy posoborowej w Polsce była Unia Brzeska 1595/1596. Omawiając wojnę trzydziesto-letnią (1618-1648), ostatnią z wojen religijnych, podkreśla się próbę pokojowego rozwiązania problemu rozbicia wyznaniowego i wkład Polski w to dzieło w postaci znanego "Colloquium Charitativum" - rozmów 4 wielkich wyznań, podjętych w Toruniu w 1645 roku. Aczkolwiek zakończyło się ono fiaskiem, jednak wskazało na przyszłość drogę do prób pokojowego rozwiązania problemu i stało się prekursowrem współczesnego ekumenizmu. Omawiając wiek XVII, podkreśla się działania papieży tego okresu i umacnianie reform trydenckich, a także konflikty ze wzrastającą omnipotencją nowoczesnych państw europejskich (Francja, Prusy, Austria). Omawiając "Potop szwedzki" zwraca sie uwagę na fakt obrony Jasnej Góry, bowiem odtąd nabiera ona szczególnego znaczenia, zwłaszcza w okresie zaborów, kiedy stanowiła czynnik jednoczący Polaków, rozdzielonych korodnami gtanicznymi i zaczęto ją określać "duchową stolicą Polski". Szerzej w wykładzie zatrzymuję się na czasami króla Ludwika XIV i sformułowanym wówczas prądem kościelno-politycznym, zwanym gallikanizmem. Nowe prądy do nauki, szczególnie filozofii, także teologii, wnisosło Oświecenie ze swym racjonalizmem i naturalizmem. Kościół musiał do nich się ustosunkować i po części adaptować. W dzidzinie kościelnej prądy oświeceniowe ujawniły sie szczególnie w Austrii (józefinizm) i Niemczech (febronianizm). Wynikiem działań ludzi oświecenia była także kasata zakonu jezuitów. Omawiając problem tolerancji, którą postulowało oświecenie, a której brakowało z obydwu stron, omawia się tzw. tumult toruński z 1724 r. Wstępme do najnowszych czasów jest Wielka Rewolucja Francuska ze swoim radykalizmem, zniesieniem feudalizmu, monarchii, a gdy chodzi o problemy religijne - zniesieniem Kościoła i chrześcijaństwa w ogóle oraz zastapieniem go kultem rozumu, namiastką religii ateistycznej. Na fali rewolucji wypłynął Napoleon Bonaparte. Omawia się jego stosunek do Stolicy Apost., a zwłaszcza przywrócenie do życia Kościoła we Francji, dzięki zawartemu konkordatowi w 1801 r. Prawa napoleońskie obowiązywały także w efemerydycznym Księstwie Warszawskim. Po upadku Napoleona o nowej sytuacji w państwach europejskich zadecydował Kongres Wiedeński 1815 r., ustalający status quo na następne sto lat.