Zagadnienia konserwacji obrazów na podłożu płóciennym 1402-ZKO-2L-SJ

Wykłady dotyczące płócien malarskich prezentują dawne i współczesne metody ich wytwarzania oraz sposoby wykonywania podobrazi malarskich z uwzględnieniem narzędzi, urządzeń i metod historycznych i stosowanych obecnie. Przedstawiana jest metoda analizy struktury płócien, budowa przeklejeń i zapraw malarskich. Omawiany jest wpływ budowy włókien lnianych, sposobu ich obróbki, sposobu wykonania płótna i rodzaju obróbki wykańczalniczej na jego późniejszą stabilność wymiarową. Znajomość tych zagadnień pozwala na ocenę zależności między budową płótna a przebiegiem procesów niszczenia obrazów. Na przykładach omawiane są metody konserwacji podobrazi płóciennych w kontekście historycznym i współczesnym: naprawiania, łatania, dublowania, reperacji lokalnych, uzupełniania ubytków metodą wylewania masy z włókien lnianych, także metody usuwania deformacji płócien - rozprężania i rozciągania.
W ramach wykładów omawiane są następujące zagadnienia:
1. Historia i dawne metody produkcji płótna (włókno, przędza, kądziel);
2. Wrzeciono, kołowrotek, warsztat tkacki, krosno tkackie – dawne narzędzia służące do produkcji tkanin;
3. Krosno mechaniczne i automatyczne – historia, rozwój wpływ na jakość tkaniny;
4. Tkactwo i tkanie – terminologia i definicje;
5. Historia tekstylnych podobrazi malarskich;
6. Cechy charakterystyczne surowca lniarskiego, cechy pojedynczych nitek oraz struktura tkaniny i ich wpływ na właściwości płótna;
7. Wpływ struktury płótna na powstawanie uszkodzeń pod wpływem różnych czynników niszczących (zalanie wodą, wahania klimatyczne, upadek – analiza przypadków);
8. Metoda analizy struktury płócien zabytkowych (kierunek i siła skrętu nitek, współczynnik nierównomierności nitek, skarbikowanie, zapełnienia osnowowe, wątkowe i całkowite);
9. Modele struktury płótna: model budowy idealnej, model budowy nierównomiernej oraz ich konsekwencje dla stanu zachowania obrazów;
10. Wpływ budowy technicznej obrazów (typy płótna – żywe i martwe, sposoby i rodzaje przeklejenia i zaprawy) na właściwości obrazu – odporność na zawilgocenie i kontakt z wodą oraz sposób reagowania na niszczące czynniki mechaniczne;
11. Teoria równowagi układu płótno-klej;
12. Wpływ czasu użycia zaprawy, jej rodzaju i sposobu jej opracowania jako podłoża pod malowanie na trwałość obrazu;
13. Budowa podobrazia płóciennego a sformułowanie programu prac konserwatorskich – przykłady wykorzystania analizy struktury płócien w praktyce konserwatorskiej;
14. Typy deformacji podobrazia płóciennego oraz warstw wierzchnich („górki i dołki”, reliefowe, daszkowate, miseczkowate, wywinięcia płótna wokół uszkodzeń, wypchnięcia);
15. Metody niwelowania i usuwania deformacji podobrazia oraz warstw wierzchnich (rozciąganie, rozprężanie, prostowanie, lokalne rozciąganie/dociąganie);
16. Zabieg prostowania zdeformowanych obrazów z użyciem stołu niskociśnieniowego – zasady postępowania, procedura;
17. Analiza i badania konserwatorskie (rysunki analityczne, mapki zakresów dawnych ingerencji, ocena stopnia deformacji) jako metody służące rozpoznawaniu problematyki konserwatorskiej obrazów;
18. Metody reperacji lokalnych podobrazia płóciennego i uzupełniania ubytków płótna (sklejanie rozcięć, rekonstrukcja splotu, wklejanie łatek na styk, mostkowanie wzmacniające, uzupełnianie ubytków wilgotną lub suchą masą ze zmielonych włókien lnianych);
19. Stosowanie osłon przeciwwilgociowych na odwrocia konserwowanych obrazów na płótnie.

W cyklu 2023/24Z:

Jak w sekcji nadrzędnej

W cyklu 2024/25Z:

Zgodny z podanym w sekcji "Podstawowe informacje o przedmiocie (niezależne od cyklu)".

W cyklu 2025/26Z:

Zgodny z podanym w sekcji "Podstawowe informacje o przedmiocie (niezależne od cyklu)".

Całkowity nakład pracy studenta

Godziny realizowane z udziałem nauczycieli (wykład): 15 godzin. Łącznie godziny realizowane z udziałem nauczycieli 15 godzin (0,5 ECTS) Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta: Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta, potrzebny do pomyślnego zaliczenia przedmiotu (zapoznanie się z literaturą, powtórzenie materiału z wykładów, przygotowanie do egzaminu): 45 godzin. Łącznie czas poświęcony na pracę indywidualną studenta 45 (1.5 ECTS) Łącznie: 60 godzin (2 ECTS).

Efekty uczenia się - wiedza

W1: posiadł podstawową wiedzę teoretyczną z metodyki działań konserwatorskich przy zabytkowych dziełach sztuki malarstwa na podobraziu płóciennym (K_W03), W2: charakteryzuje w stopniu ogólnym mechanizmy oddziaływania fizycznych, chemicznych i biologicznych czynników środowiskowych na materię dzieł sztuki malarstwa na podobraziu płóciennym (K_W04), W3: przyswoił ogólną wiedzę w zakresie materiałoznawstwa substancji zabytkowej w obiektach malarstwa na podobraziu płóciennym oraz historycznych i współczesnych materiałów konserwatorskich (K_W05),

Efekty uczenia się - umiejętności

Student: U1: umie przeprowadzić rozpoznanie stanu zachowania zabytku o podłożu płóciennym, określić przyczyny zniszczeń i sformułować ramowy program prac konserwatorskich i restauratorskich na poziomie podstawowym (K_U01); U2: potrafi określić, rozpoznać i opisać budowę techniczną zabytku o podłożu płóciennym z uwzględnianiem oryginału i warstw wtórnych na poziomie podstawowym (K_U02); U3: potrafi określić główne cele, służące realizacji zadania konserwatorskiego z uwzględnieniem kontekstu kulturowego dzieła sztuki/zabytku na poziomie podstawowym (K_U03)

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

Student: KS1: ma świadomość znaczenia wartości dzieł sztuki i zabytków o podłożu płóciennym, ich nieodtwarzalności i obowiązku respektowania tych wartości w procesie konserwacji-restauracji (K_K01); KS2: ma świadomość znaczenia profesjonalizmu i konieczność przestrzegania zasad etyki zawodowej (K_K02); KS3: ma świadomość i rozumie konieczność uwzględniania kontekstu kulturowego dzieła sztuki lub zabytku w decyzjach konserwatorskich (K_K04); KS4: zna ograniczenia własnej wiedzy i umiejętności, rozumie potrzebę dalszego kształcenia (K_K05).

Metody dydaktyczne

Wykłady konwencjonalne z prezentacją multimedialną.

Metody dydaktyczne eksponujące

- pokaz

Metody dydaktyczne podające

- pogadanka
- wykład informacyjny (konwencjonalny)
- opowiadanie
- opis
- wykład problemowy

Metody dydaktyczne poszukujące

- klasyczna metoda problemowa
- studium przypadku

Rodzaj przedmiotu

przedmiot obligatoryjny

Wymagania wstępne

Ukończony I rok studiów jednolitych konserwacji i restauracji dzieł sztuki. Znajomość zagadnień objętych programem pierwszych dwu semestrów studiów, a w szczególności znajomość terminologii konserwatorskiej i podstawowe wiadomości dotyczące procesów konserwatorskich.

Koordynatorzy przedmiotu

Teresa Łękawa-Wysłouch

Kryteria oceniania

Podstawą oceny jest egzamin ustny, przeprowadzany po zakończeniu cyklu wykładów. Studenci zdają egzamin w grupach 2-3 osobowych, w ustalonej przez siebie konfiguracji. Student losuje dwa zestawy pytań, po jednym z zakresu zagadnień dotyczących produkcji, budowy, struktury i właściwości obrazów na płótnie i wpływu tych czynników na sposób odpowiedzi malowideł na czynniki niszczące, a także - drugi zestaw - z zakresu działań i zabiegów konserwatorskich, przeprowadzanych przy obrazach na podłożu płóciennym. Egzamin ma charakter rozmowy z elementami analizy określonych przypadków, wybranych spośród zagadnień omówionych w trakcie wykładów. Oceniana jest wiedza teoretycznej zdobyta na wykładach i w oparciu o poznaną literaturę, a także umiejętność określania stanu zachowania obrazów na podobraziu płóciennymi wraz z postawieniem diagnozy, dotyczącej przyczyn zniszczeń związanych z budową obrazów oraz czynnikami niszczącymi. [U1-3, KS1-3].

Kryteria oceniania:
do 50% = 2 (ndst)
51 - 60% = 3 (dst)
61 - 70% = 3,5 (dst plus)
71 - 80% = 4 (db)
81 - 90% = 4,5 (db plus)
91 - 100% = 5 (bdb)

Praktyki zawodowe

Nie dotyczy

Literatura

Wybrane fragmenty literatury obowiązkowej:
- Hackney S., On canvas. Preserving the Structure of Paintings, The Getty Conservation Institute, Los Angeles2020;
- Łękawa-Wysłouch T., B. J. Rouba, Ocena wpływu zmiennych warunków klimatycznych na płócienne podłoża malarskie, AUNC Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, Tom: XLIII, Toruń 2012, s. 257–286.
- Poksińska M., Rouba B. - Charakterystyka metody badania płóciennych podobrazi malarskich [w:] Identyfikacja podobrazi i spoiw malarskich w zabytkowych dziełach sztuki, skrypt, Toruń 1992, s. 105 – 229.
- Rouba B. J. - Budowa techniczna obrazów XIX-wiecznych malowanych na handlowych podobraziach płóciennych i problematyka ich konserwacji, UMK-rozprawy, Toruń 1988.
- Rouba B. J., Płótna jako podobrazia malarskie, Ochrona Zabytków, z. 3 – 4, 1985, s. 222 – 244.
- Rouba B. J., Podobrazia płócienne w procesie konserwacji, Wydawnictwo UMK, Toruń 2000.
- Rouba B. J., Kobusińska B. – Kleje glutynowe stosowane w konserwacji, BIKDS nr.2 (33) 1998, s. 56-59.

Wybrane fragmenty literatury uzupełniającej:
- Malowany K., L. Tymińska-Widmer, M. Malesa, M. Kujawińska, P. Targowski, B. J. Rouba, Application of 3D Digital Image Correlation to tracking displacements and strains of canvas paintings exposed to relative humidity changes - aomss@osa.org, OCIS codes: (100.2000) Digital image processing; (200.3050) Information processing; (120.0120) Instrumentation, measurement, and metrology. http://dx.doi.org/10.1364/AO.53.001739; 20 March 2014 / Vol. 53, No. 9 / APPLIED OPTICS s. 1739 – 1749;
- Meclenburg M. F.,The Structure of Canvas Supported Paintings, Preprints of the International Conference on painting Conservation, Canvases: Behavior, Deterioration and Treatment, Valencia, Spain, March 2005, AMIEN: Art. Material Information and Education Network, s. 119-155, [dokument elektroniczny] tryb dostępu: http://www.amien.org/forums/showthread.php?t=20.
- Nicolaus K., The restoration of paintings, Cologne 1998.
- Rouba B. J., Asymetria budowy jako czynnik określający przebieg niszczenia na podstawie obrazu „Arlekin” T. Niesiołowskiego. BIKDS nr.2 (29) 1997, s. 24-27.
- Rouba B. J., Badanie osłon odwroci obrazów malowanych na płótnie, Ochrona Zabytków 1990 z.2 s. 66-79.
- Rouba B. J., Metody stabilizacji podobrazi płóciennych. Osłony odwroci jako profilaktyczna ochrona obrazów.[w:] Naukowe podstawy ochrony i konserwacji dzieł sztuki oraz zabytków kultury materialnej, Toruń 1993.s. 285-293.
- Rouba B. J., Arszyńska J., Osielczak M., Granice bezpieczeństwa zabiegów konserwatorskich przeprowadzanych z użyciem stołu niskociśnieniowego, [w:] Problemy dublowania obrazów na płótnie, Wydawnictwo UMK, Toruń 2005, s. 69 - 117.
- Rouba B. J., Dudała J., Konserwacja chorągwi procesyjnych ze Świecia, Ochrona Zabytków, nr 2, 1995, s. 189-197.
- Rouba B. J., Matejak M., Badania właściwości higroskopijnych surowych płócien lnianych stosowanych jako płótna malarskie, AUNC – Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, Tom XXII, 1994, s. 107-125.
- Rouba B. J., Tymińska L., Paper in Textile? Investigation into a New Method for the Structural Conservation of Paintings on Canvas Supports with Fibrous Pulp, [w:] VDR Beiträge zur Erhaltung von Kunst- und Kulturgut, Heft 2/2004, s. 20–32.
- Roznerska M., Rouba B. J., Konserwacja obrazu na płótnie skurczonego wskutek zamoczenia wodą, AUNC - Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, Tom XXI, 1994, s. 73 - 85, ISBN 83-231-1373-4.
- Wolff-Hartwig Lipinski, Untersuchimgen zum feuchtephysikalischen Verhalten von Gemalden auf textilem Bildtrager unter biaxialer Dehnung, Diplomarbeit ausgefuhrt im Rahmen des Studienganges Restaurierung und Konservierung von Gemalden und Skulpturen von Wolff-Hartwig Lipinski, August 2009, Betreuer: Prof. Volker Schaible und Prof. Dr. Christoph Krekel, Staatliche Akademie der Bildenden Kunste Stuttgart.
- Young Ch., A. W. Katlan, History of fabric supports, [w:] The Conservation of easel paintings, Joyce Hill Stoner, Rebecca Rushfield (red.), Routledge, London, New York, Oxon 2012.
Ponadto:
Artykuły w czasopismach o tematyce konserwatorskiej i materiały pokonferencyjne: Acta Universitatis Nicolai Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo - Toruń, Ochrona Zabytków - Warszawa, Biuletyn Informacyjny Konserwatorów-Restauratorów Dzieł Sztuki – Łódź, Studies in Conservation (Anglia), Restauro (Niemcy), Akta konferencji IIC (triennial meetings), dokumentacje prac wykonanych w ramach zajęć dydaktycznych i dyplomowych oraz prac magisterskich wykonanych przez studentów Katedry Konserwacji-Restauracji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej.

W cyklu 2023/24Z:

Jak w sekcji nadrzędnej

W cyklu 2024/25Z:

Zgodna z podaną w sekcji "Podstawowe informacje o przedmiocie (niezależne od cyklu)".

W cyklu 2025/26Z:

Zgodna z podaną w sekcji "Podstawowe informacje o przedmiocie (niezależne od cyklu)".

Uwagi

W cyklu 2024/25Z:

W cyklu 2025/26Z:

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 1402-ZKO-2L-SJ w USOSweb