Metodyka konserwacji zabytków metalowych 1402-MKZM-4Z-SJ

WYKŁADY

Wykład 1
Wstęp do materiałoznawstwa metali
Definicja materiałów metalowych, charakterystyka fizyko-chemiczna, metody pozyskiwania metali z rud, klasyfikacja metali i stopów, omówienie literatury przedmiotu

Wykład 2
Techniki kształtowania i zdobienia zabytków metalowych (1 godz.)
Podstawowe materiały i narzędzia stosowane w obróbce plastycznej metali, techniki zdobienia metali. Wprowadzenie do terminologii warsztatowej prac złotniczych.

Wykład 3
Techniki odlewnicze metali (1 godz.)
Historia odlewnictwa i stopów odlewniczych, typy form odlewniczych, uproszczona klasyfikacja wad odlewniczych

Wykład 4
Rodzaje korozji i formy niszczenia zabytków metalowych
Definicja korozji, podział na rodzaje korozji z uwagi na mechanizm zachodzenia procesów korozyjnych, środowisko, współudział czynników mechanicznych, zasięg itd., formy zniszczeń, główne stymulatory korozji

Wykład 5-8
Metodyka konserwacji zabytków metalowych
Metody usuwanie nawarstwień korozyjnych: mechaniczne, termiczne, fizyczne, elektrochemiczne i elektrolityczne.
Metody nierozłączne i rozłączne w łączeniu metali: spawanie, lutowanie, klejenie, połączenie nitowe, śrubowe, kołkowe.
Metody uzupełniania ubytków: natapianie, napawanie, uzupełnianie odlewem, blachą, uzupełnianie masą na bazie polimerów.
Metody i środki zapobiegania korozji. Antykorozyjne zabezpieczenia powłokowe. Badania zabytków metalowych technikami nieniszczącymi w diagnostyce konserwatorskiej (obserwacja obiektów pod mikroskopem, fotografia mikroskopowa, analiza zdjęć rentgenowskich, analiza stopowa metodą XRF, obserwacja obiektów i wykonywanie zdjęć w świetle ultrafioletowym)

Wykład 9-15
Charakterystyka metali i stopów stosowanych w rzemiośle artystycznym, korozja oraz metody i środki stosowane w ich konserwacji
Aluminium, cynk, żelazo, cyna, ołów, miedź, srebro, złoto -
historia poszczególnych metali i ich ważniejszych stopów, występowanie i rodzaje rud, pozyskiwanie z rud, charakterystyka fizykochemiczna, rodzaje stopów, historia zastosowania w sztuce oraz rzemiośle artystycznym, typowe zmiany korozyjne, metody i środki stosowane w ich konserwacji, omówienie przykładów realizacji konserwatorskich w zależności od miejsca ekspozycji i rodzaju obiektu zabytkowego z zastosowaniem zasad postępowania konserwatorskiego.

Terminologia związana z zabytkami metalowymi
Przedstawiana i omawiana na każdym wykładzie z zakresu materiałoznawstwa metali, ich korozji, warsztatu rzemiosł związanych z wytworami metalowymi, typologii przedmiotów.

ĆWICZENIA

Rozpoznawanie metali i stopów oraz przykłady typowych dla nich procesów korozyjnych
Oglądanie i badanie organoleptycznie próbek metali z omawianiem właściwości pomocnych w ich rozpoznawaniu.
Pokazywanie zabytkowych obiektów rzemiosła artystycznego i archeologicznych. Próby określenia stopu.
Pomoce naukowe: zebrany zestaw metali nieskorodowanych oraz zniszczonych przez procesy korozyjne.
Przybliżenie procesu odlewniczego.
Mechaniczne metody usuwania produktów korozji ze stopów węglowych żelaza
Przedstawienie klasyfikacji metod usuwania nawarstwień korozyjnych, omówienie metod mechanicznych, pokazanie stosowanych środków, materiałów, narzędzi oraz urządzeń.
Zapoznanie się z zasadami korzystania z urządzeń.
Przygotowanie do przeprowadzenia ćwiczenia.
Opisywanie procesów korozyjnych i zmian korozyjnych węglowych stopów żelaza zgodnie z obowiązującą terminologią. Oczyszczanie skorodowanych próbek następującymi metodami mechanicznymi: ściernymi, złuszczającymi i strumieniowo-ściernymi. Badanie efektów oczyszczania i porównanie stosowanych metod.
Podsumowanie - określenie skuteczności, zalet i wad zastosowanych metod.

Metody usuwania produktów korozji z węglowych stopów żelaza
Omówienie metod fizycznych, chemicznych oraz redukcyjnych usuwania nawarstwień korozyjnych z węglowych stopów żelaza. Pokazanie stosowanych środków, materiałów, narzędzi oraz urządzeń. Omówienie działania urządzeń, m.in. myjki ultradźwiękowej.
Zapoznanie się z zasadami korzystania z urządzeń.
Przygotowanie do przeprowadzenia ćwiczenia.
Oczyszczanie skorodowanych próbek następującymi metodami: ultradźwiękową, chemiczną w kąpieli, pastami, okładami, elektrochemiczną. Badanie efektów oczyszczania i porównanie stosowanych metod.
Podsumowanie - określenie skuteczności, zalet i wad zastosowanych metod.

Metody usuwania produktów korozji z miedzi
Omówienie metod chemicznych usuwania nawarstwień korozyjnych z miedzi. Wprowadzenie terminu - patyna.
Przygotowanie do przeprowadzenia ćwiczenia.
Oczyszczanie próbek miedzi w różnym stopniu skorodowanych oraz z patyną następującymi metodami: mechanicznymi, ultradźwiękową, chemiczną w kąpieli, pastami, okładami oraz elektrochemiczną. Badanie efektów oczyszczania i porównanie stosowanych metod.
Podsumowanie - określenie skuteczności, zalet i wad zastosowanych metod.

Metody usuwania produktów korozji z ołowiu
Omówienie metod chemicznych usuwania nawarstwień korozyjnych.
Przygotowanie do przeprowadzenia ćwiczenia.
Oczyszczanie próbek ołowiu w różnym stopniu skorodowanych następującymi metodami: mechanicznymi, chemiczną w kąpieli, pastami, okładami. Badanie efektów oczyszczania i porównanie stosowanych metod.
Podsumowanie - określenie skuteczności, zalet i wad zastosowanych metod.

Uzupełnianie ubytków masami na bazie polimerów oraz opiłków/proszków metali
Prezentacja zbioru mas do uzupełniana ubytków w metalach z przykładami ich użycia. Prezentacja materiałów.
Omówienie przygotowania masy do uzupełniania ubytków w metalach oraz metodyki wykonania uzupełnienia.
Przygotowanie do przeprowadzenia ćwiczenia
Wykonanie laminatu, przygotowanie masy, uzupełnienie ubytku, opracowanie powierzchni uzupełnienia.
Podsumowanie - ocena efektów.

Praca z obiektem zabytkowym: inwentaryzacja, opis formalny, stan zachowania oraz program prac konserwatorskich.

Dokumentacja konserwatorska
Omówienie schematu dokumentacji konserwatorskiej oraz dokumentacji zbiorczej dla obiektów archeologicznych. Przekazanie schematu w formie elektronicznej do samodzielnej pracy. Sprawdzenie poprawności wykonania zadania.

Zakres godzinowy poszczególnych wykładów może ulec zmianie.
KONWERSATORIUM

Wykład 1
Wstęp do materiałoznawstwa metali
Definicja materiałów metalowych, charakterystyka fizyko-chemiczna, metody pozyskiwania metali z rud, klasyfikacja metali i stopów, omówienie literatury przedmiotu

Wykład 2
Techniki kształtowania i zdobienia zabytków metalowych (1 godz.)
Podstawowe materiały i narzędzia stosowane w obróbce plastycznej metali, techniki zdobienia metali. Wprowadzenie do terminologii warsztatowej prac złotniczych.

Wykład 3
Rodzaje korozji i formy niszczenia zabytków metalowych
Definicja korozji, podział na rodzaje korozji z uwagi na mechanizm zachodzenia procesów korozyjnych, środowisko, współudział czynników mechanicznych, zasięg itd., formy zniszczeń, główne stymulatory korozji

Wykład 4-8
Metodyka konserwacji zabytków metalowych
Metody usuwanie nawarstwień korozyjnych: mechaniczne, termiczne, fizyczne, elektrochemiczne i elektrolityczne.
Metody nierozłączne i rozłączne w łączeniu metali.
Metody uzupełniania ubytków.
Metody i środki zapobiegania korozji. Antykorozyjne zabezpieczenia powłokowe.
Wykład 9-15
Charakterystyka metali i stopów stosowanych w rzemiośle artystycznym, korozja oraz metody i środki stosowane w ich konserwacji
Aluminium, cynk, żelazo, cyna, ołów, miedź, srebro, złoto -
historia poszczególnych metali i ich ważniejszych stopów, występowanie i rodzaje rud, pozyskiwanie z rud, charakterystyka fizykochemiczna, rodzaje stopów, historia zastosowania w sztuce oraz rzemiośle artystycznym, typowe zmiany korozyjne, metody i środki stosowane w ich konserwacji, omówienie przykładów realizacji konserwatorskich w zależności od miejsca ekspozycji i rodzaju obiektu zabytkowego z zastosowaniem zasad postępowania konserwatorskiego.

Terminologia związana z zabytkami metalowymi
Przedstawiana i omawiana na każdym wykładzie z zakresu materiałoznawstwa metali, ich korozji, warsztatu rzemiosł związanych z wytworami metalowymi, typologii przedmiotów.

j/w

j/w

LITERATURA OBOWIĄZKOWA:
1. Zabytki kamienne i metalowe, ich niszczenie i konserwacja profilatyczna pod red. Domasłowskiego Wiesława. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2011. (fragment dotyczący zabytków metalowych (s. 489-534).
2. Gradowski Michał, Dawne złotnictwo technika i technologia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.
3. Krause, Janusz, Alina Tomaszewska-Szewczyk. „Romańskie drzwi brązowe z Katedry Wniebowzięcia Marii Panny i św. Wojciecha w Gnieźnie - problematyka technologiczno-warsztatowa i konserwatorska”, Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki 1/11 (2000), 20-33.
4. Krause Janusz, Alina Tomaszewska-Szewczyk. „Konserwacja mosiężnych obiektów zabytkowych o dużym stopniu zniszczenia na przykładzie gotyckich płyt nagrobnych Piotra II Nowaka i Rudolfa z Rüdesheim”, Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki 1-2/13 (2002), 8-19.
5. Rdesińska Maria, Szmaglińska Paulina, Tomaszewska-Szewczyk Alina, Znaki pielgrzymie. Przyczynek z zakresu kultury materialnej i konserwacji, AUNC Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XLIII, Toruń 2012, s. 55-74.
6. Tomaszewska-Szewczyk Alina, Mosiądz w starożytności i średniowieczu: przyczynek do dziejów kultury materialnej, AUNC Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XLVII, Toruń 2016, 7-41.

LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA:

Korozja Tom I Korozja metali i stopów pod red. Shreira L. L. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1966.

Korozja Tom II Ochrona przed korozją pod red. Shreira L.L. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1966.

Dobrzański Leszek A. Materiały inżynierskie i projektowanie materiałowe. Podstawy nauki o materiałach i metaloznawstwo. Wyd. 2. zmien. i uzupeł. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2006. ISBN 83-204-3249-9

Faltermeier Robert B. A Corrosion Inhibitor Test for Copper-based Artifacts, Studies in Conservation. 1998 nr 44, s. 121-128.

Ganorkar M.C., Pandit Rao V., Gayathri P., Sreenivasa Rao T.A. A Novel Method for Conservation of Copper-based Artifacts, Studies in Conservation. 1988 nr 33, s.97-101.

Krause Janusz. Badania nad usuwaniem produktów korozji z powierzchni zabytkowych obiektów żelaznych. Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków seria B t.57. Warszawa: 1979.

Krause Janusz. Zastosowanie taniny do stabilizacji procesów korozyjnych w zabytkowych obiektach żelaznych o minimalnym stopniu zachowania rdzenia metalicznego część 1, AUNC, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XIV, Nauki Humanistyczno-Społeczne, z.189, 1989, s.143-164.

Madsen H.B., A Preliminary Note on the Use of Benzotriazole for Stabilising Bronze Objects. Studies in Conservation, 1967 nr 12, s.163-166.

Plenderleith Harold James. The Conservation of Antiquities and Works of Art Treatment. Repair and Restoration. London: Oxford University Press 1957. ASIN: B0000CJK2S

Przybyłowicz Karol, Metaloznawstwo. Wyd. 8. zmien. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2007. ISBN 978-83-204-3304-3

Rathgen Friedrich. Die Konservierung von Altertumsfunden, mit Berücksichtigung ethnographischer und kunstgewerblicher Sammlunsgegenstände. Metalle und Metallegierungen, organische Stoffe. Berlin, Leipzig: W. de Gruyter 1924.

Stambolov Todor. The Corrosion and Conservation of Metallic Antiquities and Works of Arts, Wyd. popr. Amsterdam: Central Research Laboratory for Objects of Art and Science, 1985. ASIN B0007JAV94

Tomaszow N. D. Teoria korozji i ochrony metali, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962Uhlig Herbert H. Korozja i jej zapobieganie. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne 1976.

Uhlig Herbert H. Korozja i jej zapobieganie. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne 1976.

Wranglén Gösta. Podstawy korozji i ochrony metali, Wyd. 2. zmien. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1985. ISBN 83-204-0679-X

DODATKOWA LITERATURA
Cronyn J. M. The Elements of Archaeological Conservation. London & New York: Routledge, 2005. ISBN 0-415-01207-4

Landolt Dieter. Corrosion and Surface Chemistry of Metals, Swiss, EPFL Press, 2007, ISBN 978-2-940222-11-7

Pearson Colin, Conservation of Marine Archaeological Objects. Conservation & Museology, Butterworth-Heinemann Ltd 1988. ISBN 0408106689

Rodgers Bradley A. The Archaeologist’s Manual for Conservation. A Guide to Non-Toxic, Minimal Intervention Artifact Stabilization. New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers, 2004. ISBN 0-306-48467-8

Sastri V.S., Ghali Edward, Elboujdaini Mimoun. Corrosion Prevention and Protection Practical Solution, England: John Wiley & Sons, 2007, ISBN 0 470 02402 X

Schweitzer Philip A. Paint and Coating. Applications and Corrosion Resistance, CRC Press Taylor & Francis Group, 2006, ISBN 1-57444-702-5

Scott David A. Copper and Bronze in Art. Corrosion, Colorants, Conservation, Los Angeles: The Getty Conservation Institute, 2002. ISBN 0-89236-638-9

Scott David A., Eggert Gerhard. Iron and Steel in Art. Corrosion, Colorants, Conservation, London: Archetype Publications, 2009. ISBN 978-1-904982-05-0

Selwyn Lyndsie. Metals and Corrosion. A Handbook for the Conservation Professional, Canada: Canadian Conservation Institute, 2004. ISBN 0-662-37984-5

LITERATURA OBOWIĄZKOWA:
1. Zabytki kamienne i metalowe, ich niszczenie i konserwacja profilatyczna pod red. Domasłowskiego Wiesława. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2011. (fragment dotyczący zabytków metalowych (s. 489-534).
2. Gradowski Michał, Dawne złotnictwo technika i technologia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.
3. Krause, Janusz, Alina Tomaszewska-Szewczyk. „Romańskie drzwi brązowe z Katedry Wniebowzięcia Marii Panny i św. Wojciecha w Gnieźnie - problematyka technologiczno-warsztatowa i konserwatorska”, Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki 1/11 (2000), 20-33.
4. Krause Janusz, Alina Tomaszewska-Szewczyk. „Konserwacja mosiężnych obiektów zabytkowych o dużym stopniu zniszczenia na przykładzie gotyckich płyt nagrobnych Piotra II Nowaka i Rudolfa z Rüdesheim”, Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki 1-2/13 (2002), 8-19.
5. Rdesińska Maria, Szmaglińska Paulina, Tomaszewska-Szewczyk Alina, Znaki pielgrzymie. Przyczynek z zakresu kultury materialnej i konserwacji, AUNC Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XLIII, Toruń 2012, s. 55-74.
6. Tomaszewska-Szewczyk Alina, Mosiądz w starożytności i średniowieczu: przyczynek do dziejów kultury materialnej, AUNC Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XLVII, Toruń 2016, 7-41.

LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA:

Korozja Tom I Korozja metali i stopów pod red. Shreira L. L. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1966.

Korozja Tom II Ochrona przed korozją pod red. Shreira L.L. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1966.

Dobrzański Leszek A. Materiały inżynierskie i projektowanie materiałowe. Podstawy nauki o materiałach i metaloznawstwo. Wyd. 2. zmien. i uzupeł. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2006. ISBN 83-204-3249-9

Faltermeier Robert B. A Corrosion Inhibitor Test for Copper-based Artifacts, Studies in Conservation. 1998 nr 44, s. 121-128.

Ganorkar M.C., Pandit Rao V., Gayathri P., Sreenivasa Rao T.A. A Novel Method for Conservation of Copper-based Artifacts, Studies in Conservation. 1988 nr 33, s.97-101.

Krause Janusz. Badania nad usuwaniem produktów korozji z powierzchni zabytkowych obiektów żelaznych. Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków seria B t.57. Warszawa: 1979.

Krause Janusz. Zastosowanie taniny do stabilizacji procesów korozyjnych w zabytkowych obiektach żelaznych o minimalnym stopniu zachowania rdzenia metalicznego część 1, AUNC, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XIV, Nauki Humanistyczno-Społeczne, z.189, 1989, s.143-164.

Madsen H.B., A Preliminary Note on the Use of Benzotriazole for Stabilising Bronze Objects. Studies in Conservation, 1967 nr 12, s.163-166.

Plenderleith Harold James. The Conservation of Antiquities and Works of Art Treatment. Repair and Restoration. London: Oxford University Press 1957. ASIN: B0000CJK2S

Przybyłowicz Karol, Metaloznawstwo. Wyd. 8. zmien. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2007. ISBN 978-83-204-3304-3

Rathgen Friedrich. Die Konservierung von Altertumsfunden, mit Berücksichtigung ethnographischer und kunstgewerblicher Sammlunsgegenstände. Metalle und Metallegierungen, organische Stoffe. Berlin, Leipzig: W. de Gruyter 1924.

Stambolov Todor. The Corrosion and Conservation of Metallic Antiquities and Works of Arts, Wyd. popr. Amsterdam: Central Research Laboratory for Objects of Art and Science, 1985. ASIN B0007JAV94

Tomaszow N. D. Teoria korozji i ochrony metali, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962Uhlig Herbert H. Korozja i jej zapobieganie. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne 1976.

Uhlig Herbert H. Korozja i jej zapobieganie. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne 1976.

Wranglén Gösta. Podstawy korozji i ochrony metali, Wyd. 2. zmien. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1985. ISBN 83-204-0679-X

DODATKOWA LITERATURA
Cronyn J. M. The Elements of Archaeological Conservation. London & New York: Routledge, 2005. ISBN 0-415-01207-4

Landolt Dieter. Corrosion and Surface Chemistry of Metals, Swiss, EPFL Press, 2007, ISBN 978-2-940222-11-7

Pearson Colin, Conservation of Marine Archaeological Objects. Conservation & Museology, Butterworth-Heinemann Ltd 1988. ISBN 0408106689

Rodgers Bradley A. The Archaeologist’s Manual for Conservation. A Guide to Non-Toxic, Minimal Intervention Artifact Stabilization. New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers, 2004. ISBN 0-306-48467-8

Sastri V.S., Ghali Edward, Elboujdaini Mimoun. Corrosion Prevention and Protection Practical Solution, England: John Wiley & Sons, 2007, ISBN 0 470 02402 X

Schweitzer Philip A. Paint and Coating. Applications and Corrosion Resistance, CRC Press Taylor & Francis Group, 2006, ISBN 1-57444-702-5

Scott David A. Copper and Bronze in Art. Corrosion, Colorants, Conservation, Los Angeles: The Getty Conservation Institute, 2002. ISBN 0-89236-638-9

Scott David A., Eggert Gerhard. Iron and Steel in Art. Corrosion, Colorants, Conservation, London: Archetype Publications, 2009. ISBN 978-1-904982-05-0

Selwyn Lyndsie. Metals and Corrosion. A Handbook for the Conservation Professional, Canada: Canadian Conservation Institute, 2004. ISBN 0-662-37984-5

j/w

j/w

Zajęcia odbywać się będą stacjonarnie.
Gdy sytuacja ulegnie zmianie z uwagi na sytuację epidemiczną, wtedy zgodnie z wydanymi zarządzeniami wykłady oraz egzamin będą przeprowadzane w sposób zdalny synchroniczny z wykorzystaniem platformy TEAMS oraz aplikacji TESTPORTAL (przewiduje się wcześniejsze szkolenie).

link do wykładu: https://teams.microsoft.com/l/channel/19%3a15ca22f3a83142768b912b4563ad867e%40thread.tacv2/Og%25C3%25B3lny?groupId=a91999f0-a2d6-44b7-aa3d-53ea49f58ff2&tenantId=e80a627f-ef94-4aa9-82d6-c7ec9cfca324

brak

KONWERSATORIUM: OBECNOŚĆ JEST OBOWIĄZKOWA.
W przypadku zdarzeń losowych lub problemów zdrowotnych student powinien ubiegać się o urlop dziekański, zgodnie z § 42–46 regulaminu studiów. Kwestie dotyczące obecności reguluje § 23, pkt 2 regulaminu studiów.

Dopuszczalna jest jedna nieobecność na zajęciach. W przypadku każdej kolejnej nieobecności, która nie została usprawiedliwiona, student ma obowiązek opracować pisemnie zagadnienie wskazane przez prowadzącego, które jest związane z tematyką wykładów.
Nie dopuszcza się wykorzystywanie do tego celu systemów opartych na sztucznej inteligencji.
Jeśli student nie osiągnie wymaganej liczby obecności, nie zostanie dopuszczony do egzaminu w pierwszym terminie, kolejny termin będzie wyznaczony indywidualnie, a egzamin przeprowadzony w formie ustnej, obejmującej 5 pytań. Każde pytanie to 1 pkt.
5 pkt.-bdb, 4 pkt. - db, 3 pkt. - dst., 2 - 1 pkt. - brak zaliczenia.