Ogólne zagadnienia metodologiczne badań, profilaktyki i konserwacji detalu architektonicznego i zabytków ruchomych 1402-III-OZM-P

Poszczególne wykłady dotyczą następujących tematów:
1. Niszczące i nieniszczące metody badań elementów dekoracyjnych i ich
ocena konserwatorska.
Wiadomości przekazywane są w trakcie wykładu z wykorzystaniem dużej ilości
materiału ilustracyjnego (prezentacja multimedialna). Dokonany jest podział na badania nieniszczące oraz badania inwazyjne wymagające pobrania próbek materiału zabytkowego do badań składu chemicznego. W trakcie zajęć omawiane są techniki radarowe GPR oraz termowizyjne wykorzystywane do badań struktur wewnętrznych zabytków. Celem wykładów jest syntetyczne przedstawienie słuchaczom możliwości i ograniczeń poszczególnych technik analitycznych. Słuchacze poznają zasady wykorzystania wiedzy do tworzenia programów badawczo-konserwatorskich.
2. Zastosowanie techniki laserowej w konserwacji zabytków.
Celem wykładu jest przybliżenie studentom nowoczesnej metody oczyszczania zabytków, która wciąż nie jest wykorzystywana w wystarczającym stopniu w pracach konserwatorskich. Zabieg oczyszczania jest kluczowym zabiegiem w procesie konserwacji. Eliminuje z powierzchni zabytku szkodliwe oraz wypaczające jego estetyczny odbiór nawarstwienia. Pomyślnie wykonany zabieg oczyszczania ma fundamentalne znaczenie dla przyszłości zabytku – jego stanu zachowania oraz dynamiki procesów degradacji. W toku wykładu przedstawione zostaną podstawowe wiadomości dotyczące zjawisk fizycznych i towarzyszących promieniowaniu laserowemu.
3. Ogólne zasady opieki i profilaktyki konserwatorskiej substancji zabytkowej
a) Rzeźby kamiennej i detali architektonicznych
Celem wykładu jest zapoznanie słuchaczy studiów podyplomowych z naturalnymi procesami wietrzenia skał, przebiegiem korozji wyrobów kamiennych (kamień naturalny i sztuczny) oraz ceglarskich, obecnych m.in. w murach i detalach zabytkowych budowli wraz ze zdobniczymi warstwami (polichromie, złocenia itp.). Omawiane są przyczyny zniszczeń tego typu zabytków, celowość i metody ich badań oraz sposoby zapobiegania procesom wietrzeniowym korozyjnym. Ważnym zagadnieniem omawianym w trakcie wykładu jest zapobieganie zniszczeniom wtórnym – mechanicznym oraz wynikającym z niewłaściwej opieki użytkownika (właściciela) obiektu zabytkowego. Prezentowane są także metody profilaktycznej konserwacji wraz z zabezpieczeniem przed czynnikami niszczącymi.
b) Murów ceglanych.
Podstawy współczesnej teorii konserwacji architektury. Omówienie materiałów budowlanych ich budowy i właściwości, ze szczególnym uwzględnieniem roli jaką pełnią w zabytkowych budowlach. Dotyczy to materiałów w ujęciu historycznym, czyli poczynając od ziemi i kamienia, cegły a na współczesnych
zaprawach kończąc. Omówienie (na wybranych przykładach) stanu zachowania budowli, murów ceglanych z określeniem przyczyn oraz czynników niszczących (z podziałem na wewnętrzne i zewnętrzne).
Omówienie wytycznych konserwatorskich i zasad postępowania w przypadku
konserwacji zachowawczej murów ceglanych i budowli. Problematyka konserwatorska oraz zasady rekonstrukcji detali budowlanych. Metody i materiały wykorzystywane w czasie realizacji prac konserwatorskich przy
murach ceglanych.
c) Malarstwa ściennego wraz z jego technologią.
Program zajęć przewiduje analizę podstawowych zniszczeń malowideł ściennych oraz sposobów konserwacji i restauracji tego typu opracowań. Przedstawione zostaną problemy związane z destrukcją podłoża, niszczącą działalnością wody, destrukcją biologiczną, chemiczną oraz mechaniczną. Ukazane zostaną podstawowe metody badań nieinwazyjnych i inwazyjnych wymienionych typów zabytków oraz elementy dokumentacji opisowej i fotograficznej. Omówiona będzie metoda badań odkrywkowych malowideł ściennych. W ramach wykładu prezentowane są poszczególne techniki dekoracji ściennych w ujęciu historycznym oraz techniczno– technologicznym. Podstawowe elementy składowe malowideł: podłoża, spoiw i pigmenty analizowane są pod kątem właściwości mechanicznych oraz fizyko-chemicznych.
d) Zabytków z metalu.
Metodyka konserwacji zabytków metalowych z zakresu usuwania produktów korozji, łączenia, uzupełniania ubytków oraz zabezpieczania antykorozyjnego.
Metody usuwania nawarstwień korozyjnych: mechaniczne, termiczne, fizyczne, elektrochemiczne i elektrolityczne. Metody nierozłączne i rozłączne w łączeniu metali: spawanie, lutowanie, klejenie, połączenie nitowe, śrubowe, kołkowe. Metody uzupełniania ubytków: natapianie, napawanie, uzupełnianie odlewem, blachą,uzupełnianie masą na bazie polimerów. Metody i środki zapobiegania korozji. Antykorozyjne zabezpieczenia powłokowe.
e) Zabytków z drewna.
Wykład wspomagany jest licznymi zdjęciami z własnych prac konserwatorskich, który podzielony został na dwie podstawowe części. W pierwszej omawiane są właściwości budulca i podstawowe konstrukcje występujące w architekturze. Natomiast w drugiej części poświęca się uwagę możliwościom zabezpieczenia i punktowej wymiany zniszczonego drewna zabytkowego z zastosowaniem tradycyjnych złącz naprawczych oraz metod chemicznych wzmacniających i stabilizujących zabytkową strukturę.
4. Grzyby i owady niszczące zabytki – metody zwalczania i zapobiegania
Zgnilizny drewna, objawy i mechanizmy ich powstawania. Charakterystyka tzw. grzybów domowych (stroczek łzawy, grzyb piwniczny, grzyb domowy biały).Owady – techniczne szkodniki drewna (spuszczel pospolity, kołatek
domowy, kołatek uparty i tykotek pstry).Wilgotność drewna – pomiary, zakresy, w których dochodzi do rozwoju grzybów lub owadów.Preparaty biobójcze i metody odgrzybiania i dezynsekcji zabytków drewnianych.
5. Zniszczenia biologiczne oraz dezynfekcja zabytków kamiennych.
Czynniki wpływające na podatność podłoży nieorganicznych na biodeteriorację (woda, światło, zanieczyszczenia organiczne, temperatura i in.) Objawy zniszczenia zabytków kamiennych przez grzyby pleśniowe, glony, bakterie (siarkowe i nitryfikacyjne), porosty, mchy, paprotniki, rośliny nasienne. Mechanizmy destrukcji podłoży nieorganicznych przez mikroorganizmy i rośliny (kwasy organiczne, barwniki, rozsadzanie porów przez grzybnię). Zagrożenia dla zdrowia ludzi ze strony grzybów pleśniowych. Preparaty biobójcze i metody dezynfekcji zabytków na podłożu nieorganicznym.

Całkowity nakład pracy studenta

1. Godziny realizowane z udziałem nauczyciela (godziny kontaktowe wykładu, przewidziane w programie): 40 2. Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta, konieczny do zaliczenia przedmiotu (przygotowanie i uzupełnienie notatek; zebranie, przeanalizowanie i przyswojenie treści podanej literatury, zebranie materiału ilustracyjnego, koniecznego do nauki przedmiotu): 40 3. Czas, wymagany do przygotowania się do dwóch zaliczeń (przyswojenie materiału ilustracyjnego, definicji, powtórka zagadnień problemowych): 40 Liczba pkt. ECTS = 4

Efekty uczenia się - wiedza

EK_W05 - student posiada zaawansowaną wiedzę szczegółową wybranych zagadnień dyscyplin: nauki o sztuce oraz o konserwacji i restauracji dzieł sztuki, a także przyczyn niszczenia struktury i poszczególnych elementów zabytków architektonicznych oraz metod konserwacji i restauracji. EK_W07 - student rozumie uwarunkowania przyjętych metod konserwacji i restauracji zabytków architektury w pracach budowlano – konserwatorskich.

Efekty uczenia się - umiejętności

EK_U03 - student identyfikuje i rozróżnia działania konserwatorskie leżące w jego kompetencjach od prac konserwatorskich, których rozeznanie, przygotowanie i wykonawstwo przeprowadza odpowiedni specjalista konserwator – restaurator dzieł sztuki. EK_U07 - student potrafi objaśnić i uzasadnić zróżnicowanym odbiorcom dokonany wybór koniecznych ingerencji konserwatorsko – restauratorskich w zabytkach.

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

EK_K03 - student rozpoznaje zagrożenia dla zabytku, a zwłaszcza dla jego pierwotnej (oryginalnej) substancji i nawarstwień wynikające z braku wiedzy historycznej i konserwatorskiej. EK_K05 - student jest gotów do współdziałania w zespole różnych specjalistów w procesie projektowania prac konserwatorsko – restauratorskich zabytków i posiada świadomość zakresu swoich kompetencji.

Metody dydaktyczne

Zajęcia prowadzone są jako wykład informacyjny/problemowy, uporządkowany w układzie tematycznym. Wykładowi towarzyszy prezentacja multimedialna.

Metody dydaktyczne eksponujące

- pokaz

Metody dydaktyczne podające

- wykład problemowy
- wykład informacyjny (konwencjonalny)

Rodzaj przedmiotu

przedmiot obligatoryjny

Wymagania wstępne

Znajomość podstaw: historycznych, teoretycznych i ogranizacyjno-prawnych aspektów ochrony zabyków, problematyki zabykoznawczej architektury, historycznych technik budowlanych i ich problematyki konserwatorskiej, inwentaryzacji, badań i dokumentacji.

Koordynatorzy przedmiotu

Janusz Krawczyk

Kryteria oceniania

Kolokwium i obecność na zajęciach.

Praktyki zawodowe

brak

Literatura

- Slansky B., Technika malarstwa, t. I i II, Warszawa 1965.
- Rogóż J., Zastosowanie technik nieniszczących w badaniach konserwatorskich malowideł ściennych, Wyd. Nauk. UMK, Toruń 2009.
- Techniki analityczne w konserwacji zabytków, Seminarium i warsztaty, Gdańsk 8-9 czerwca 2006, wyd. IMPPAN, Gdańsk 2006.
- Slansky B., Technika malarstwa, t. II, Warszawa 1965.
- Rogóż J., Zastosowanie technik nieniszczących w badaniach konserwatorskich malowideł ściennych, Wydawnictwo Naukowe UMK,
Toruń 2009.
- Accardo G., Vigliano G., Strumenti e materiali del restauro – metodi di analisi, misuree controllo, Edizioni Kappa, Roma 1989.
- Amoroso G., Camaiti M., Scienza dei materiali e restauro. La pietra: dale mani degli artisti e degli scalpellini a quella dei chimici macromolecolari, Alinea, Firenze 1997.
- Fiori C., Ricerca tecnico-scientifica per la conservazione del patrimonio musivo, Balletino Economico, Camera di Commercio di Ravenna,
n. 4, 1997, s. 73-78.
- Vandini M., Fiori C., Ruffini A., Metodologie di analidi chimica strumentale applicate all studio dei vetri musivi antichi, [w:] Atti del I Congresso Nazionale
di Archeometria, Verona 2-4 dicembre 1999, a cura di M., Martini et al., Patron Editore, Bologna 2000, s. 447-458.
- Scientific Examination for the Investigation of Paintings. A Handbook for
Conservator-restores, Daniela Pinna, Monica Galeotti, Rocco Mazeo (editors), Centro Di, Firenze 2009.
-Joanna Karbowska-Berent, Dezynfekcja chemiczna zabytków na podłożu papierowym, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń, 2014, stron 217. ISBN 978-83-231-3088-8.
-Alicja Barbara Strzelczyk, Joanna Karbowska-Berent, Drobnoustroje i owady
niszczące zabytki oraz ich zwalczanie. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika, Toruń 2004, stron 250, ISBN 83-231-1658-X.
-Domasłowski W., Zagadnienie konserwacji drewna, [w:] Materiały Zachodnio-
Pomorskie, Szczecin, IV, 1958, s.398
-Domasłowski W., Problematyka badań i metod konserwacji kamiennych obiektów zabytkowych, [w: Informator PKZ, Warszawa, 1982, str. 61
-Domasłowski W., Drążkowski H., Mirowski R., Sobkowiak D., Problematyka
konserwatorska malowideł ściennych na podłożu ceglanym w kościele św. Jana w Gnieźnie, [w:] Ochrona Zabytków, Warszawa, 1-2, 1983, str. 54
-Domasłowski W., Łukaszewicz J.W., Badania nad strukturalnym wzmacnianiem wapienia pińczowskiego termoplastycznymi żywicami sztucznymi, cz. IV, [w:] Acta Universitatis Nicolai Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, Toruń, X, 1983, str. 27
-Domasłowski W., Łukaszewicz J.W. , Problemy konserwacji murów ceglanych, [w:] Ochrona Zabytków, 4, 1996, str. 351
-Tomaszewska-Szewczyk A., 2. Zabytki metalowe oraz 3.6. Korodujące elementy metalowe [w:] Zabytki kamienne i metalowe, ich niszczenie i konserwacja profilaktyczna pod red. Wiesława Domasłowskiego, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2011
-Tomaszewska A., Tomaszewska-Szewczyk A., The Consolidation of Mechanically Destroyed Enamel Decoration on Copper and Its Alloys, 16th Triennial Conference Lisbon, 19-23 September 2011, Preprints, Lisbon 2011, ISBN 978-989-97522-0-7
-Tomaszewska-Szewczyk A., Nieniszczące badania konserwatorskie metalowych obiektów zabytkowych jako przyczynek do ustalania ich autentyczności, [w:] Problematyka autentyczności dzieł sztuki na polskim rynku. Teoria – praktyka – prawo, „Biblioteka Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów”, t.1., Warszawa 2012, s. 209-217, ISBN 978-83-933790-0-2
-Rouba B., ARSZYŃSKA J. M.: Dokumentacja w praktyce konserwatorskiej, BIKDS 1-4/1994, s.12 (ISSN 1234-5210)
-ROUBA B. J., Etyka a estetyka w praktyce konserwatorskiej [w:] I Forum
Konserwatorów - Etyka i Estetyka, Toruń 25-27 lutego 1998, s. 92-102. WO PSOZ, Toruń 1998. ISBN 83-910907-0-1

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 1402-III-OZM-P w USOSweb