Metodyka badań i dokumentacji (badawczej i projektowo-konserwatorskiej) zabytków 1402-II-MB-P

1. Ewidencja zabytków .
Definicja ewidencji zabytków i podstawa prawna jej prowadzenia ze wskazaniem problemów organizacyjno – prawnych. Zarys historyczny ewidencji /inwentaryzacji zabytków na ziemiach polskich ze wskazaniem publikacji wyników. Omówienie poszczególnych rodzajów dokumentacji ewidencyjnej w układzie typologicznym (wg kategorii zabytków z pominięciem zabytków archeologicznych: nieruchomy (w tym zespół urbanistyczny); ruchomy, cmentarz, park) – w ramach zabytku nieruchomego dokumentacje omawiane w układzie chronologicznym. Wskazanie źródeł instrukcji i formularzy oraz omówienie praktyczno-formalnych problemów wykonania dokumentacji (Karty ewidencyjne zabytków z 1959 r. – tzw. zielona karta; Karta ewidencyjna zabytku architektury i budownictwa (1976 r.)/ karta ewidencyjna zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru zabytków – tzw. biała karta; karty adresowe zabytków nieruchomych z l. 70., Karta Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków/ Karta ewidencyjna obiektu nieruchomego niewpisanego do rejestru zabytków; Karta adresowa Gminnej Ewidencji Zabytków; Karta ewidencyjna zabytku ruchomego; Karta ewidencji ruchomych zabytków techniki; Studium historyczno – konserwatorskie miasta; Karta cmentarza; Dokumentacja ewidencyjna założenia parkowego.
2. Dokumentacja historyczna zabytków architektury oraz źródła rękopiśmienne i ikonograficzne do zabytków architektury i urbanistyki.
Obowiązująca metodyka badań i konserwacji zabytków architektury wymaga szczegółowego dokumentowania wyników zarówno wszelkich badań jak i praktycznych zabiegów. W celu przygotowania słuchaczy do prawidłowego spełnienia tego wymogu, przygotowany wykład dostarcza im podstawowych wiadomości na temat typów i technik dokumentacyjnych oraz materiałów pomocniczych umożliwiających udoskonalenie wyników przedsiębranych prac. Źródła rękopiśmienne i ikonograficzne zawierają istotne informacje dotyczące historii budowlane zabytków architektury będących przedmiotem badań i zabiegów konserwatorskich, które nie znalazły się w odnośnych publikacjach.
Ich znajomość jest natomiast nieodzownym warunkiem wyczerpującego przedstawienia owej historii, co ma istotne znaczenie dla prawidłowego
zaprogramowania i przebiegu wszelkich przedsięwzięć badawczych i technicznych. Celem wykładu jest przekazanie podstawowej wiedzy na temat rodzaju tych źródeł, sposobu ich poszukiwań oraz metodyki wykorzystania dla celów konserwatorskich.
3. Zagadnienia badań architektonicznych.
a) budowli murowanych.
Definicja badań architektonicznych w świetle obowiązującej ustawy o Ochronie zabytków. Określenie niezbędnych kompetencji wykonawców badań architektonicznych w świetle w/w ustawy i szczegółowego rozporządzenia.
Przedstawienie celu prowadzenia badań architektonicznych oraz ich miejsca w metodycznym procesie konserwacji zabytkowej architektury. Charakterystyka zakresu badań oraz metody ich prowadzenia w terenie. Charakterystyka zawartości dokumentacji z wykonanych badań. Graficzna interpretacja wniosków z analizy styków murów – zasady i przykłady z prowadzonych badań.
b) budowli murowanych (kościoła św. Jakuba w Toruniu).
Podczas wykładu pokazana zostanie wnikliwa analiza powstałych w trakcie budowy kościoła śladów na jego murach z uwzględnieniem relacji z datowanymi dendrochronologicznie konstrukcjami drewnianymi, pozwalająca na ustalenie przebiegu procesu budowlanego i rekonstrukcji pierwotnych niezrealizowanych zamierzeń architektonicznych. Wyniki tych badań – jak się okazuje – rzucają zupełnie nowe światło na historię budowy kościoła św. Jakuba i pozwalają na zrewidowanie poglądów wcześniejszych badaczy. Mowa będzie przy tym nie tylko o warsztatach budowlanych, ale przede wszystkim o koncepcji układu przestrzennego kościoła, organizacji struktury wnętrza jak i o genezie formy architektonicznej. Ponadto zaprezentowana zostanie próba ustalenia kolejności budowy kaplic bocznych – kwestii wcześniej nierozstrzygniętej.
c) budowli drewnianych – wieńcowych.
Podczas wykładu przedstawione zostaną metody badań budowli wieńcowych stosowane w praktyce. Zabytki architektury wieńcowej zachowane in situ to niemal wyłącznie obiekty sakralne, gdyż świeckie można spotkać już prawie tylko w skansenach. Zwrócona zostanie uwaga na takie aspekty jak: dostępność konstrukcji wieńcowych do badań, połączenia konstrukcji wieńcowej ze szkieletową oraz wieńcowej z murowaną, występowanie znaków montażowych na elementach ścian wieńcowych, części składowe kościołów zrębowych (stropy, kolebki pozorne, sygnaturki, obramienia okienne i drzwiowe, schody) oraz wieże przy kościołach zrębowych. Wykazane zostanie znaczenie wyników badań dendrochronologicznych dla rekonstrukcji historii budowy zabytku. Prezentacja zawierać będzie wiele praktycznych przykładów badań architektonicznych i dendrochronologicznych budowli zrębowych.
d) budowli drewnianych – szkieletowych.
Badania architektoniczne konstrukcji szkieletowej na przykładzie Kościoła Pokoju w Świdnicy: Analiza: układu konstrukcyjnego, złącz ciesielskich, ciesielskich znaków montażowych, budulca i jego obróbki, materiałów zastosowanych do wypełniania pól szkieletu oraz kolorystyki. Rozwarstwienie: dzieje kościoła w najważniejszych etapach od jego budowy w połowie XVII wieku do XX wieku na podstawie analizy materialnej substancji, źródeł i literatury oraz badań dendrochronologicznych i innych badań pomocniczych.
Rekonstrukcja: formy architektonicznej i kształtu konstrukcyjnego drewnianego szkieletu budowy kościoła w połowie XVII wieku.
4. Metoda badań archeologiczno – architektonicznych.
Podstawowe pojęcia związane z archeologią. Miejsce archeologii w naukach humanistycznych i historycznych. Interdyscyplinarność archeologii.
Rodzaje źródeł archeologicznych oraz interdyscyplinarność badań archeologicznych. Stanowiska archeologiczne – definicje, rodzaje.
Metody badań terenowych – badania powierzchniowe, weryfikacyjno – sondażowe, wykopaliskowe, geofizyczne. Archeologia lotnicza. Badania archeologiczne na obiektach architektury. Przykłady wykorzystania badań archeologiczno – architektonicznych. Do uzupełnienia wiedzy na temat historii budowlanej obiektów oraz rekonstrukcji ich rozplanowania i przekształceń.
5. Metoda datowania (dendrochronologiczna) zabytków drewnianych.
Celem wykładu jest zapoznanie studentów z dendrochronologią obiektów zabytkowych ze zwróceniem szczególnej uwagi na zabytkową architekturę. Wykład obejmuje ogólne przedstawienie zasad dendrochronologii, następnie omówienie metodyki wyboru materiału badawczego i technik pobierania próbek, po czym przedstawione będą metody laboratoryjnej analizy próbek drewna. Interpretacja wyników badań dendrochronologicznych przedstawiona zostanie na wybranych przykładach z Europy. Przykłady wybrane z projektów badawczych realizowanych przez autora wykładu ilustrują zarówno możliwości jak i ograniczenia dendrochronologii.
6. Zasady i metoda dokumentacji projektowej dla zabytków architektury wraz z dokumentacją podwykonawczą.
Celem wykładu jest zapoznanie studentów z poszczególnymi etapami i formami dokumentacji projektowej dla zabytków architektury. Projekt koncepcyjny (wstępny), projekt budowlany, a projekt budowlano– konserwatorski. Projekt budowlany architektoniczno – konserwatorski. Projekty konserwatorskie. Projekty branżowe. Rysunki robocze. Realizacja prac budowlano –konserwatorskich wraz z dokumentacją powykonawczą.
7. Etyka w działalności projektowej w zakresie dziedzictwa architektonicznego.
W ramach wykładu omawiane są wybrane aspekty problematyki etycznej związanej z pracą projektanta w obszarze dziedzictwa. Zajęcia rozpoczyna wprowadzenie do teorii. Przedstawiana jest w zarysie etyka normatywna, w tym etyka zawodowa. Rozważania na temat deontologii są rozszerzone dzięki uwzględnieniu wybranych aspektów praktycznych w pracy projektowej. Ważną częścią wykładu jest omówienie najważniejszych wartości oraz potrzeb w obszarze dziedzictwa architektonicznego. Na wybranych przykładach omawiane są problemy praktyczne i kontrowersyjne rozwiązania przy zrealizowanych już inwestycjach.