Historyczne konstrukcje murowane i ich problematyka konserwatorska 1402-II-HKM-P
Poszczególne wykłady dotyczą następujących tematów:
1. Wybrane zagadnienia organizacji budownictwa średniowiecznego.
Wykład przedstawiający zwięzłą charakterystykę organizacji i finansowania średniowiecznych przedsięwzięć budowlanych oraz omawia sposoby pozyskiwania i obróbki materiałów budowlanych, a także technikę i kolejne etapy prac ciesielskich i murarskich. W ten sposób przekazuje podstawowe elementy wiedzy o organizacji i technice średniowiecznego budownictwa niezbędnej przy planowaniu i prowadzenia tzw. Badań Architektonicznych oraz właściwej interpretacji ich wyników.
2. Kamień w architekturze polskiej.
Przykłady zastosowania skał wylewnych (ryolit, andezyt, bazalt), żyłowych (diabaz, porfir) i głębinowych (granity, dioryt, sjenit, labradoryt, gabro). Przykłady zastosowania skał osadowych (wapienie lekkie i budowlane, opoka, muszlowiec, kreda, martwica, trawertyn, dolomit, brekcje, piaskowce: świętokrzyskie, beskidzkie i śląskie, szarogłaz, tufy) i przeobrażonych (łupki, wapienie zbite, marmury: kieleckie i śląskie). Przykłady zastosowania skał okruchowych (żwiry, piaski, glina), chemicznych (gips, alabaster) i innych (torf, ruda darniowa). Skały – importy (wapienie, piaskowce i granity szwedzkie; granity węgierskie, marmury saskie i włoskie; skały polodowcowe).
3. Fundamenty i rusztowania
Dawne sposoby rozeznania gruntu. Głębokość posadowienia. Fundamenty:
w wykopach „wąsko-przestrzennych i szeroko-przestrzennych”. Fundamenty ciągłe, punktowe, na palach i rusztach drewnianych oraz fundamenty wylewane. Dawne zabezpieczenia od podciągania wody kapilarnej. Rusztowania stojakowe i przewieszone. Otwory maculcowe. Koziołki. Pionowy transport materiałów: koła deptakowe, koła z liną bez końca, kołowroty, naczynia do transportu.
4. Mury
a) Mury średniowieczne i nowożytne.
Mury opus emplecton. Wybrane wątki murów kamiennych: mury w jodełkę, mury z głazów narzutowych (otoczaków), mała i duża kostka, mury z kamieni łamanych i łupanych. Mury rzędowe i warstwowe. Mury z ciosów i sposoby wykonywania ciosów. Dawne faktury murów kamiennych w zależności od narzędzi. Rodzaje cegieł i ich wielkości. Wątki murów średniowiecznych. Destrukcja strukturalna murów średniowiecznych. Naroża murów średniowiecznych. Wątki murów nowożytnych. Naroża murów nowożytnych. Spoiny, ich formy i znaczenie. Kolejność wznoszenia murów, strzępia. Faktura i kolorystyka murów. Wykończenia blend i fryzów. Otwory w murach i ich przesklepienia.
b) Mury z drugiej połowy XIX w.
Wykład obejmuje problematykę związaną zarówno z technologią wypału cegły, jak i wznoszeniem oraz dekoracją budynków. Problematyka związana z XIX –wiecznymi technikami wznoszenia obiektów z cegły nieotynkowanej. Wykład ilustrowany jest prezentacją multimedialną zawierająca autorską dokumentację fotograficzną przedstawiającą XIX –wieczne budownictwo z cegły nieotynkowanej na terenie Polski. Na przykładach zwraca się uwagę na problematykę konserwatorską przedmiotowych obiektów i ukazuje technologię wykonania oraz możliwości naprawy ścian z okładziną ceramiczną.
5.Sklepienia:
a) Rozwój i budowa konstrukcji sklepień.
Kształty łuków. Elementy sklepień. Sklepienia kolebkowe i ich opory. Budowa sklepień kolebkowych i wykończenie ich podniebienia. Sklepienia krzyżowe i ich budowa. Sklepienia krzyżowo-żebrowe i ich żebra. Opory sklepień krzyżowych
i krzyżowo-żebrowych. Budowa sklepień krzyżowych i krzyżowo-żebrowych. Sklepienia gwiaździste. Sklepienia kryształowe, sieciowe i wachlarzowe. Przyczyny destrukcji sklepień i ich zapobieganie. Wykończenie podniebienia sklepień żebrowych. Kopuły.
b) Geometria sklepień gotyckich wg źródeł.
Opis i najstarsze rysunki konstrukcji sklepień gdańskich w dziele Bartla Ranischa. Charakterystyka działalności Ranischa – gdańskiego architekta i konserwatora z XVII w. Znaczenie prekursorskich prac. Koncepcja dzieła o sklepieniach. Klasyfikacja i zasady konstrukcji sklepień gotyckich objaśnione w dziele. Metoda geometryczna wyznaczania kształtu i położenia żeber sklepiennych według Ranischa. Etapy wykreślania łuków żebrowych. Zasady i wskazówki przy ustalaniu położenia przestrzennego układu żeber i krążyn.
Kościół w Szydłowcu i jego niezwykły projekt sklepienia, w naturalnej skali, wyryty na murze. Charakterystyka zachowanego gotyckiego sklepienia prezbiterium i jego planu –projektu, odkrytego w XX w. Budowa modelu geometrycznego sklepienia jako współczesna próba rekonstrukcji dawnej sztuki muratorów, z zastosowaniem techniki cyfrowej. Etapy tworzenia modelu i wizualizacji sklepienia – komentarz do rysunków. O modelowaniu kształtów sklepień do celów konserwatorskich (przygotowania do odbudowy, remontów, badań). Przykład autorskiej koncepcji odtworzenia sklepienia w kościele zamkowym NMP w Malborku (oprac. 2014 r.). Praktyczne zastosowanie historycznych metod.
6. Historia i technologia dawnych zapraw.
Na wykładzie omawiane są dawne zaprawy mineralne stosowane jako materiał wiążący (mury ceglane i kamienne), konstrukcyjny (np. fundamenty budowli, gurty, żebra, pilastry, służki itp.) i dekoracyjny (np. stiuki, sztukaterie, tynki zwykłe i ozdobne, elementy dekoracji architektonicznej). Historia i technologia dawnych zapraw prezentowana jest w ujęciu chronologicznym w oparciu o materiały źródłowe, dawne traktaty, ilustracje (miniatury, grafiki, malowidła ścienne, ryty) oraz wyniki badań fizykochemicznych próbek pochodzących z zabytkowych budowli. Istotnym elementem wykładu jest prezentacja oryginalnych fragmentów zapraw o dużej wartości archiwalnej (próbki pochodzą z budowli datowanych od 1500 p.n.e., aż do XX wieku). Wskazanie występujących w nich charakterystycznych składników i cech technologicznych stanowi wizualizację treści wykładu.
7. Technologia zapraw wg współczesnej konserwacji zabytków architektury.
Kryteria doboru i praktyka zastosowania. Przegląd i charakterystyka materiałów wiążących historycznych i współczesnych. Zaprawy do renowacji murów ceglanych i kamiennych – wymagane cechy konserwatorskie w zależności od zastosowania. Rodzaje wypraw tynkarskich – wymagane cechy konserwatorskie w zależności od zastosowania.
|
W cyklu 2022/23:
j.w. |
W cyklu 2023/24:
j.w. |
W cyklu 2024/25:
j.w. |
Całkowity nakład pracy studenta
Efekty uczenia się - wiedza
Efekty uczenia się - umiejętności
Efekty uczenia się - kompetencje społeczne
Metody dydaktyczne
Metody dydaktyczne eksponujące
Metody dydaktyczne podające
Rodzaj przedmiotu
Wymagania wstępne
Koordynatorzy przedmiotu
Kryteria oceniania
Kolokwium uwzględniające wszystkie wszystkie przedmioty składające się na moduł kształcenia.
Praktyki zawodowe
brak
Literatura
Podręczniki
- Łodyńska-Kosińska M., Geometria architektów gotyckich, KAU, T. IX, 1964, z. 2, s. 89-114.
- Mączeński Z., Poradnik budowlany dla architektów, Warszawa 1953.
Literatura ogólna
- Arszyński M., Organizacja i technika budownictwa ceglanego w Prusach w kontekście europejskim, Malbork 2016.
- Arszyński M., Budownictwo warowne zakonu krzyżackiego w Prusach (1230-1454), Toruń 1995.
- Arszyński M., Warsztat budowlany w Prusach około 1400 roku, BHS, R. XXIX, 1967, nr 4, s. 582-584.
- Arszyński M., Technika i organizacja budownictwa ceglanego w Prusach w końcu XIV i w I poł. XV wieku, [w:] Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu, t. 9, red. Z. Kamieńska, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 7-139 (Studia i materiały z historii kultury materialnej, t. 39).
- Arszyński M., Stosunki między zakonem krzyżackim a społeczeństwem w świetle rozważań nad organizacją budowy kościołów parafialnych w Prusach, [w:] Zakon krzyżacki a społeczeństwo państwa w Prusach, red. Zenon Hubert Nowak, Toruń 1995, s. 165-184 (Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, R. 86, z. 3).
- Borusiewicz W., Z dziejów rozwoju myśli konstrukcyjnej przy kształtowaniu architektury murowanej do XIX wieku, „Teka Komisji Urbanistyk i Architektury”, t. I, 1967, s. 169-181.
- Frazik J. T., Organizacje architektoniczno-budowlane w Europie w okresie średniowiecza, TKUiA, T. IX, 1975, s. 137-153.
- Frazik J. T., Ze studiów nad warsztatem architekta i budowniczych w średniowieczu, Kraków 1990 (Monografia. Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki, nr 102).
- Gimpel J., Jak budowano w średniowieczu, Warszawa 1968.
- Karwasińska J., Rachunki do prac budowlanych zamku w Nowym Mieście Korczynie w latach 1403-1408, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 4 (1956), nr 4(2) dodatkowy, s. 409-490.
- Krótka nauka budownicza Dworów, Pałaców, Zamków podług Nieba i zwyczaju Polskiego (Kraków 1659), Opracował Adam Miłobędzki, Wrocław 1957.
- Stamm E., Miary długości w dawnej Polsce, Warszawa 1935.
- Świechowski Z., Czy istniały strzechy budowlane, „Przegląd Historyczny”, T. LIV, 1963, nr 4, s. 666-670.
- Świechowski Z., Zachwatowicz J., Dzieje budownictwa w Polsce według Oskara Sosnowskiego do połowy XIII wieku, t. 1, Warszawa 1964.
- Wyrobisz A., Czy istniały strzechy budowlane. Z zagadnień organizacji rzemieślników budowlanych w średniowieczu, „Przegląd Historyczny”, T. LIII, 1962, nr 4, s. 745-761.
- Wyrobisz A., Stan badań nad historią budownictwa w Polsce do końca XVIIII wieku, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, t. 20, „Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu”, T. 4, 1964, s. 11-30.
Budownictwo kamienne
- Czeżowski A., Obróbka kamienia, Kraków 1955.
- Fleszerowa R., Kardymiczowa I., Koziński W., Kamień w służbie człowieka, Warszawa 1956.
- Gadomski J., Znaki kamieniarskie w Polsce do połowy XIII wieku, „Folia Historiae Artium”, T. 3, 1966.
- Jarmontowicz A., Krzywobłocka-Laurów R., Lehman J., Piaskowiec w zabytkowej architekturze i rzeźbie, Bibl. Tow. Opieki nad Zabytkami, Warszawa 1994.
- Kamieński M., Rozmieszczenie najważniejszych kamieni budowlanych w Polsce, Warszawa 1952.
- Kowalczewski S., Marmury kieleckie dawniej i dziś, Kielce 1934.
- Kozakiewicz S., Początek działalności Komasków, Tessyńczyków i Gryzończyków w Polsce – okres renesansu (1520-1580), BHS, R. XXI, 1959, s. 3-29.
- Sygietyńska W., Kamień w architekturze Warszawy, Warszawa 1970.
- Tatarkiewicz W., Czarny marmur w Krakowie [w:] O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku. Architektura i rzeźba, Warszawa 1966, s. 347-399.
- Tyrowicz T., Kamieniarstwo, Warszawa 1952.
- Walendowski H., Posadzki szwedzkie w XVI-XVIII wieku w Poznaniu, Kronika miasta Poznania, t. 62 (1994), nr 3-4, s. 427-436.
- Weber-Kozińska M., Górnictwo kamienne [w:] Zarys dziejów górnictwa na ziemiach polskich, red. J. Pazdur, t. 1-2, Katowice 1960-1961.
- Weber-Kozińska M., Kamieniarka w Polsce w okresie renesansu. Główne etapy rozwojowe w historii naszego kamieniarstwa, „Architektura”, R.1954, nr 1, s. 13-19.
- Weber-Kozińska M., Z problematyki historii kamieniarstwa w Polsce, KAU, T. III, 1958, s. 61-84.
- Wiklendt J., Piaskowiec gotlandzki w zabytkach Torunia, Chełmży i Chełmna, [w:] Chemia w konserwacji zabytków: materiały z II Ogólnopolskiego Zjazdu Chemików Konserwatorów: Toruń-Bachotek, wrzesień 1981, red. B. Pokorska, Warszawa 1982, s. 171-175.
- Woźniak P.P., Skały Szwecji i ich eksploatacja, [w:] Kamienie szwedzkie w kulturze i sztuce Pomorza, Król D., [et al.], Gdańsk 2004, s. 7-22.
Dawne ceglarstwo i budownictwo ceglane
- Bogucka M., Cegielnia gdańska w XVII wieku, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, t. 10, „Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu”, t. 1, 1961, s. 125-140.
- Bogucka M., Rzemiosła budowlane, [w:] Bogucka M., Gdańsk jako ośrodek produkcji w XIV-XVII wieku, Warszawa 1962.
- Gruszecki A., Metoda graficzna badań pomiarowych cegły przy ustaleniu chronologii obiektów architektonicznych, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 1965, t. X, z. 1, s. 55-58.
- Kąsinowski A., Podstawowe zasady murarstwa gotyckiego na Pomorzu Zachodnim, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, t. 43, „Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu”, t. 10, 1970, s. 47-131.
- Kilarski M., O właściwą fakturę muru zabytku, „Ochrona Zabytków”, z. 1 (28), R. VIII, 1955, s. 23-33.
- Koczorowski K., Niektóre problemy strychowania konstrukcyjnej cegły „palcówki”, BMiOZ, seria B, t. 49, Warszawa 1978, s. 21-38.
- Kutzner M., Technika i organizacja budowy gotyckich kościołów miejskich na Śląsku na przykładzie realizacji kościoła św. Mikołaja w Brzegu, AUNC, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, IX, Toruń 1980, s. 75-125.
- Małachowicz E., Faktura i polichromia architektoniczna średniowiecznych wnętrz ceglanych na Śląsku, KAU, t. X, 1965, z. 3, s. 207-227.
- Miks N., W sprawie badań nad cegłą średniowieczną, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. V, 1957, nr 1.
- Rudkowski T., Badania nad rozmiarami cegły średniowiecznego Wrocławia, Sprawozdanie Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, nr 7, 1952.
- Swaryczewski A., Gotyckie portale w kamienicach Krakowa, TKUiA, T. XIX, 1985, s. 9-16.
- Szolginia W., Ceramika architektoniczna, „Prace Instytutu Urbanistyki i Architektury”, R. IV, 1955, z. 3, s. 103-104.
- Świechowski Z., Wczesne budownictwo ceglane w Polsce, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, t. 10, „Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu”, t. 1, 1961, s. 83-124.
- Tomaszewski Z., Badania cegły jako metoda pomocnicza przy datowaniu obiektów architektonicznych, Zeszyty Naukowe Politechniki Warszawskiej, Budownictwo, nr 4, 1955.
- Wyrobisz A., Budownictwo murowane w Małopolsce w XIV i XV wieku, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, t. 17, „Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu”, t. 3, 1963.
- Wyrobisz A., Średniowieczne cegielnie w większych ośrodkach miejskich w Polsce, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, t. 10, „Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu”, t. 1, 1961, s. 55-82.
Sklepienia
- Babicka M., Sklepienia kryształowe na Warmii i Mazurach, „Rocznik Olsztyński”, t. 4, 1961-62, s. 9-52.
- Brykowska M., Sklepienia kryształowe; niektóre problemy, [w:] Późny gotyk, Warszawa, 1965, s. 243-259.
- Brykowska M., Sklepienia kryształowe, BHS, R. XXV, 1963, nr 3, s. 245.
- Frazik J. T., Poglądy na żebra w sklepieniach gotyckich, BHS, R. XXIII, 1961, nr 4, s. 320-417.
- Frazik J. T., Późnogotyckie sklepienia żebrowe w Gdańsku i jego kręgu, TKUiA, T. XIII, 1979, s. 133-143.
- Frazik J. T., Sklepienia gotyckie w Prusach, na Pomorzu Gdańskim i Ziemi Chełmińskiej, KAU, T. XXX, 1985, s. 3-26.
- Frazik J. T., Sklepienia tak zwane piastowskie w katedrze wawelskiej. Ze studiów nad gotycką katedrą w Krakowie, [w:] Studia do dziejów Wawelu, t. 3, 1968, s. 127-147.
- Frazik J. T., Sklepienia żebrowe w Polsce XV w., [w:] Sztuka i ideologia XV wieku, red. Skubiszewski P., Warszawa 1978.
- Frazik J. T., Zagadnienia sklepień o przęsłach trójpodporowych w architekturze średniowiecznej, [w:] „Folie Historiae Artium”, T. IV, 1978, s. 5-95.
- Frazik J. T., Zagadnienia strukturalne gotyckich sklepień o przęsłach trójpodporowych, BHS, R.XXVII, 1965, nr 2, s. 155-160.
- Hanulanka D., Sklepienia gwiaździste w architekturze późnego gotyku na Śląsku, BHS, R. XXXI, 1969, nr 1, s. 123-127.
- Jarzewicz J., More geometrio. Kompozycja sklepienia Letniego Refektarza w Pałacu Wielkich Mistrzów w Malborku, [w:] Studia Zamkowe, t. 4, red. Artur Dobry, Pospieszna B., Malbork 20102, s. 77-89.
- Kaplan H. C., Bartel Ranisch i sklepienia gdańskie, KAU, T. XXII, 1977,
z. 3, s. 167-190.
- Kulig A., O gotyckim rysunku architektonicznym na podstawie odkrytych źródeł w Szydłowcu. Wizualizacja zabytku na bazie średniowiecznych planów. III Forum Architecturae Poloniae Medievalis, Kraków 2013, s. 157-167.
- Kulig A., Problem dokumentowania i modelowania rekonstrukcji sklepień gotyckich, Kraków 2015.
- Kutzner M., Sklepienia „przeskokowe” w gotyckiej architekturze Śląska, „Sprawozdanie Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 20, 1965, seria A, s. 92-96.
- Zlat M., Najstarsze sklepienia sieciowe w Polsce, KAU, T. XVII, 1972, z. 1, s. 3-19.
Zaprawy
- Brochwicz Z., Materiały wiążące w budownictwie starożytnym i wczesno-średniowiecznym, Materiały Zachodniopomorskie, t. 14, 1968, s. 753-791.
- Brochwicz Z., Tynki gotyckie na elewacji „Kamienicy pod Gwiazdą” w Toruniu, AUNC, t. IV, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, t. V, 1974, s. 61-68.
- Brochwicz Z., Zaprawa wapienna jako tworzywo elementów architektonicznych na przykładzie służek w kaplicy zamkowej w Radzyniu Chełmińskim, AUNC, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, 1971, s. 127-139.
- Brochwicz Z., Charakterystyka XVII-wiecznych narzutów wapiennych występujących na elewacji ,,Kamienicy Pod Gwiazdą” w Toruniu, AUNC, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, t. V, 1974, s. 69-90.
- Hoernes M., Hoch und Spätmittelalterlicher Stück. Material- Technik-Stil- Restaurierung, Regensburg: Schmidt u.Steiner, 2002.
- Jabłczyńska-Jędrzejewska H., Dawne zaprawy budowlane, KAU, T. III, 1958, z. 1, s. 85-94.
- Kalinowski K., Warsztat barokowego rzeźbiarza, [w:] Artium Quaestiones, VII, Poznań 1995, s. 103-140.
- Kilarski M., Figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z kościoła zamkowego
w Malborku. Studium technologiczno-konserwatorskie, [w:] Podług nieba
i zwyczaju polskiego…, Warszawa 1988, s. 183-194.
- Monasticon Cisterciense Poloniae, red. Strzelczyk J. i Wyrwa A. M., t. 1
i 2, Poznań 1999.
- Poksińska M., The Fresco Technique on Gypsum Substrate on Mediaeval Architectural Sculpture, 11th International Congress on Deterioration and Conservation of Stone, 15-20 September 2008, vol. 1, Toruń, pp. 733-738.
- Poksińska M., Wyrwa A. M., Kęsy-Lewandowska M., Technologia dawnych zapraw jako przyczynek do poznania chronologii faz budowy rotundy i kościoła cysterskiego w Łaknie, Studia i Materiały do Dziejów Pałuk, t. 3, Poznań 2000, s. 367-389.
- Stawicki S., Technika malowideł bizantyjsko-ruskich, Ochrona Zabytków, 4/1970, s. 267-275.
- Ślesiński W., Materiały malarskie – spoiwa mineralne, Warszawa 1984.
- Wilk J., Gips w budownictwie i architekturze, „Prace Instytutu Urbanistyki
i Architektury”, R. IV, 1955, z. 3, s. 57-102.
Transport budowlany
- Saładziak A., Henrykowski żuraw dreptakowy, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, T. XIII, 1965, s. 163-184.
- Saładziak A., Zabytkowe budowlane urządzenia wyciągowe, „Studia
i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, seria D, „Historia Techniki i Nauk Technicznych”, z. 7, Warszawa 1973, s. 77-132.
- Saładziak A., Problemy ochrony zabytkowych mechanizmów wyciągowych, „Ochrona zabytków”. R. XIX, 1966, nr 1, s. 55-71.
Roboty wykończeniowe
- Dąbrowski S., Portale, bramy i sienie toruńskie XVII-go wieku, „Zapiski Towarzystwa Naukowe w Toruniu”, T. IX, 1933, nr 7-8, s. 113-150.
- Kanclerz F., Sgraffito geometryczne w Polsce, BHS, R. XXV, 1963, nr 4,
s. 316-318.
- Roguska J., Przejazdy bramne i klatki schodowe kamienic warszawskich
w 2 połowie XIX i na początku XX wieku, KAU, T. XXIII, 1978, z. 1-2, s. 71-92.
- Rudkowski T., Dekoracje sgraffitowe kamienic mieszczańskich w Polsce, KAU, T. XXX, 1985, z. 2, s. 227-244.
|
W cyklu 2022/23:
j.w. |
W cyklu 2023/24:
j.w. |
W cyklu 2024/25:
j.w. |
Uwagi
|
W cyklu 2022/23:
j.w. |
W cyklu 2023/24:
j.w. |
W cyklu 2024/25:
j.w. |
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: