Historia sztuki nowoczesnej (etap 2) 1402-31-HSZN-S1

Część druga wykładu o przeobrażeniach paradygmatów nowoczesności w sztukach plastycznych koncentruje się na idiomach modernizmu w sztuce europejskiej począwszy od pierwszej dekady XX w. oraz na ich przeciwwadze, jaką stanowiły nurty nowego klasycyzmu, neorealizmu, realizmu magicznego, i malarstwa metafizycznego Bogato ilustrowana narracja rozwijać się będzie diachronicznie, w porządku uwzględniającym czas zaistnienia poszczególnych fenomenów artystycznych przełamujących bądź rewolucjonizujących parowiekową tradycję przedstawieniową, a zarazem w układzie synchronicznym ze względu na paralelność nowych postaw i trendów artystycznych na różnych obszarach geokulturowych Europy. W efekcie w dyskursie zaprezentowana zostanie i przeanalizowana cała gama artystycznych fenomenów (na zasadzie komparatystycznej i kontekstowej), które narodziły się (niekiedy w tym samym czasie) w różnych centrach kulturowych Europy, często ze sobą współzawodnicząc (w ramach paradygmatu nowatorstwa i innowacyjności), kiedy indziej zaś adaptując wprowadzone już gdzie indziej wzory. Choć tok wykładu oscyluje między najważniejszymi ośrodkami kulturowymi Europy, to uwzględnione zostaną również obszary „peryferyjne”, Europa Środkowo-Wschodnia w szczególności; zaakcentowane zostaną nie tylko trendy ponadnarodowe, ale także idiosynkratyczne wyróżniki lokalnych i regionalnych tendencji artystycznych.

Opowieść o sztuce we Francji przed Wielką Wojną obejmować będzie anty-Rodinowską reakcję młodego pokolenia rzeźbiarzy, malarstwo postimpresjonistyczne i fowistyczne, kubistyczną i futurystyczną rewoltę oraz dadaistyczną koncepcję antysztuki i surrealistyczną eksplorację ludzkiej psyche. Nowe trendy w sztuce niemieckiej egzemplifikowane będą przez malarstwo ekspresjonistyczne i dadaistyczny fotomontaż, oraz design Bauhausu. Istotne miejsce w dyskursie zajmuje także włoski futurym i jego pochodne, takie jak angielski vortycyzm. Ukazane zostaną ambiwalencje w sztuce brytyjskiej oscylującej między radykalną awangardą o uniwersalistycznych ambicjach a ideą narodowej odrębności. Dzieje rosyjskiej awangardy prześledzone zostaną na podstawie eksperymentów morfologicznych konstruktywizmu. Analitycznemu oglądowi poddane zostaną ponadto wybrane fenomeny artystyczne zaistniałe w takich ośrodkach jak Wiedeń i Praga. Wyznacznikami nowych zjawisk artystycznych w Europie.

Celem wykładu jest przedstawienie klasycznej i radykalnej awangardy XX wieku na równi z tendencjami antymodernistycznymi jako złożonego, wieloaspektowego kompleksu zjawisk artystycznych prowadzących do pojawienia się rozmaitych koncepcji anty-sztuki.

• Modernizmy

Malarstwo: fowizm (Matisse, Vlaminck, Derain); ekspresjonizm (Rouault; Die Brücke; Der Blaue Reiter); prymitywizm (Rousseau); kubizm analityczny i syntetyczny; kolaż (Picasso, Braque); orfizm (Delaunay); estetyka maszynizmu ( Leger); narodziny abstrakcji (Kandinsky, Malewicz i suprematyzm, Mondrian i neoplastycyzm, Van Doesburg i De Stijl, Klee, Kupka), puryzm (Corbusier, Ozenfant); dadaizm i surrealizm a rewolucja społeczna; przedmioty znalezione i readymade (Duchamp); Bauhaus (system nauczania; design); futuryzm (manifesty i realizacje); kubo-futuryzm i konstruktywizm radziecki; awangarda brytyjska (Fry i postimpresjonizm; Bloomsbury; vortycyzm)
Rzeźba: rzeźba kubistyczna (Picasso, Braque); rzeźba futurystyczna – nowe pojmowanie rozciągłości przestrzeni (Boccioni); fascynacja prymitywizmem a abstrakcja (Arp, Brancusi, Lipschitz, Gaudier-Brzeska, Duchamp-Villon); nowe materiały i rzeźba otwarta (Gabo, Pevsner i konstruktywizm); między figuracją a abstrakcją (Moore, Hepworth, Nicholson, Epstein); nowy klasycyzm (Maillol, Bourdelle); nowe idiomy rzeźbiarskie (Giacometti, Gonzalez)

Modernizmy w Europie Środkowej i Wschodniej: Praga, Budapeszt, Bukareszt, Zagrzeb, Belgrad, Ljubljana, Tallin, Ryga

• Antymodernistyczna reakcja, ideologia neo-humanizmu, hasło „powrotu do porządku”

Nowy klasycyzm lat 20. (Picasso; Braque); neorealizm (Derain); Novecento Italiano; malarstwo metafizyczne (Carrá, De Chirico), nowa rzeczowość i krytyka społeczno-polityczna (Grosz, Beckmann), realizm magiczny;

Tendencje ponadnarodowe:

• Fascynacja prymitywnymi kulturami pozaeuropejskimi, totemami i maskami Wysp Pacyfiku i Afryki

• Koncepcja odkuwania w kamieniu i wierności jakościom materiału w rzeźbie

• Wprowadzenie materiałów nieartystycznych do sztuk plastycznych

• Narodziny i rozwój abstrakcji

• Rozprzestrzenianie się konstruktywistycznego paradygmatu

• Zróżnicowane idiomy dadaizmu – od Zurychu po Nowy Jork

• Pojawienie się fotomontażu i rozwój eksperymentalnej fotografii

• Symboliczny potencjał manekina i robota

• Zaangażowanie awangardy w projektowanie przemysłowe

• Tendencje anty-modernistyczne

• Nacjonalizm a nowoczesność

Malarstwo, rzeźba

Opracowania ogólne

J. Cassou, Encyklopedia symbolizmu, Warszawa 1992
F. Claudon, Encyklopedia romantyzmu, Warszawa 1992
G. H. Hamilton, Painting and Sculpture in Europe 1880-1940 (The Pelican History of Art), London 1990 (kolejne wyd.)
Kotula A., Krakowski P., Sztuka abstrakcyjna, Warszawa 1973
Kotula A., Krakowski P., Rzeźba XIX w., Kraków 1980
Kotula A., Krakowski P., Malarstwo, rzeźba, architektura. Wybrane zagadnienia plastyki współczesnej, Warszawa 1981
Kotula A., Krakowski P., Rzeźba współczesna, Warszawa 1985
F. Novotny, Painting and Sculpture in Europe: 1780-1880, London 1978 (kolejne wyd.)
M. Porębski, Dzieje sztuki w zarysie. Wiek XIX i XX, Warszawa 1988
M. Sérullaz, Encyklopedia impresjonizmu, Warszawa 1991
Słownik sztuki XX wieku, Warszawa: Arkady, 1998
P. Szubert, P. Trzeciak (red.), Leksykon malarstwa, Warszawa 1992
Sztuka świata, t. 8, 9, 10, Warszawa: Arkady, 1994-1996

Literatura podstawowa
Ch. Baumbarth, Futuryzm, Warszawa 1987
U. Czartoryska, Od pop-artu do sztuki konceptualnej, Warszawa 1973
H. H. Hofstätter, Symbolizm, Warszawa 1987
H. Honour, Neoklasycyzm, Warszawa 1972
M. Hussakowska, Minimalizm, Kraków 2003
K. Janicka, Surrealizm, Warszawa 1985
K. Janicka, Światopogląd surrealizmu, Warszawa 1985
W. Juszczak, Postimpresjoniści, Warszawa 1985
Z. Kępiński, Impresjonizm, Warszawa 1986
A. Konopacki, Prerafaelici, Warszawa 1989
B. Kowalska, Od impresjonizmu do konceptualizmu. Odkrycia sztuki, Warszawa1989
P. Krakowski, Sztuka Trzeciej Rzeszy, Kraków 1994
E. Kuryluk, Hipperrealizm – Nowy realizm, Warszawa 1979
J. Leymarie, Fowizm, Warszawa 1993
L. Nochlin, Realism, Londyn 1971; przekład polski W. Łuszczaka i T. Przestępskiego, Warszawa 1974

P. Overy, De Stijl, Warszawa 1979
T. Pawłowski, Happening, Warszawa, WAiF, 1982
M. Porębski, Granica współczesności, Warszawa 1989
M. Porębski, Kubizm, Warszawa 1986
M. Poprzęcka, Akademizm, Warszawa 1989
J. Rewald, Historia impresjonizmu, Warszawa 1985
T. Richardson, N. Stangos, Kierunki i tendencje sztuki nowoczesnej, Warszawa 1980
H. Richter, Dadaizm, Warszawa 1986
M. Rzepińska, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, t. II, Warszawa 1989
S. Tschudi Madsen, Art Nouveau, Warszawa 1987
A. Turowski, W kręgu konstruktywizmu, Warszawa 1979
A. Turowski, Wielka utopia awangardy. Artystyczne i społeczne utopie w sztuce rosyjskiej 1910-1930, Warszawa 1999
J. Willet, Ekspresjonizm, Warszawa 1976
P. Wittlich, Secesja. Sztuka i życie, Warszawa 1987
M. Wallis, Secesja, Warszawa 1984

Literatura uzupełniająca
B. Fer, D. Batchelor, P. Wood, Realism, Rationalism, Surrealism. Art Between the Wars, New Haven & London 1993
S. Guilbaut, Jak Nowy Jork ukradł ideę sztuki nowoczesnej, Warszawa 1992
J. Guze, Impresjoniści, Warszawa 1986
W. Jaworska, W kręgu Gauguina. Malarze szkoły Pont-Aven, Warszawa, 1969
Z. Kępiński, Impresjoniści u źródeł swoich obrazów, Wrocław 1976.
P. Krakowski, O sztuce nowej i najnowszej, Warszawa 1981
E. Kuryluk, Wiedeńska apokalipsa, Kraków 1974
A. Langer, Paul Gauguin, przekład J. Ruszczyc, Warszawa-Lipsk 1963
M. Niemojowska, Zapisy zmierzchu. Symboliści angielscy i ich romantyczny rodowód, Warszawa 1977
R. Rosenblum, Międzynarodowy styl około roku 1800. Studium linearnej abstrakcji, Toruń 2001
S. Sontag, O fotografii, Warszawa 1986
J. Starzyński, Ludzie i obrazy. Od Davida do Picassa, Warszawa 1958
J. Starzyński, O romantycznej syntezie sztuk. Delacroix, Chopin, Baudelaire, Warszawa 1965
J. Starzyński, Romantyzm i narodziny nowoczesności, Warszawa 1972
T. Żuchowski, Patriotyczne mity i toposy. Malarstwo niemieckie 1800-1840, Poznań 1991
M. Żuławski, Od Hogartha do Bacona, Warszawa 1973