Sztuka regionu nadbałtyckiego 1402-11-SzRB-S1

cz. 2

Dzieje regionu od końca średniowiecza do XVIII w., w tym zwłaszcza uwarunkowań społeczno-religijnych i gospodarczych oraz przyczyn i wektorów emigracji praz ekspansji kulturowej Niderlandczyków.
Ustrój i zależności polityczne krajów w obszarze Balticum na tle przemian dziejowych. Dania – północno-wschodnie kraje Rzeszy – Rzeczpospolita i Prusy Książęce – Inflanty – Szwecja. Eksport dzieł i artystów, mecenat i fundacje. Architekci, rzeźbiarze, malarze. Rola wzorników. Przegląd dzieł i nazwisk.

Cz. 3

W zakresie sztuki nowoczesnej konwersatorium obejmuje głównie sztukę przełomu 19. i 20. w. powstałą na obszarze dzisiejszych państw bałtyckich oraz krajów nordyckich – Danii, Norwegii, Szwecji ,Finlandii i Islandii. Sztuka Północy Europy prezentowana jest i analizowana w kontekscie sztuki zachodnioeuropejskiej i polskiej. W ramach omówienia sztuki nordyckiej i sztuki Bałtów, poruszana jest problematyka przejawów narodowej tożsamości w sztuce w poszczególnych krajach, kwestie międzynarodowych oddziaływań w kształtowaniu się idiomów sztuki nowoczesnej i kontrreakcji na paradygmaty nowoczesności, na przykładzie takich nurtów jak realizm, impresjonizm, luminizm, witalizm, symbolizm, wczesny ekspresjonizm i postimpresjonizm.

Punktem wyjścia 3. części konwersatorium są studia, które w drugiej dekadzie 19 w. odbyli w prestiżowej Królewskiej Duńskiej Akademii Sztuk Pięknych dwaj przyszli romantycy – Norweg J. C. C. Dahl i Niemiec C. D. Friedrich; to w ich kopenhaskim środowisku formowały się zalążki silnych duńsko-niemieckich relacji artystycznych. Choć obaj osiedli później w Dreźnie, Friedrich często powracał do rodzinnego Greifswaldu (wcześniej port należący do Szwecji), by malować bałtyckie pejzaże marynistyczne, w których znalazł wyraz zarówno romantyczny etos, jak i reakcja na pruski reżim zaprowadzony na obszarze Pomorza. W toku zajęć omawiane są w dalszej kolejności następujące tematy:

1. Światło północy – poszukiwanie wyróżników kulturowych i narodowych w sztuce krajów nordyckich

2. Realizm/naturalizm – pejzaż rodzimy; etos pracy, modlitwy, rytuały, obyczaje i zabawy ludowe

3.Neoromantyzm – pejzaż wymowny; ludowe przekazy, baśnie, legendy

4. Luminizm – natura, intymizm wnętrz i portretów

5. Symbolizm i witalizm – Gustav Vigeland i inni reprezentanci tych tendencji

6. Proto-ekspresjonizm - Edvard Munch, August Strindberg i inni twórcy projektujący własne emocje na otaczajacy świat

7. Imperialna polityka carskiej Rosji

7. Twórczość artystyczna w kręgu bałtyckich Niemców i mecenat artystyczny tych środowisk

8. Nieokiełznane dusze – narodziny symbolizmu w bałtyckich prowincjach rosyjskiego imperium

9. Kulturowy kontekst narodowego romantyzmu rozumianego jako rodzime idiomy ponadnarodowego symbolizmu (studia artystów w Petersburgu, Monachium i Düsseldorfie; studyjne pobyty w Paryżu; oddziaływanie sztuki skandynawskiej - Edvarda Muncha i Akseli Gallen-Kalleli)

10. Przejawy narodowej tożsamości w sztukach plastycznych – sięganie po rodzime legendy i mity oraz motywy wernakularne (etnosymbolizm)

11. Zmiana perspektywy filozoficznej i światopoglądowej twórców na początku 20. w., pokonanie dekadenckiego pesymizmu i katastrofizmu na rzecz apologii fizycznej witalności i siły woli

12. Nowa stylistyka, synestezja (muzyczność malarstwa Mikolajusa Konstantinasa Čiurlionisa)

13. Wielka wojna i walka o suwerenność narodową w interpretacji litewskich, łotewskich i estońskich artystów

Prócz symbolistycznych tendencji rozwijających się pod nazwą narodowego romantyzmu na terenach bałtyckich prowincji rosyjskiego imperium, tematyka zajęć dotyczy umacniających się w latach 20.-30. przejawów narodowej tożsamości w sztukach wizualnych na Łotwie i w Estonii, kultywowania tradycji artystycznej, a z drugiej strony formującej się awangardy. Stąd prezentacja obejmuje zwiedzanie dwóch reprezentatywnych dla sztuki obu tych krajów kolekcji muzealnych: Galerii Narodowej w Rydze i Muzeum Sztuki Nowoczesnej KUMU w Tallinie. Pokazywany w tym segmencie zajęć materiał obejmuje także sztukę po 1945 r. oraz twórczość artystyczną lat 50.-90. XX wieku, szczególnie na Łotwie. Jest to materiał orientacyjny i uzupełniający w stosunku do dwóch poprzednich segmentów zajęć, a tym samym nie obowiązujący do zaliczenia przedmiotu.

Zagadnienia szczegółowe w tej części to:

1. Polityka kulturalna w nowo ukonstytuowanych państwach bałtyckich

2. Dominacja nurtów nowego klasycyzmu i nowego realizmu w latach 30.; sztuka w służbie państwa

3. Tendencje kolorystyczne określane mianem późnego impresjonizmu

4. Narodziny awangardy – nowe grupy artystyczne, wspólne wystąpienia i ekspozycje, obieg artystyczno-literackich czasopism

5. Realism socjalistyczny

6. Sztuka figuratywna lat 60.-90. XX wieku

7. Awangardowe trendy, abstrakcja

cz2
1. „Art in Denmark 1600-1650“, Leids Kunsthistorisch Jaarboek, 2, 1983
2. Hellmuth Bethe, „Die Kunst am Hofe der pommerschen Herzöge“ Berlin 1937
3. „Christian IV and Europe” [exh. cat.], Denmark 1988
4. „Eesti kunsti ajalugu 1520-1770 (2. osa)”, kuj. A. Tali, Tallinn 2005
5. Hermann Ehrenberg, “Die Kunst am Hofe der Herzöge von Preussen“, Leipzig-Berlin 1899
6. Horst Gerson, “Ausbreitung und Nachwirkung der holländischen Malerei des 17. Jahrhunderts“, Amsterdam 19832
7. Mereth Lindgren [a.o.], „A History of Swedish Art”, Uddevalla 1987
8. „Latvijas mākslas vēsture“, atbild. red. A. Rožkalne, Rīga 2003
9.”The Low Counries at the Crossroads. Netherlandish Architecture as an Export Product in Early Modern Europe (1480-1680)”, ed. K. Ottenheym, K. de Jonge, Turnhout 2013 [Architectura Moderna, 8]
10. “Niderlandyzm w sztuce polskiej. Materiały Sesji SHS, Toruń 1992”, Warszawa 1995
11. Badeloch Noldus, „Trade in Good Taste. Relations in Architecture and Culture between the Dutch Republic and the Baltic World in the Seventeenth Century”, Turnhout 2004
12. Lucia Thijssen, „Polska i Niderlandy. 1000 lat kontaktów”, Zutphen 20033
13. “Prusy Królewskie. Społeczeństwo-kultura-gospodarka 1454-1772”, Gdańsk 2012

Cz. 3

Literatura obowiązkowa:

Przesilenie, kat. wyst., Muzeum Narodowe w Warszawie, 2023

Vilhelm Hammershoi. Światło i cisza, kat. wyst., Muzeum narodowe w Poznaniu, Poznań 2022

Poklewski Józef, Studia z historii sztuki i kultury wileńskiej lata 1900-1945. Wybór tekstów, E. Pilecka, A. Saar-Kozłowska, M. Wawrzak (red.), Toruń 2019

Kossowska Irena, Estonia jest krajem maleńkim: sztuka estońska w II I III Rzeczypospolitej, w: I. Kossowska (red.), Poszukiwanie tożsamości kulturowej w Europie Środkowo-Wschodniej 1919–2014 / The Search for Cultural Identity in Central and Eastern Europe, Toruń 2015, s. 133-159

Oswajanie modernizmu. Sztuka estońska 1. połowy XX wieku / Adapting Modernity. Classics of Estonian Art in the First Half of the 20th Century, Tina Abel (red.), kat. wyst., Muzeum Narodowe w Szczecinie; Muzeum Narodowe w Warszawie, Tallin 2010

Kształcenie artystyczne w Wilnie i jego tradycje, J. Malinowski, M. Woźniak, R. Janoniene, (red.), Toruń 1996

Lamberga Dace, Współpraca wystaw artystycznych w 1920-1930 latach XX wieku, w: Jarosław Sozański (red.), Łotwa–Polska. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej nt. „Polsko-łotewskich związków politycznych, ekonomicznych i kulturalnych od XVI w. do 1940 roku”, Ryga 1995, s. 130-140

Kultura międzywojennego Wilna, A. Kieżuń (red.), Białystok 1994

Literatura uzupełniająca:

Art History of Latvia, t. IV 1890-1915, E. Kļaviņš (red.), Riga 2014

Art History of Latvia. T. V, E. Kļaviņš (red.), Riga 2016

Berman P., In Another Light: Danish Painting in the Nineteenth Century, London 2019 (wybrane fragmenty)

Facos Michelle, Nationalism and the Nordic Imagination. Swedish Art of the 1890s., Berkeley-London 1998

Frederiksen Finn Terman, From the Golden Age to Early Modernism. Danish painting from 1830 to 1930 from the collection of Randers Art Museum, kat. wyst., Eesti Kunstimuuseum, Tallinn 1999

Geomeetriline inimene. Eesti Kunstnikkude Rühm ja 1920.-1930. aastate kunstiuuendus. Geometrical Man. The Group of Estonian Artists and Art Innovation in the 1920s and 1930s, Liis Pahlapuu (red.), kat. wyst., Eesti Kunstimuuseum KUMU, Tallin 2012

Gerharde-Upeniece Ginta, 1914, kat. wyst., Latvijas nacionalais makslas muzejs, Riga 2014

Gunnarsson T., Nordic Landscape Painting in the Nineteenth Century, New Haven - London 1998

Huusko Timo (red.), The Magic North. Finnish and Norwegian Art around 1900, kat. wyst., Ateneum Art Museum, Finnish National Gallery, Oslo-Helsinki 2015, 43-67.

Jankevičiūtė Giedrė , From Paris to Kaunas: Neo-Traditionalism in Lithuanian Art of the 1930s, w: I. Kossowska (red.), Reinterpreting the Past: Traditionalist Artistic Trends in Central and Eastern Europe of the 1920s and 1930s, Warsaw 2010, 105-120

Kļaviņš Eduards , Between Engaged Public Monuments and Intimate Formalism: Latvian Neorealism in the 1920s and 1930s, w: I. Kossowska (red.), Reinterpreting the Past: Traditionalist Artistic Trends in Central and Eastern Europe of the 1920s and 1930s, Warsaw 2010, s. 267-278

Lamberga Dace, Classical Modernism. Early 20th Century Latvian Painting, Riga 2018

Lamberga Dace, Fovisma atskaņas: Latviešu glezniecība 1910-1980 / Reflets fauves: Peinture lettone 1910-1980, kat. wyst., Latvijas Nacionālo Mākslas Muzeju, Riga 2007

Laučkaitė Laima, Crossing „Alien” National Boundaries: on the Research of the Identity of Vilnius Art, w: I. Kossowska (red.), Poszukiwanie tożsamości kulturowej w Europie Środkowo-Wschodniej 1919–2014 / The Search for Cultural Identity in Central and Eastern Europe, Toruń 2015, s. 119–132

Nordic Art: The Modern Breakthrough 1860-1920, David Jackson (red.), kat. wyst., Groninger Museum, Groningen; Kunsthalle dre Hypo-Kulturstiftung, München 2012

Mansbach Steven A., Modern Art in Eastern Europe: From the Baltic to the Balkans, ca. 1890-1939, Cambridge–New York 1999

Szelągowska G. Idea zjednoczonej Północy w Skandynawii w I połowie XIX w., Warszawa 1992

Szelągowska G., Dzieje państw w XX w., Dania, Warszawa 2010

Szelągowska G. I Szelągowska K., Historia Norwegii w XIX I XX w., Warszawa 2019

Rostorp V., Le Mythe de retour. Les artistes scandinaves en France de1889 a 1908, Stockholm 2013

Wild souls. Symbolism in the Art of the Baltic States, Liis Pahlapuu (red.), kat. wyst., Eesti Kunstimuuseum KUMU, Tallin 2018

Varnedoe Kirk, Northern Light: Realism and Symbolism in Scandinavian Painting 1880-1910, New York 1982

Varnedoe Kirk, Northern Light: Nordic Art at the Turn of the Century, New Haven-Oslo 1988

Vaughan William, Correcting Friedrich; nature and society in post-Napoleonic Germany, w: Art and Politics, F. Ames-Lewis, P. Paszkiewicz (red.), Warszawa 1996, s. 71-86

brak