Sztuka i jej funkcje. Od pradziejów po współczesność etap I 1402-11-SF-I-S2
Cz. 1: Starożytność:
Wykład poświęcony funkcjom sztuki starożytnej obejmuje kultury Mezopotamii, kraje Lewantu, Egipt, obszary egejskie, Grecję, Etrurię i Rzym; dotyczy zjawisk artystycznych (jak rozwój architektury sakralnej, obrazowania ludzkiego ciała czy portretu), które wynikają z uwarunkowań kulturowych (m.in. wpływ religii i mitologii na kształtowanie się języka obrazowego ludów starożytnych i ich symboliki).
Wykład składa się z 5 bloków tematycznych:
I Wprowadzenie:
* zakres czasowy, geograficzny, terminologia
* mity, eposy i Biblia (toposy)
II Mimesis: rzeczywistość, naśladownictwo i złudzenie
* Akt – studium idealnej formy w czasach starożytnych?
* Historia twarzy: portret i maska
III Funkcje i symbolika architektury sakralnej
* miejsce, forma architektoniczna, dekoracja
* budowniczowie i rzemieślnicy
IV Funkcje dokumentujące, opisujące, propagandowe sztuki i architektury
* (Auto)prezentacja władcy i propaganda polityczna
* Kultura miasta: rytuały a przestrzeń miejska
V Tożsamość:
* religia, mitologia, widowiska
* recepcja kultur starożytnych
Cz. 2: Średniowiecze
Problematyka związana z funkcjami sztuki w okresie średniowiecza skupiać się będzie głównie na funkcjach wynikających ze związku sztuki z praktykami religijnymi: pobożnością bezpośrednio związaną z liturgią oraz z dewocją „para-” i „pozaliturgiczną”. Ponadto omówione zostaną i inne zadania stawiane przez ówczesną sztuką, jak: memoratywne, ostentacji władzy, propagandy, czy funkcje apotropeiczne, magiczne oraz funkcja estetyczna z uwzględnieniem wielu funkcji pełnionych przez jedno dzieło, jak i ich zmian (także w odniesieniu do konkretnych dzieł). Układ problematyki prezentuje się następująco:
1.Wizerunki kultowe (z uwzględnieniem różnych typów) i ich funkcjonowanie w przestrzeni sakralnej (jako samodzielne i w strukturach ołtarzowych) i poza nią.
2. Sztuka w służbie liturgii.
3.Wyobrażenia dewocyjne – różne typy przedstawień i ich funkcjonowanie (publiczne i prywatne). Cechy przedstawień dewocyjnych wynikającej z ich funkcji.
4. Funkcja magiczna, apotropeiczna: siła oddziaływania wizerunków kultowych, uchodzących za „cudowne”; wizerunki „chroniące” (m in. monumentalne wyobrażenia św. Krzysztofa) i „odstraszające” złe moce (demoniczne maski i in.).
5.Wyobrażenia służące nauczaniu prawd wiary, dydaktyce – gł. cykle narracyjne (sceny z życia Marii i Jezusa oraz świętych); obraz jako komunikat.
6. Wizerunki służące upamiętnieniu i propagandzie, autoprezentacje - upamiętnienia aktów fundacji (tympanony i tablice fundacyjne), upamiętnienie zmarłych (nagrobki, epitafia), przedstawienia władców w pełni splendoru władzy (zwłaszcza wizerunki cesarzy), propaganda zakonu (dynamika zmian w kreowaniu wizerunków św. Franciszka z Asyżu) i in.; architektura memorialna (gł. „kopie” Grobu św.).
7.Funkcje estetyczne sztuki średniowiecznej (wypowiedzi Michała Psellosa, Leona, metropolity Chalcedonu, opata Sugera i in. w kontekście znaczenia estetycznego i materialnego wytworów ówczesnej sztuki i ich percepcji.
Całkowity nakład pracy studenta
Metody dydaktyczne eksponujące
Metody dydaktyczne podające
- wykład informacyjny (konwencjonalny)
Koordynatorzy przedmiotu
Kryteria oceniania
Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest zdanie egzaminu pisemnego, który składa się z dwóch części: 2 pytania odnoszące się do starożytności i 2 pytania odnoszące się do średniowiecza
Praktyki zawodowe
nie dotyczy
Literatura
cz. 1 Starożytność
Antropologia ciała : zagadnienia i wybór tekstów, oprac. Agata Chałupnik [i in.]; wstęp i red. Małgorzata Szpakowska, Warszawa 2008 (wybrane artykuły)
Antropologia widowisk : zagadnienia i wybór tekstów, oprac. Agata Chałupnik [i in.] ; wstęp i red. Leszek Kolankiewicz, Warszawa 2010 (wybrane artykuły)
M. Bal-Nowak, Mit jako forma symboliczna, Kraków 1996H. Belting, Faces. Historia twarzy, Gdańsk 2015
M. Beard, Partenon, Poznań 2018
J. Białostocki, Tradycje antyczne w sztuce europejskiej, w: tegoż, Teoria i twórczość, Warszawa 1961, s. 169-203
K. Clark, Akt. Studium idealnej formy, Warszawa 1998
M. Eliade, Sacrum i profanum. O istocie religijności, Warszawa 2008
M. Eliade, Inicjacja, obrzędy, stowarzyszenia tajemne. Narodziny mistyczne, Kraków 1997
M. Eliade, Obrazy i symbole. Szkice o symbolizmie magiczno-religijnym, Warszawa 2009
M. Eliade, Kosmologia i alchemia babilońska, Warszawa 2000
D. Freedberg, Potęga wizerunków Studia z historii i teorii oddziaływania, Kraków 2005
T. Holscher, Sztuka rzymska: język obrazowy jako system semantyczny, Poznań 2011
F. Kolb, Ideał późnoantycznego władcy, Poznań 2008
Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, wyd. dowolne.
M. Maciudzińska-Kamczycka, Od Becalela do Marianosa i Haniny – obraz artysty w antycznej tradycji żydowskiej, Sztuka i Kultura, t. 2, 2014, s. 7-46
Niwiński A., Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu, Warszawa 1993
M. Nowicka, Twarze antyku, Warszawa 2000
J. Parandowski, Mitologia, dowolne wydanie
J. Śliwa, Skarabeusze egipskie, Wrocław, Warszawa, Kraków 2003
A. Świderkówna, Hellenika. Wizerunek epoki od Aleksandra do Augusta, Warszawa 1974
A. Świderkówna, M. Nowicka, Książka się rozwija, Ossolineum 1970
E. Wipszycka, O starożytności polemicznie, Warszawa 1994
T. Wujewski, Symbolika architektury greckiej, Poznań 1995
T. Wujewski, Życie starożytnych posągów, Poznań 2017
P. Zanker, August i potęga obrazów, Poznań 1999
P. Zanker, Apoteoza cesarzy rzymskich : rytuał i przestrzeń miejska, Poznań 2005.
plus
Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć, Warszawa 1956
Pauzaniasz, Wędrówki po Helladzie. W świątyni i w micie, wstęp i komentarz Niemirska-Pliszczyńska J., Filarska B., Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973.
cz. 2 średniowiecze:
Funkcja dzieła sztuki, Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Szczecin, listopad 1970, Warszawa 1972 (wybrane artykuły)
Belting H., Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie , Kraków 2007(wybrane fragmenty)
Belting H., Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, Gdańsk 2010 (wybrane fragmenty)
Kapustka M., Pojęcie ”Imago” w późnośredniowiecznej sztuce i liturgii –reprezentacja czy utożsamienie? w: Obraz i kult, red. M.U. Mazurczak, J. Patyra, Lublin 2002 s. 275-287
Kopania K., Animowane rzeźby w ceremoniach liturgicznych i paraliturgicznych. Niedoceniony element dziejów teatru w Polsce, Pamiętnik Teatralny 2013, nr 2, s. 49-71
Knapiński R., Fenomen obrazów kultowych w kulturze chrześcijańskiej, Roczniki Humanistyczne, R. XLVII, 1999, z. 4, s. 395-410
Knapiński R., Ojcowie Kościoła o znaczeniu obrazów w przekazie wiary, Roczniki Humanistyczne, R. XLVII, 1999, z. 4, s. 5-22
Lewański J., Dramat i teatr średniowiecza i renesansu w Polsce, Warszawa 1981
Marcinkowski W., Przedstawienia dewocyjne jako kategoria sztuki gotyckiej, Kraków 1994
Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce od starożytności do 1500, oprac. J. Białostocki, Warszawa 1988 (wybrane fragmenty)
Literatura uzupełniająca:
Cormack R., Malowanie duszy. Ikony, maski posmiertne i całuny, Kraków 1999
Imago narrat. Obraz jako komunikat w społeczeństwach europejskich, red. S. Rosik, P. Wiszniewski, Wrocław 2002 (wybrane fragmenty)
Kopania K., Animated Sculptures of the Crucified Christ in the Religious Culture of the Latin Middle Ages, Warszawa 2010
Marcinkowski W., Co to jest Piękna Madonna? Uwagi o wzajemnym powiązaniu formy, funkcji i ikonografii sztuki późnogotyckiej, [w:] Prawda i twórczość, red. M. Kapustka, Wrocław 1998
Tripps J., Das handelte Bildwerk in der Gotik: Forschungen zu den Bedeutungsschichten und Funktion des Kirchengebäudes und seiner Ausstattung in der Hoch-und Spätgotik, Berlin 2002
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: