Militarne aspekty rozpadu Imperium Rosyjskiego i Związku Sowieckiego 1202-W-S:MAR-S1

1. Wprowadzenie (cel edukacyjny, zakres tematyczny, warunki zaliczenia, organizacja zajęć)

2. Rosja w przededniu I wojny światowej
a/ terytorium
b/ ustrój
c/ społeczeństwo
d/ kondycja militarna
e/ pozycja w polityce europejskiej i światowej
f/ rewolucja 1905 roku
g/ sytuacja narodowościowa po rewolucji 1905
h/ ostatnia dekada - próby ratowania Rosji, reformy Stołypina

Literatura:
Michaił Heller, Historia Imperium Rosyjskiego, Warszawa 2000, roz. : Ostatni cesarz, s. 665-704.
Mapa Rosji – ewolucja rozwoju terytorialnego,
Mapy Rosji XIX/XX wiek.

3. Dlaczego Rosja przystąpiła do I wojny światowej?
a/ zmiana sojuszy militarnych
b/ cele wojenne Rosji
c/ działania militarne Rosji
d/ stosunek ludności polskiej z Królestwa Polskiego do wojny

Literatura:
Michaił Heller, Historia Imperium Rosyjskiego, Warszawa 2000, s. 658-664. 719-728.
Snopko Jan, Nasza armia? Stosunek społeczeństwa Królestwa Polskiego do wojska rosyjskiego w 1914 roku, [w:] Wojna i ludzie. Społeczne aspekty I wojny światowej w Europie Wschodniej, red. Dorota Michaluk, Ciechanowiec 2015, s. 31-40.

4. Uchodźcy wojenni w czasie I wojny światowej w Rosji
a/ przymusowa i dobrowolna ewakuacja ludności cywilnej z zachodnich guberni Cesarstwa
b/ uchodźcy wojenni w wewnętrznych guberniach Rosji
c/ powrót, skutki ewakuacji

Literatura:
Dangiras Mačiulis, Kwestia uchodźstwa w prasie litewskiej podczas I wojny światowej, [w:] Wojna i ludzie. Społeczne aspekty I wojny światowej w Europie Wschodniej, red. Dorota Michaluk, Ciechanowiec 2015, s. 245-260.
Eugeniusz Mironowicz, Społeczne, polityczne, religijne i ekonomiczne skutki uchodźstwa 1915 r. w życiu białoruskiej ludności Białostocczyzny, [w:] tamże, s. 329-342.
Irina Biełowa, ,,Przed rewolucją dobrze się żyło miejscowym gospodarzom i uchodźcom…”. Uchodźcy z guberni zachodnich w centralnej Rosji w latach 1915-1925, [w:] tamże, s. 297-318.
Jewgenija Nazarowa, Rola inteligencji łotewskiej w społecznej adaptacji uchodźców łotewskich w latach 1915-1917, [w:] tamże, s. 261-276.
Dariusz Tarasiuk, Wpływ uchodźstwa na świadomość narodową ludności polskiej w Cesarstwie Rosyjskim w latach I wojny światowej, [w:] Migracje a tożsamość narodowa mieszkańców Europy Wschodniej w XIX i na początku XX wieku, red. Dorota Michaluk, Ciechanowiec 2016, s. 179-188.
/Uwaga: na zajęcia obowiązują 2 uzgodnione z prowadzącym artykuły do wyboru/

5. Skutki rewolucji lutowej 1917 roku dla wojska rosyjskiego
a/ działalność polityczna wojskowych
b/ dwuwładza Rząd Tymczasowy i Rada Piotrogrodzka
c/ przemiany narodowościowe w wojsku (rola rad żołnierskich)
d/ upolitycznienie wojska – nurty polityczne
e/ zasięg rewolucji

Literatura:
R. Pipes, Rewolucja rosyjska, Warszawa 1994, s. 221-270 (roz. Rewolucja lutowa).
https://docer.pl/doc/sxe18vx [lub inne darmowe dostępy w sieci]

6. Etnicyzacja i demokratyzacja wojska
a/ rewolucja lutowa w wojsku
b/ formowanie się narodowych, nierosyjskich formacji wojskowych ( na wybranych przykładach: Litwini, Łotysze, Ukraińcy, Ukraińcy, Estończycy)

Literatura:
Obowiązuje wszystkich do punktu A: Włodzimierz Borodziej, Maciej Górny, Nasza wojna, t.2: Narody 1917-1923, Warszawa 2018, s. 21-84.

Obowiązuje wszystkich jedna lektura do wyboru do punktu B: (wybrane aspekty dotyczące formowania się narodowych formacji wojskowych i walki o własną państwowość) :
O. Łatyszonek, Białoruskie formacje wojskowe 1917-1923, Białystok 1996.
A. Chojnowski, Ukraina, Warszawa 1997.
J. Lewandowski, Estonia, Warszawa 2001.
T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914-1921, Warszawa 2014.
P. Łossowski, Litwa, Warszawa 1996.

7. Przewrót bolszewicki i wojna domowa w Rosji
a/ przyczyny przewrotu bolszewickiego 1917 roku
b/ przebieg wojny domowej i udział w niej wojska
c/ dlaczego wygrali ,,czerwoni”?
d/ powstanie ZSRR, jego granice, ustrój

Literatura:
Józef Smaga, Rosja w 20 stuleciu, Kraków 2001, s. 19-66.

8. Schyłek istnienia ZSRR
a/ przyczyny kryzysu politycznego i gospodarczego
b/ wyścig zbrojeń a kryzys polityczny w ZSRR
c/ działania militarne ZSRR w okresie ,,zimnej wojny” (na przykładzie konfliktu izraelsko-arabskiego)
d/ pierestrojka

Literatura:
Włodzimierz Marciniak, Rozgrabione Imperium. Upadek Związku Sowieckiego i powstanie Federacji Rosyjskiej, Kraków 2004, s. 101-151.

Jacek Tebinka, Po obu stronach żelaznej kurtyny w: Zimna wojna 1946-1991. Pomocnik ,,Polityki”, s. 16-23.

Jacek Tebinka, Bliskowschodni węzeł, [w:] tamże, s. 96-97.

9. Rozpad ZSRR - kwestia narodowościowa (przykład Litwy i Łotwy)
a/ państwa bałtyckie na drodze do niepodległości
b/ działania Armii Radzieckiej w Wilnie
c/ problemy państwowości Białorusi
d/ polityka narodowościowa na Łotwie wobec mniejszości rosyjskiej

Literatura:
P. Łossowski, Litwa, Warszawa 1996.

Jacek Więcławski, Rosjanie na Łotwie. Problem statusu i praw obywatelskich rosyjskich
mieszkańców Republiki Łotewskiej, ,,Forum Politologiczne” , t.5, 2007.

Film: ,,Bałtycki Poker”

10. Doktryna bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej: od Jelcyna do Putina

a/ rozpad ZSRR
b/ powstanie Wspólnoty Niepodległych Państw
c/ nowa doktryna bezpieczeństwa FR
d/ demokratyzacja Rosji epoki Jelcyna
e/ sojusze wojskowe

Literatura:

Włodzimierz Malendowski, Doktryna wojenna Federacji Rosyjskiej w xx i xxi wieku. Cele – zadania – kierunki działania, ,,Przegląd Strategiczny”, 2017, nr

Bezpieczeństwo międzynarodowe, red. A. Zięba (rozdział poświęcony doktrynie bezpieczeństwa Rosji).

11. Kaukaz – obszary konfliktowe

1. Kaukaz – zarys historii, struktura narodowościowa i granice polityczne (prezentacja studenta)
2. Konflikty polityczne, narodowościowe, wyznaniowe/religijne
3. Dynamika konfliktów po rozpadzie ZSRR

Literatura:

Krzysztof Fedorowicz, Konflikty na Kaukazie Południowym jako czynniki destabilizujące rzeczywistość społeczno-polityczną, ,,Studia Europejskie”, 4/2015, s. 173-196.

Maciej Kuczyński, Krwawiąca Europa. Konflikty zbrojne i punkty zapalane w latach 1990-2000, Warszawa 2001, s. 28-37.

Tomasz W. Grabowski, Demograficzne źródła konfliktu na Kaukazie Północnym, „Przegląd Geopolityczny”, 2014, t. 7, s. 85-104.

12. Zmienna rola Okręgu Kaliningradzkiego
a/ Prusy Wschodnie po I wojnie światowej
b/ Zajęcie i podział Prus Wschodnich
c/ znaczenie Okręgu w ZSRR
d/ otwarcie na Europę w dobie Jelcyna
e/ militaryzacja Okręgu Kaliningradzkiego

Literatura:

Obowiązkowo:
Andrzej Sakson, Od Kłajpedy do Olsztyna. Współcześni mieszkańcy byłych Prus Wschodnich, Kraj Kłajpedzki, Obwód Kaliningradzki, Warmia i Mazury, Poznań 2011:
- roz. IV, podrozdział 2: Strefa specjalna – od Obwodu Koenigsberskiego do Kaliningradzkiego, s. 152-182.

Dla ambitnych:
- Robert Traba, ,,Wschodniopruskość”. Tożsamość regionalna i narodowa w kulturze politycznej Niemiec, Poznań - Warszawa 2005 (dowolny rozdział)

13. Konflikt ukraińsko-rosyjski: bezpieczeństwo Rosji – bezpieczeństwo Ukrainy
a/ znaczenie Krymu dla Rosji i Ukrainy (racje historyczne, gospodarcze, strategiczne)
b/ konflikt w Donbasie jako proxy war

Literatura:

Dawid Pudło, Ukraińsko-rosyjska wojna propagandowa: od wydarzeń na Euromajdanie po konflikt w Donbasie Ante Portas, ,,Studia nad Bezpieczeństwem”, nr 1 (6), 2016, s. 145-160.
http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Ante_Portas_Studia_nad_bezpieczenstwem/Ante_Portas_Studia_nad_bezpieczenstwem-r2016-t-n1_(6)/Ante_Portas_Studia_nad_bezpieczenstwem-r2016-t-n1_(6)-s145-160/Ante_Portas_Studia_nad_bezpieczenstwem-r2016-t-n1_(6)-s145-160.pdf

Marcin Orzechowski, Wojna hybrydowa jako przejaw neoimperialnego ekspansjonizmu w strategii politycznej federacji rosyjskiej wobec Ukrainy, ,,Teka Kom. Politol. Stos. Międzynar.”, 2016, 11/3, s. 165–18. http://www.pan-ol.lublin.pl/wydawnictwa/TPol11_3/10_Orzechowski.pdf

Ihor Hurak, Rosyjska obecność militarna na Krymie oraz dyplomacja rosyjska w kontekście konfliktu na wschodzie Ukrainy, ,,Wschód Europy, z.1/2, 2015 – link file:///C:/Users/Dorota/AppData/Local/Temp/3669-2697.pdf

Piotr Mickiewicz, Obszar czarnomorski i Morze Śródziemne w polityce Rosji, ,,Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego”, 2016, vol. 10, nr 1file:///C:/Users/Dorota/AppData/Local/Temp/292-Tekst%20artyku%C5%82u-549-1-10-20191226.pdf

14. O międzynarodową pozycję Rosji
a/ podłoża konfliktów politycznych na Bliskim Wschodzie – przegląd – prezentacja
b/ polityka Rosji na Bliskim Wschodzie

Literatura:
https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/prace_71_bliskowschodnia_polityka_rosji_net_0.pdf

15. Zaliczenie/ prezentacja lektur/podsumowanie zajęć