Insula - Terra incognita? Wyspy Słowian Zachodnich w świetle źródeł archeologicznych 1201-OG-ITIWSZ

Podstawą do rozważań na temat wysp w krajobrazie przyrodniczo-kulturowym Słowiańszczyzny Zachodniej będzie omówienie treści symboliczno-semantycznych kryjących się pod pojęciem wyspy. Ma to zasadnicze znaczenie dla zrozumienia znaczenia tzw. miejsc centralnych we wczesnośredniowiecznych strukturach osadniczych. Na wykładach będzie zaprezentowana historii badań archeologicznych wysp z ich najbliższym otoczeniem, położonych na terenie zajmowanym od VII do XII wieku przez Słowian Zachodnich. Ze względu na usytuowanie tego typu stanowisk na połączeniu dwóch środowisk (ląd i woda) konieczne jest również szczegółowe omówienie metod badawczych pozwalających na odsłonięcie i zadokumentowanie zabytkowych struktur występujących w tak zróżnicowanym otoczeniu. W tym miejscu nacisk zostanie także położony na interdyscyplinarność prowadzonych badań, ze szczególnym uwzględnieniem nauk przyrodniczych (archeobotanika, archeozoologia, hydrologia, dendrologia, dendrochronologia). Kolejny blok tematyczny to prezentacja stanowisk zlokalizowanych na dawnych i obecnych wyspach z wyszczególnieniem ich kategorii i pełnionych funkcji, ze zwróceniem szczególnej uwagi na odkrycia z ostatnich kilkunastu lat, które rzucają nowe światło na znaczenie wysp we wczesnośredniowiecznym krajobrazie kulturowym i przede wszystkim wykazują skalę wykorzystywania tego typu form terenowych. Elementem składowym tego zagadnienia są również kategorie źródeł archeologicznych odkrywane w kontekście tzw. stanowisk wyspowych, które wnoszą bardzo duży zasób informacji pozwalających na prawidłową interpretacje pierwotnej funkcji wysp (ekonomicznej, politycznej, ideologicznej). Podsumowanie zajęć ma stanowić zestawienie wszystkich danych uzyskanych w wyniku badań archeologicznych z dostępnymi źródłami pisanymi i ikonograficznymi i wyciągnięcie na tej podstawie spójnych wniosków.

Całkowity nakład pracy studenta

Godziny realizowane z udziałem nauczycieli: – udział w wykładach – 30 godz.; – konsultacje z nauczycielem akademickim – 5 godz. Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta: – czytanie literatury – 10 godz.; – przygotowanie do sprawdzianu pisemnego – 15 godz. Łącznie: 60 godz. (2 punkty ECTS)

Efekty uczenia się - wiedza

Student: – W1: ma wiedzę o podstawowej terminologii dotyczącej Słowiańszczyzny Zachodniej i jej historii; – W2: ma wiedzę na temat specyfiki źródeł archeologicznych występujących na dawnych i obecnych wyspach Słowian Zachodnich oraz rozumie kryteria ich podziału; – W3: zna różne rodzaje stanowisk archeologicznych położonych na wyspach i rozumie ich znaczenie w lokalnych strukturach osadniczych; – W4: ma wiedzę na temat metod z zakresu archeologii stosowanych podczas badań wysp; – W5: ma wiedzę z zakresu badań przyrodniczych uzupełniających badania archeologiczne wysp i rozumie ich przydatność.

Efekty uczenia się - umiejętności

Student: – U1: umie scharakteryzować podstawowe materiały źródłowe pod kątem funkcji wysp oraz potrafi omówić różne rodzaje stanowisk archeologicznych usytuowane na wyspach; – U2: umie scharakteryzować metody z zakresu archeologii i nauk przyrodniczych stosowane podczas badań wysp i potrafi ocenić ich przydatność; – U3: posiada umiejętności integrowania wiedzy z różnych dyscyplin w zakresie nauk humanistycznych oraz przyrodniczych w studiach nad krajobrazem przyrodniczo-kulturowym wysp.

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

Student: – K1: ma świadomość potrzeby uczenia się przez całe życie; – K2: ma świadomość odpowiedzialności za zachowanie dziedzictwa kulturowego; – K3: jest przygotowany do prac w zespołach interdyscyplinarnych badających wyspy.

Metody dydaktyczne

Metoda dydaktyczna podająca: wykład informacyjny (konwencjonalny) z prezentacją multimedialną.

Metody dydaktyczne podające

- wykład informacyjny (konwencjonalny)

Rodzaj przedmiotu

przedmiot fakultatywny

Wymagania wstępne

Brak

Koordynatorzy przedmiotu

Ryszard Kaźmierczak

Kryteria oceniania

Metody oceniania:
– sprawdzian pisemny.

Kryteria oceniania:
– obecność na zajęciach;
– pozytywna ocena ze sprawdzianu pisemnego; wymagany próg: ocena dostateczna (3) – 26–30 pkt (52–60%); ocena dostateczna plus (3,5) – 31–55 pkt (62–70%); ocena dobra (4) – 36–40 pkt (71–80%); ocena dobra plus (4,5) – 41–45 pkt (82–90%); ocena bardzo dobra (5) – 46–50 (92–100%).

Praktyki zawodowe

Nie dotyczy

Literatura

Chudziak W., Miejsca kultu pogańskiego w krajobrazie przyrodniczo-kulturowym Pomorza we wczesnym średniowieczu, [w:] Polska i Europa w średniowieczu. Przemiany strukturalne. Podmioty i przemiany w badaniach historycznych, red. M. Adamczewski, Warszawa 2011, s. 27–50.
Chudziak W., Przestrzeń pogańskiego sacrum w krajobrazie przyrodniczo-kulturowym Słowian pomorskich, [w:] Sacrum pogańskie – sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, red. K. Bracha, C. Hadamik, Warszawa 2010, s. 289–318.
Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski J., Próba interpretacji zabudowy wyspy w Parsęcku, Przegląd Archeologiczny t. 55, 2007, s. 145–169.
Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski J., Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski, Toruń 2011.
Chudziak W., Kaźmierczak R., Niegowski J., Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Katalog stanowisk (badania 2011–2015), Toruń 2016.
Corpus archäologischer Quellen zur Fruhgeschichte auf dem Gebeit der DDR (7. bis 12. Jahrh.), t. 1, Berlin 1973.
Corpus archäologischer Quellen zur Fruhgeschichte auf dem Gebeit der DDR (7. bis 12. Jahrh.), t. 2, 3, Berlin 1979.
Corpus archäologischer Quellen zur Fruhgeschichte auf dem Gebeit der DDR (7. bis 12. Jahrh.), t. 4, Berlin 1985.
Człowiek na pograniczu. Na peryferiach Civitas Schinesghe. Ziemia lubuska, t. 1, red. W. Chudziak, R. Kaźmierczak, Toruń 2020.
Człowiek na pograniczu. Na peryferiach Civitas Schinesghe. Pomorze Środkowe, t. 2, red. W. Chudziak, R. Kaźmierczak, Toruń 2020.
Filipowiak W., Słowiańskie wierzenia pogańskie u ujścia Odry, [w:] Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich, Gdańsk 1993, s. 19–46.
The Island in Żółte on Lake Zarańsko. Early Medieval gatewey into West Pomerania, red. W. Chudziak, R. Kaźmierczak, Toruń 2014.
Kowalik A., Kosmologia dawnych Słowian. Prelegomena do teologii politycznej dawnych Słowian, Kraków 2004.
Labuda G., Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna: antologia tekstów źródłowych, Poznań 2003.
Ronström O., Island words, island worlds: the origins and meanings of words for ‘islands’ in North-West Europe, Island Studies Journal, t. 4, nr 2, 2009, s. 163–182.
Słupecki L., Slavonic pagan santuaries, Warszawa 1994.
Słupecki L., Problem słowiańskich świątyń, Slavia Antiqua, t. 35, 1995, s. 47–67.
Wczesnośredniowieczne grodziska w Polsce, t. 2, red. W. Chudziak, R. Kaźmierczak, Toruń 2019.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 1201-OG-ITIWSZ w USOSweb