Kultura funeralna 1201-AR2-KF/1-S2

Obrzędy pogrzebowe stanowią ważną część społecznych zachowań człowieka, charakteryzujących wszystkie grupy ludzi bez względu na miejsce i czas. Rozbudowane systemy wierzeń eschatologicznych oraz powiązane z nimi rytuały funeralne można rozpoznać badając pochówki, formy i konstrukcje grobów, lokalizację w terenie oraz inwentarze grobowe. Poznanie kultury funeralnej wymaga pogłębionej wiedzy z zakresu różnych dyscyplin, oprócz archeologii również antropologii, antropologii kulturowej, etnologii, religioznawstwa, teorii znaków. Ważną rolę w odniesieniu do czasów historycznych pełnią źródła pisane i zapisy etnograficzne.
Na podstawie materialnych pozostałości praktyk pogrzebowych poświadczonych już w paleolicie, omówione zostaną zmiany jakim podlegały zwyczaje pogrzebowe od czasów prahistorycznych aż do współczesności; w szczególności jak zmieniało się podejście do śmierci w przeszłości, jak traktowano ciała zmarłych, jakim obrzędom je poddawano, jak zmieniały się rytuały pogrzebowe i formy grobów, będące materialnym ich wyrazem, jakie czynniki na to wpływały; po co i dlaczego wyposażano groby, jaką funkcję spełniały przedmioty i rośliny wkładane do grobów. Wśród poruszanych zagadnień znajdują się takie kwestie jak lokalizacja miejsc pochówkowych w przestrzeni osadniczej i ich relacji do domów i osiedli mieszkalnych, rekonstrukcja przebiegu ceremonii pogrzebowej w społecznościach tradycyjnych i historycznych (z wykorzystaniem wiedzy historycznej, etnologicznej i antropologicznej), a także występujące niestandardowe zachowania (w tym określane praktyki antywampiryczne). Istotne miejsce zajmie ważne dla zrozumienia kultury funeralnej poznanie wierzeń eschatologicznych i określenie ich związku z praktykami pogrzebowymi. Zostanie również zwrócona uwaga na materialne (poparte dla czasów historycznych dokumentami pisanymi i wiedza etnograficzną) działania wpisujące się w rytuały przejścia w zaświaty, rytuały misteryjne związane z pozyskaniem za życia cech, wiedzy i umiejętności (w znaczeniu symbolicznym), umożliwiających bezpieczną wędrówkę w zaświaty. Przedstawiony zostanie etos bohaterskiej śmierci oraz śmierci haniebnej wyrażany poprzez źródła ikonograficzne interpretowane w kontekście znanych zjawisk społeczno-kulturowych.

Całkowity nakład pracy studenta

Godziny realizowane z udziałem nauczycieli: – udział w konwersatorium – 45 godz. – konsultacje z nauczycielem akademickim – 5 godz. Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta: – przygotowanie do konwersatorium – 20 godz. – pisanie prac – 10 godz. – czytanie literatury – 25 godz. – przygotowanie do kolokwium – 15 godz. – przygotowanie do egzaminu – 30 godz. Łącznie: 150 godz. (5 punktów ECTS)

Efekty uczenia się - wiedza

Student: W1: ma uporządkowaną i pogłębioną wiedzę obejmującą terminologie dotyczącą praktyk funeralnych w pradziejach i czasach historycznych (K_W03); W2: ma uporządkowaną i pogłębioną wiedzę na temat wierzeń eschatologicznych społeczności tradycyjnych i wczesnohistorycznych prowadzącą do specjalizacji w zakresie kultury funeralnej (K_W04); W3: posiada wiedzę pozwalającą na analizę i interpretację źródeł archeologicznych do poznania kultury funeralnej w różnych okresach dziejów (K_W12).

Efekty uczenia się - umiejętności

Student: U1: posiada umiejętności badawcze obejmujące krytyczną analizę prac z zakresu obrzędowości pogrzebowej, syntezę różnych idei i poglądów dotyczących interpretacji zwyczajów pogrzebowych oraz potrafi dobrać metody i narzędzia badawcze, pozwalające na rozwiązywanie złożonych problemów w zakresie kultury funeralnej (K_U02); U2: posiada umiejętności integrowania wiedzy z różnych dyscyplin w zakresie nauk humanistycznych, z których dyscypliny są integralną częścią archeologii bądź z nią współpracują (K_U04); U3: potrafi przeprowadzić krytyczną analizę składników kultury funeralnej, określać ich treść i znaczenie, w tym przynależność chronologiczno-kulturową oraz funkcję, również znaczenia symboliczne, wskazując możliwości odmiennych interpretacji właściwych dla studiowanej dyscypliny (K_U05).

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

Student: K1: potrafi odpowiednio określić priorytety służące realizacji określonego przez siebie lub innych zadania (K-K01); K2: ma świadomość odpowiedzialności za zachowanie dziedzictwa kulturowego i propaguje ją w społeczeństwie (K_K03); K3: wykazuje niezależność i samodzielność w myśleniu, rozumiejąc i szanując jednocześnie prawo innych osób do tego samego (K_K05); K4: wykazuje odpowiedzialność i odwagę cywilną w przedstawianiu obrazu dziejów, zgodnego z aktualnym stanem wiedzy archeologicznej (K_K07).

Metody dydaktyczne

Metoda dydaktyczna podająca: wykład informacyjny (konwencjonalny) z prezentacją multimedialną oraz metody poszukujące: ćwiczeniowa, klasyczna problemowa, referatu.

Metody dydaktyczne podające

- wykład konwersatoryjny

Metody dydaktyczne poszukujące

- ćwiczeniowa
- referatu

Rodzaj przedmiotu

przedmiot obligatoryjny

Wymagania wstępne

Podstawowa wiedza na temat praktyk funeralnych w pradziejach oraz w czasach historycznych.

Koordynatorzy przedmiotu

Jacek Bojarski
Jacek Gackowski

Kryteria oceniania

Metody oceniania
– kolokwium;
– aktywność – uczestnictwo w zajęciach, przygotowanie referatu.
Kryteria oceniania
– 80% obecności na zajęciach;
– zaliczenie samodzielnie przygotowanych referatów z zakresu tematycznego zajęć;
– średnia ocena z trzech pozytywnie zaliczonych kolejnych sprawdzianów pisemnych, ocenianych w następujący sposób: niedostateczny (2) – 40% poprawnych odpowiedzi; dostateczny (3) – 60%; dostateczny plus (3,5) – 70%; dobry (4) – 80%; dobry plus (4,5) – 90%; bardzo dobry (5) – powyżej 90% poprawnych odpowiedzi.

Praktyki zawodowe

nie dotyczy

Literatura

1. Aries Ph., 1982. Człowiek i śmierć, Warszawa.
2. Bérard R-M. 2015. Wartime Mass Graves in the Ancient Greek World: History, Archaeology and Anthropology.
3. Bérard R-M. Castex D., 2021. Epidemics and Wars: Comparative Archaeology and Anthropology of Ancient Greek Mass Burials, Athens Journal of History, Vol. 7. 4, s. 295-318.
4. Błażejewski A. 1998. Obrządek pogrzebowy kultury przeworskiej na Dolnym Śląsku, Wrocław.
5. Bojarski J. 2020. Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu, MSL, t. 9, Toruń 2020.
6. Brencz A. 1987. Polska obrzędowość pogrzebowa jako obrzęd przejścia, Lud, t. 71, s. 215-228.
7. Bylina S. 1992. Człowiek i zaświaty, Warszawa.
8. Bylina S., 2002. Chrystianizacja wsi polskiej u schyłku średniowiecza, Warszawa.
9. Cabalska M. 1964. Zagadnienie obrządku ciałopalnego, Wiadomości Archeologiczne, t. 30, s. 18-43.
10. Chrościck J.A. 1974. Pompa Funebris. Z dziejów kultury staro-polskiej, Warszawa.
11. Ciesielski Ł. 2012. Kogo wykluczano ze społeczności pradziejowych. Z problematyki pochówków bagiennych Północnej Europy, [w:] Obcy, Funeralia Lednickie 14, s. 347-359.
12. Czekaj-Zastawny A. (red.), 2009. Obrządek pogrzebowy w kultur pochodzenia naddunajskiego w neolicie Polski południowo-wschodniej (5600/5500-2900 B.C.), Kraków.
13. Dąbrowska E. 1997. Średniowieczny ceremoniał pogrzebowy wyższego duchowieństwa polskiego. Studium archeologiczno-historyczne, Studia Źródłoznawcze, t. 36, s. 9-29.
14. Dąbrowski J., Sfera ducha: obrzędy, sztuka, religia, [w:] Dąbrowski J., Polska przed trzema tysiącami lat. Czasy kultury łużyckiej, Warszawa, s. 215-236.
15. Drążkowska A. (red.) 2015. Kultura Funeralna elit Rzeczypospolitej od XVI do XVIII wieku na terenie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego, Toruń.
16. Drążkowska A. (red.) 2020. Krypty grobowe kościoła św. Franciszka z Asyżu w Krakowie w świetle badań interdyscyplinarnych, t. 1, 2, Toruń.
17. Drążkowska A., Nowak M. 2022. Katalog wyposażenia pochówków kościoła św. Franciszka z Asyżu w Krakowie, Toruń 2022.
18. Fischer A. 1921. Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego, Lwów.
19. Gardeła L.2017. Bad Dead in the Early Middle Ages. Atypical Burials from Poland in Comparative, Rzeszów.
20. Gennep van A. 2006. Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, Warszawa.
21. Graves F.P. 2015. The Burial Customs of the Ancient Greeks, London.
22. Grünberg, J.M. 2000. Mesolithische Bestattungen in Europa: Ein Beitrag zur vergleichenden Gräberkunde. Internationale Archäologie 40, Rahden/Westfalen.
23. Hensel W. (red.), 1975-1981. Prahistoria ziem polskich, t. I-V.
24. Jaskanis J. 1974. Obrządek pogrzebowy zachodnich Bałtów u schyłku starożytności (I-V w. n.e.), Wrocław.
25. Józefów-Czerwińska B., Obrzędowość pogrzebowa, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, red. S. Tabaczyński et al., Poznań
26. Kempiński A. 2001. Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich, Warszawa.
27. Kempisty A. 1965. Obrządek pogrzebowy w okresie rzymskim na Mazowszu, Światowit, t. 26.
28. Kowalski A. P. 2000. Waloryzacja śmierci w społeczeństwach wczesnotradycyjnych, [w:] Czarownice, Funeralia Lednickie 2, s. 51-67.
29. Kowalski A.P., Witczak W. 2002. Rytuał ciałopalenia w kontekście indoeuropejskich wyobrażeń na temat śmierci, [w:] Popiół i kość, Funeralia Lednickie 4, s. 59-74.
30. Kubiak Z. 2008. Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa.
31. Kwapiński M. 2020. Świadomość mityczna wobec śmierci. Kanopy pomorskie, Gdańsk.
32. Labudda A. 1983. Liturgia pogrzebu w Polsce do wydania Rytuału Piotrkowskiego (1631). Studium historyczno-liturgiczne, Warszawa.
33. Lecouteux C. 2007. Tajemnicza historia wampirów, Warszawa.
34. Schmitt J.-C. 2002. Duchy. Żywi i umarli w społeczeństwie średniowiecznym, Gdańsk–Warszawa.
35. Marciniak A., Śmierć, grób, i zmarły w tworzeniu i przekształcaniu systemów religijnych w neolicie Bliskiego Wschodu. Przypadek osady w Çatalhöyük, [w:] Cmentarzyska – relacje społeczne i międzykulturowe, Funeralia Lednickie 17: 2015, s. 89-100.
36. Mierzwiński A. 2012. Tajemnice pól popielnicowych Pogranicze doczesności i zaświatów w perspektywie pradziejowej antropologii śmierci, Wrocław.
37. Morris I. 1990. Burial and Ancient Society The Rise of the Greek City-State, Cambridge.
38. Müller-Wille M. 1993. Death and burial in medieval Europe, Lund.
39. Niewęgłowski A. 1981. Obrządek pogrzebowy ludności kultury przeworskiej na przełomie er (II wiek p.n.e.-II wiek n.e.), Wrocław.
40. Parker Pearson M. 1999. Archaeology of Death and Burial, Texas 1999.
41. Piekarczyk S. 1979. Mitologia germańska, Warszawa.
42. Sacha-Piekło S. (red.), 1999. Zaświaty i krainy mityczne. Leksykon, Kraków.
43. Sulkowska-Tuszyńska K., Górzyńska A. 2010. Dawne cmentarze nowomiejskie w świetle badań archeologicznych, [w:] Cmentarz św. Jakuba, red. K. Mikulski, Toruń, s. 39-69.
44. Thomas L.-V. 1991. Trup. Od biologii do antropologii, Łódź.
45. Urbańczyk P. 2020. Trudna historia zwłok, t. 1: Wrócisz do ziemi, Toruń.
46. Winniczuk L. 2012. Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa.
47. Woźny J., 2000. Symbolika przestrzeni miejsc grzebalnych w czasach ciałopalenia zwłok na ziemiach polskich (od środkowej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego), Bydgoszcz.
48. Woźny J. 2002. Symbolika śmierci i rytuałów pogrzebowych w kulturach wczesnotradycyjnych na ziemiach polskich,[w:] Popiół i kość, Funeralia Lednickie. Spotkanie, red. J. Wrzesiński, s. 45-58.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 1201-AR2-KF/1-S2 w USOSweb