Społeczności epoki kamienia w Europie Środkowej 1201-AR1-SEK-S2

Na zajęciach zostaną scharakteryzowane kluczowe etapy zasiedlenia Europy Środkowej w epoce kamienia od pojawienia się pierwszych społeczności ludzkich w paleolicie dolnym aż po schyłek neolitu. Poruszone zostaną kwestie migracji i stabilizacji osadnictwa, problemy zmian kulturowych w kontekście przemian środowiska, a także w wyniku relacji interkulturowych. Tematyka zajęć podparta będzie analizą źródeł z wybranych środkowoeuropejskich stanowisk i wyników dyscyplin współpracujących z archeologią. Cykl zajęć będzie rozpoczynało [1] wprowadzenie w problematykę epoki kamienia w Europie Środkowej w aspekcie chronologicznym, przyrodniczym i kulturowym. Koleje spotkania będą poświęcone problemom szczegółowym: [2] najstarszemu horyzontowi osadnictwa, tj. tradycjom otoczakowej, aszelskej oraz mikrolitycznej odłupkowej; [3] aktywności człowieka neandertalskiego w Środkowej Europie i specyfice kultury materialnej oraz najnowszych ustaleniom genetycznym; [4] tzw. okresowi przejściowemu między paleolitem środkowym a górnym i zagadnieniu relacji między człowiekiem neandertalskim a człowiekiem współczesnym; [5-6] dyskusji kluczowych górno- i późnopaleolitycznych tradycji kulturowych Europy Środkowej w kontekście migracji i asymilacji społeczności u schyłku plejstocenu; [7] problemowi kontynuacji lub dyskontynuacji paleolityczncznych tradycji kulturowych na początku holocenu, [8] genezie i zróżnicowaniu tradycji kulturowych społeczności łowiecko-zbierackich wczesnego holocenu, [9] podstawom gospodarczym, osadnictwu i organizacji społeczności mezolitycznych, [10] charakterystyce kultury materialnej z okresu mezolitu na podstawie wybranych najważniejszych stanowisk. Młodsza epoka kamienia zostanie omówiona na podstawie kluczowych etapów procesu neolityzacji Europy Środkowej oraz zjawisk z nimi współwystępujących:[11] uformowanie się i ekspansji kręgu linearnego oraz relacji z autochtoniczną ludnością mezolityczną [12] stabilizacją sedentarnego stylu życia w V i IV tys. p.n.e. [13] tzw. drugi etap neolityzacji w Europie Środkowej, czyli geneza i ekspansja ludności kultury pucharów lejkowatych, [14] zagadnieniu formowania się zjawisk kulturowych na pograniczu światów zbieraczy-łowców i rolników: subneolit, protoneolit, paraneolit [15] mobilności, pasterstwu i wojownikach u schyłku epoki kamienia w Europie Środkowej.

Całkowity nakład pracy studenta

Godziny realizowane z udziałem nauczycieli: – udział w zajęciach – 30 godz. – konsultacje z nauczycielem akademickim – 5 godz. Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta: – przygotowanie do konwersatorium – 10 godz. – pisanie prac, projektów – 10 – czytanie literatury – 10 godz. – przygotowanie do kolokwium – 25 Łącznie: 90 godz. (3 punkty ECTS)

Efekty uczenia się - wiedza

W1: ma pogłębioną wiedzę o terminologii stosowanej na gruncie archeologii, w tym zwłaszcza nauk pokrewnych z zakresu archeologii kultur łowiecko-zbierackich i rolniczych (K_W02); W2: ma pogłębioną wiedzę prowadzącą do specjalizacji, a także szczegółową wiedzę z zakresu archeologii prahistorycznej w regionie Europy Środkowej (K_W04); W3: posiada pogłębioną wiedzę na temat metod analizy i interpretacji różnych wytworów kultury materialnej z okresu paleolitu, mezolitu i neolitu na stanowiskach Europie Środkowej (K_W07); W4: posiada pogłębioną wiedzę pozwalającą na analizę i interpretację źródeł archeologicznych oraz innych wytworów kulturowych człowieka na paleolitycznych, mezolitycznych i neolitycznych stanowiskach Europy Środkowej (K_W12).

Efekty uczenia się - umiejętności

U1: posiada umiejętności integrowania wiedzy z różnych dyscyplin w zakresie nauk humanistycznych oraz przyrodniczych w stu-diach nad kulturami epoki kamienia (K_U04); U2: posiada umiejętność formułowania opinii krytycznych o wytworach kultur paleolitycznych, mezolitycznych i neolitycznych na podstawie wiedzy naukowej i doświadczenia oraz umiejętność prezentacji opracowań syntetycznych w różnych formach i w różnych mediach (K_U07); U3: potrafi uczyć się przez całe życie, inspirować i organizować proces nauczenia i uczenia innych osób (K_U18).

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

K1: ma świadomość odpowiedzialności za zachowanie dziedzictwa kulturowego z okresu paleolitu i propaguje ją w społeczeństwie (K_K03); K2: wykazuje niezależność i samodzielność w formułowaniu poglądów, szanując jednocześnie prawo innych osób do wykazywania tych samych cech (K_K05); K3: wykazuje kompetentną odpowiedzialność i odwagę cywilną w przedstawianiu stanu wiedzy i metod badawczych paleolitycznych, mezolitycznych i neolitycznych stanowisk Europy Środkowej, zgodnego z aktualnym stanem wiedzy archeologicznej (K_K07).

Metody dydaktyczne

- podająca: pogadanka z prezentacją multimedialną - poszukująca: referatu, obserwacji

Metody dydaktyczne podające

- wykład konwersatoryjny
- pogadanka

Metody dydaktyczne poszukujące

- obserwacji
- studium przypadku
- referatu

Rodzaj przedmiotu

kanon (atrybut wycofany)

Wymagania wstępne

brak

Koordynatorzy przedmiotu

Kamil Adamczak

Kryteria oceniania

Metody oceniania:
– kolokwium (test);
– aktywność.

Kryteria oceniania:
zaliczenie na ocenę na podstawie
– obecności na zajęciach;
– sprawdzian pisemny (test złożony z pytań zamkniętych), oceniany w następujący sposób: niedostateczny (2) – mniej niż 25 pkt (50%); dostateczny (3) – 26–30 pkt (51–60%); ocena dostateczna plus (3,5) – 31–55 pkt (61–70%); ocena dobra (4) – 36–40 pkt (71–80%); ocena dobra plus (4,5) – 41–45 pkt (81–90%); ocena bardzo dobra (5) – 46–50 (91–100%).

Praktyki zawodowe

nie dotyczy

Literatura

1. Podstawowe publikacje:
2. Bobak D., Połtowicz-Bobak M., 2016. Regiony osadnicze na terenach Polski w młodszej fazie górnego i początkach schyłkowego paleolitu na tle osadnictwa środkowoeuropejskiego, AUNC 34, s. 131-148.
3. Chmielewski W., 1961. Civilisation de Jerzmanowice, Warszawa.
4. Condemi S., Weniger G.-C., (Ed.), 2006. Continuity and Discontinuity in the Peopling of Europe: One Hundred Fifty. One hundred fifty Years of Neanderthal Study. Springer.
5. Galiński T. 2002. Społeczeństwa mezolityczne. Osadnictwo, gospodarka, kultura ludów łowieckich w VIII–VI tys. p.n.e. na terenie Europy, Szczecin.
6. Gumiński, W. 2001. Kultura Zedmar. Na rubieży neolitu zachodniego, [w:] J. Czebreszuk, M. Kryvalcevič, P. Makarowicz red. Od neolityzacji do początków epoki brązu. Przemiany kulturowe w międzyrzeczu Odry i Dniepru w VI i II tys. przed Chr., Poznań, s. 133-152.
7. Kabaciński J., 2016. The Past Societies, t. 1, 500-5,500 BC, Warszawa.
8. Kozłowski J.K., (red.), 2004. Wielka Historia Świata, t. 1., Świat przed rewolucją neolityczną, Warszawa.
9. Kozłowski J.K., Kozłowski S.K., 1979. Upper palaeolithic and mesolithic in Europe: taxonomy and palaeohistory. Wrocław-Kraków.
10. Louwe Kooijmans L. 2007. "The gradual Transition to the farming in the Lower Rhine Basin" Proceedings of The British Academy 144, s. 287-309.
11. Machnik J. 2004. Pasterstwo u społeczeństw kultury ceramiki sznurowej w dorzeczu górnej Wisły, górnego Bugu i Dniestru [w:] A. Kośko, M. Szmyt red. Nomadyzm a pastoralizm w międzyrzeczu Wisły i Dniepru (neolit, eneolit, brązu). Poznań, s. 137-143.
12. Neruda P., Nerudova Z., 2013. The Middle-Upper Palaeolithic transition in Moravia in the context of the Middle Danube region, Quaternary International, 294, 3-19.
13. Nowak M.2009. Drugi etap neolityzacji ziem polskich, Kraków.
14. Orschiedt J., Weniger G.-C., (Ed.), 2000. Neanderthals and Modern Humans - Discussing the Transition: Central and Eastern Europe from 50.000-30.000 B.P. (Wissenschaftliche Schriften des Neanderthal Museums).
15. Osipowicz G. 2017. Społeczności mezolityczne Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego: próba modelowej analizy wieloaspektowej funkcji i organizacji przestrzennej wybranych obozowisk. Toruń.
16. Romanowska I., 2012. Lower Palaeolithic of Central and Eastern Europe: Critical Re-evaluation of the Current State of Knowledge, Unravelling the Palaeolithic. 10 years of Research at the Centre for the Archaeology of Human Origins (eds:) K. Ruebens, I. Romanowska, R. Bynoe. Oxford: Archaeopress.
17. Włodarczak P., P. Urbańczyk red. 2017. The Past Societies, t. 2 5500-2000 BC, Warszawa.
18. Literatura uzupełniająca będzie podawana na bieżąco w trakcie trwania zajęć.

Uwagi

W cyklu 2024/25Z:

Zakres tematów do realizacji:

1. Zagadnienia wstępne: zakres tematu, zakres terytorialny, terminologia, źródła (KA/MS-P)
2. Najstarsze ślady człowieka w Europie Środkowej: zróżnicowanie antropologiczne oraz kulturowe (MS-P)
3. Środkowopaleolityczna aktywność człowieka neandertalskiego w Europie Środkowej, w kontekście badań genetycznych oraz kultury materialnej (MS-P)
4. Późni neandertalczycy a wcześni ludzie współcześni. Problem tzw. okresu przejściowego między paleolitem środkowym a górnym w Europie Środkowej (MS-P)
5. Skąd przyszli i dokąd poszli? Górnopaleolityczne tradycje kulturowe Europy Środkowej (MS-P)
6. Późnopaleolityczne społeczności Europy Środkowej w kontekście zmiennych warunków u schyłku plejstocenu (MS-P)
7. Wczesnoholoceńskie społeczności Europy Środkowej. Kontynuacja czy dyskontynuacja paleolityczncznych tradycji? (MS-P)
8. Geneza i tradycja kulturowa społeczności łowiecko-zbierackich wczesnego holocenu- mezolit
9. Podstawy gospodarcze, osadnictwo i organizacja społeczna społeczności mezolitycznych
10. Charakterystyka kultury materialnej w okresie mezolitu na podstawie wybranych najważniejszych stanowisk.
11. Pojawienie się rolnictwa i sedentarnego stylu życia w Europie Środkowej. Ekspansja i model kultury kręgu linearnego oraz relacje z ludnością autochnotniczną (KA)
12. Stabilizacja centrów starorolniczych w Europie Środkowej w V i IV tys. p.n.e.: osady-giganty, rondele, cmentarzyska rodowe (KA)
13. Tzw. drugi etap neolityzacji w Europie i pucharyzacja Europy Środkowej (KA)
14. Społeczności rolnicze a zbieracko-łowieckie w neolicie. Asymilacja, akulturacja czy izolacja? Przykłady ze wschodniego i zachodniego krańca Europy Środkowej (KA)
15. Pasterstwo, mobilność osadnicza i wojownicy: społeczności schyłku epoki kamienia w Europie Środkowej (KA)

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 1201-AR1-SEK-S2 w USOSweb