Neolityzacja Europy Środkowej 1201-AR1-NES-S2

Celem zajęć jest omówienie i dyskusja etapów włączania poszczególnych obszarów Europy Środkowej w zasięg kultury i gospodarki ludów rolniczych (VI-III tys. p.n.e.), a także charakterystyka i dynamika procesu neolityzacji pod względem kulturowym, chronologicznym i przestrzennym. Punktem wyjścia będzie dyskusja relacji ludów zbieracko-łowickich (mezolitycznych) i pierwszych rolników oraz reguły „wyspowego” zasiedlenia przez nich Europy Środkowej. Kolejnym etapem tego procesu jest stabilizacja osadnictwa ludów rolniczych, a jej przejawem budowle monumentalne typu rondele. Zdynamizowanie procesu neolityzacji wiąże się z genezą tzw. kultury pucharów lejkowatych i jej ekspansją terytorialną. Odmienne formy i dynamikę procesu neolityzacji stwierdzono na północno-zachodnich (delta Mozy-Renu) oraz północo-wschodnich (Pojezierze Mazurskie) rubieżach Europy Środkowej. Dopiero w III tys. p.n.e. Europa Środkowa zostaje poddana pełnej neolityzacji (jako ostatni włączony został kraniec północno-wschodni i wybrzeża Morza Bałtyckiego), co wiązało się z szerzeniem ludności pasterskiej u schyłku neolitu. Konwersatorium ma na celu podanie i ugruntowanie wiedzy o przebiegu neolityzacji w Europie Środkowej jako istotnym procesie (pra)historycznym, ale również ma na celu ukazanie złożoności, dynamikę i zróżnicowane przyczyny jego przebiegu (ze względu na warunki przyrodnicze, demograficzne, kulturowe i społeczne). Cele konwersatorium będą zrealizowane w oparciu o następując tematy:
1. Życie w diasporach? Pierwsze społeczności rolnicze w Europie środkowej, a schyłkowe ugrupowania łowców-zbieraczy w okresie atlantyckim i subborealnym (VI-V tys. p.n.e.)
2. Rondele i stabilizacja „starorolniczych” centrów osadniczych w Europie Środkowej w V-IV tys. p.n.e.
3. Geneza kultury pucharów lejkowatych i tzw. drugi etap neolityzacji w Europie Środkowej
4. Procesy przemian społecznych, gospodarczych i kulturowych w Delcie Mozy-Renu. Neolityzacja na północno-zachodnich rubieżach Niżu Środkowoeuropejskiego (VI-IV tys. p.n.e.)
5. Kultura Zedmar i subneolit: złożony proces neolityzacji na północno-wschodnich rubieżach Niżu Środkowoeuropejskiego (V-IV tys. p.n.e.)
6. Ostatnie etapy procesów neolityzacji w Europie Środkowej. Ugrupowania kultury ceramiki sznurowej i kultury amfor kulistych nad Bałtykiem (IV-III tys. p.n.e.)
7. Złożony przebieg procesów neolityzacji w Europie Środkowej (VI-III tys. p.n.e.). Podsumowanie zajęć

Całkowity nakład pracy studenta

Godziny realizowane z udziałem nauczycieli: – udział w ćwiczeniach – 15 godz. – konsultacje z nauczycielem akademickim – 5 godz. Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta: – przygotowanie do ćwiczeń – 5 godz. – pisanie prac, projektów – 5 godz. – czytanie literatury – 10 godz. Łącznie: 40 godz. (2 punkty ECTS)

Efekty uczenia się - wiedza

W1: zna terminologię stosowaną na gruncie archeologii neolitu, w tym zwłaszcza pokrewnych nauk historycznych i antropologii kulturowej, na poziomie rozszerzonym oraz w wybranych dyscyplinach nauk przyrodniczych, z którymi współpracuje archeologia(K_W02); W2: ma uporządkowaną, pogłębioną i szczegółową wiedzę z zakresu archeologii prahistorycznej (młodszej epoki kamienia Europy Środkowej) (K_W04); W3: ma pogłębioną wiedzę o powiązaniach dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiowanego kierunku z innymi dziedzinami obszaru albo obszarów, które składają się na studiowany kierunek (K_W05); W4: posiada wiedzę na temat metod analizy i interpretacji różnych wytworów kultury właściwe dla wybranych tradycji, teorii lub szkół badawczych w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiowanego kierunku (K_W07); W5: posiada wiedzę pozwalającą na analizę i interpretację źródeł archeologicznych oraz innych wytworów kultury przydatnych dla poznania młodszej epoki kamienia w dziejach ludzkości (K_W12).

Efekty uczenia się - umiejętności

U1: potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informacje z wykorzystaniem różnych źródeł i metod oraz formułować na tej podstawie krytyczne sądy odnośnie procesu neolityzacji (K_U01); U2: posiada umiejętności badawcze obejmujące analizę krytyczną prac innych autorów, syntezę różnych idei i poglądów, dobór metod i narzędzi badawczych, opracowanie i prezentację wyników (K_U02); U3: umie samodzielnie zdobywać wiedzę i poszerzać umiejętności badawcze oraz podejmować samodzielnie działania zmierzające do rozwijania zdolności i kierowania własną karierą zawodową (K_U03); U4: posiada umiejętności integrowania wiedzy z różnych dyscyplin w zakresie nauk humanistycznych oraz innych obszarów, z których dyscypliny są integralną częścią archeologii, bądź z nią współpracują (K_U04); U5: potrafi przeprowadzić krytyczną analizę różnych rodzajów wytworów kultury, określać ich treść i znaczenie, w tym przynależność chronologiczno-kulturową, wskazać możliwości odmiennych interpretacji, właściwych dla archeologii neolitu, stosując oryginalne podejścia, uwzględniające nowe osiągnięcia archeologii (K_U05); U6: posiada umiejętność merytorycznego argumentowania, z wykorzystaniem własnych poglądów oraz poglądów innych autorów, formułowania wniosków oraz tworzenie syntetycznych podsumowań (K_U06).

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

K1: potrafi odpowiednio określić priorytety służące realizacji określonego przez siebie lub innych zadania (K_K03); K2: wykazuje niezależność i samodzielność w formułowaniu poglądów, szanując jednocześnie prawo innych osób do wykazywania tych samych cech (K_K07); K3: wykazuje odpowiedzialność i odwagę cywilną w przedstawianiu obrazu pradziejów, zgodnego z aktualnym stanem wiedzy (K_K09).

Metody dydaktyczne

pogadanka, wykład konwersatoryjny, wykład problemowy, giełda pomysłów, klasyczna metoda problemowa, studium przypadku, referat z wykorzystaniem urządzeń multimedialnych

Metody dydaktyczne podające

- wykład problemowy
- pogadanka
- wykład informacyjny (konwencjonalny)
- wykład konwersatoryjny
- opis

Metody dydaktyczne poszukujące

- seminaryjna
- giełda pomysłów
- klasyczna metoda problemowa
- studium przypadku
- referatu

Metody dydaktyczne w kształceniu online

- metody służące prezentacji treści
- metody wymiany i dyskusji

Rodzaj przedmiotu

kanon (atrybut wycofany)

Wymagania wstępne

brak

Koordynatorzy przedmiotu

Kamil Adamczak

Kryteria oceniania

Obecność na zajęciach; aktywne uczestnictwo w zajęciach; dyskusja w oparciu o literaturę; pisemna praca domowa

Praktyki zawodowe

nie dotyczy

Literatura

- Bokiniec A.Z. 2006. Na przełomie epok – na rubieży światów (zamiast wstępu). In A.Z. Bokiniec, J. Sobieraj eds Na przełomie epok – na rubieży światów, Olsztyn, 9-17 (Pruthenia Antiqua. Studia do pradziejów i wczesnej historii ziem pruskich 2).
- Gronenborn D. 2007. Beyond the models: Neolithisation in Central Europe, [w:] A. Whittle, V. Cummings (red.) Going Over: The Mesolithic-Neolithic Transition in North-West Europe, Proceedings of the British Academy 144, s. 73-98.
- Gumiński W. 1999. Kultura Zedmar a kultura Narva. Razem czy osobno? Światowit 1 (42)/B: 59-69, pl. 21-34.
- Gumiński W. 2001. Kultura Zedmar. Na rubieży neolitu zachodniego. In. Czebreszuk, M. Kryvalcevič, P. Makarowicz eds. Od neolityzacji do początków epoki brązu. Przemiany kulturowe w międzyrzeczu Odry i Dniepru w VI i II tys. przed Chr., Poznań, 133-152 (Archeologia Bimaris 2).
- Kukawka S. 1997. Na rubieży środkowoeuropejskiego świata wczesnorolniczego, Toruń, 120-141.
- Kukawka S. 2010. Subneolit na Niżu Polskim – kwestie terminologiczne (rozdział z pracy: S. Kukawka „Subneolit północno-wschodnioeuropejski na Niżu Polskim”, Toruń 2010. s. 14-22)
- Louwe Kooijmans L.P. 2007. The gradual transition to farming in the Lower Rhine Basin. In A. Whittle, V. Cummings eds. Going Over: The Mesolithic-Neolithic Transition in North-West Europe, Proceedings of the British Academy 144, 287-309.
- Nowak M. 2009. Drugi etap neolityzacji ziem polskich, Kraków.
- Rzepecki S. 2004. Społeczności środkowoneolitycznej kultury pucharów lejkowatych na Kujawach, Poznań.
- Szmyt M. 1999. Between West and East. People of the Globular Amphora Culture in Eastern Europe [Baltic-Pontic Studies 8], Poznań.
- Turek J. 2012. The Neolithic Enclosures in Transition. Tradition and change in the Cosmology of Early Farmers in Central Europe [w: ] A. Gibson (red.) Enclosing the Neolithic. Recent studies in Britain and Europe, BAR IS, s. 158-201.
- Turek, J. 2017. Enclosures in Human Mind, Global Journal Archaeology & Anthropology, 1(2), 1-3.
- Wiślański T. 1979. Kształtowanie się miejscowych kultur rolniczo-hodowlanych. Plemiona kultury pucharów lejkowatych [w:] Prahistoria ziem polskich, t. 2, Neolit, Wrocław, 165-172.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 1201-AR1-NES-S2 w USOSweb