Metody bioarcheologiczne 1201-AR1-ASMB-S2

Uczestnicy zapoznają się ze sposobami i wynikami badań tzw. aDNA (acient DNA, w tym, mitochondrialnego DNA, DNA autosomalnego i heterochromosomu Y) jako podstawami do analizy biologicznego pokrewieństwa, migracji człowieka z Afryki na inne kontynenty i rozprzestrzeniania się populacji ludzkich oraz przebiegu procesów etnogenetycznych i niektórych właściwości (cech) fenotypowych (np. cech pigmentacyjnych, skłonności do schorzeń, odporności na nie, obecności enzymów trawiennych – np. trawienie laktozy). Przedstawione zostaną rezultaty badań paleogenetycznych w studiach nad przebiegiem antropogenezy. Na przykładzie haplogrup mtDNA i chromosomu Y zostaną omówione linie genetyczne Europejczyków, w tym Słowian oraz czas ich dywergencji. Studenci zapoznają się z najnowszymi osiągnięciami oraz ograniczeniami w wykorzystywaniu metod paleogenetycznych. Również prześledzą wyniki badań izotopów stabilnych tlenu, węgla i azotu jako podstawy do wnioskowania o środowisku przyrodniczym człowieka oraz o jego diecie, a także pożywieniu zwierząt. Poznają wyniki badań izotopów strontu umożliwiające śledzenie migracji człowieka i zwierząt. Zapoznają się ze znaczeniem rozwijania badań genetycznych i izotopowych i ich wpływie na współczesną archeologię oraz wiedzę o historii człowieka, o środowisku przyrodniczym oraz o rozwoju handlu i kontaktach kulturowych. Poznają zasady rekonstrukcji środowiska przyrodniczego, w tym roślinnego, poprzez stosowanie metod palinologicznych. Poznają efekty stosowania metod biometrycznych w śledzeniu zmian zachodzących w morfologii zwierząt na skutek aktywności człowieka. Przedstawione zostaną również klasyczne metody morfologiczne, antropometryczne jak również z wykorzystaniem nowoczesnych technik obrazowania radiologicznego (RTG, CT) oraz z wykorzystaniem mikroskopii świetlnej, elektronowej i konfokalnej.

Całkowity nakład pracy studenta

Godziny realizowane z udziałem nauczycieli: – udział w zajęciach – 15 godz. – konsultacje z nauczycielem akademickim – 2 godz. Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta: – przygotowanie do wykładu – 3 godz. – czytanie literatury – 5 godz. – przygotowanie do kolokwium – 5 godz. Łącznie: 30 godz. (1 punkty ECTS)

Efekty uczenia się - wiedza

Student: – W1: ma poszerzoną wiedzę o stosowaniu metod bioarcheologicznych badaniach dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (K_W05); – W2: opisuje szczegółowo metody genetyczne, izotopowe i palinologiczne (K_W17); – W3: charakteryzuje wnikliwie aktywność kulturową człowieka i zmiany w środowisku roślinnym i zwierzęcym (K_W18).

Efekty uczenia się - umiejętności

Student: – U1: potrafi stosować techniki bioarcheologiczne w badanich archeologicznych (K_U15) – U2: analizuje dane bioarcheologiczne, w tym paleogenetyczne i izotopowe w interpretacjach kulturowych (K_U16)

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

Student: – K1: ma świadomość stosowania bioarcheologii w popularyzowaniu wiedzy o przyrodzie i kulturze, potrafi współdziałać w zespole interdyscyplinarnym (K_K08).

Metody dydaktyczne eksponujące

- pokaz

Metody dydaktyczne podające

- wykład konwersatoryjny

Metody dydaktyczne poszukujące

- klasyczna metoda problemowa

Wymagania wstępne

Podstawowa wiedza z zakresu nauk biologicznych

Koordynatorzy przedmiotu

Daniel Makowiecki

Kryteria oceniania

Metody oceniania:
kolokwium
Kryteria oceniania:
zaliczenie na ocenę na podstawie
– obecności na zajęciach;
– sprawdzian pisemny oceniany w następujący sposób: niedostateczny (2) – mniej 50%; dostateczny (3) –51-64%; dostateczny plus (3,5) – 65-70%; dobry (4) – 71-86%; dobry plus (4,5) – 87-90%; bardzo dobry (5) – 91-100%.

Literatura

Atmore L. et al. 2022. Population dynamics of Baltic herring since the Viking Age revealed by ancient DNA and genomics, Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, vol. 119 (45): 1-11, DOI:10.1073/pnas.2208703119.
Barrett J., et al. 2008. Detecting the medieval code trade: a new method and first results. Journal of Archaeological Sciences 35: 850-861.
Bass M. W. 1987. Human Osteology. A Laboratory And Field Manual, Missouri Archaeological Society, nr 2, Springfield.
Briggs L. 2020. Ancient DNA research im Maritime and underwater archaeology: pitfalls, promise, and future directions. Open Quaternary, 6 (3): 1–14.
Brown T. 2011. Biomolecular Archaeology, An Introduction. Wiley-Blackwell.
Buikstra B. J., Ubelaker D. H. (red.). 1994. Standards for data collection from human skeletal remains, Arkansas Archeological Survey Research, Series nr 44, Fayetteville.
Buzon R. M., Eng T. J., Lambert M. P., Walker L. P. 2005. Bioarchaeological Methods. [w:] Handbook of Archaeological Methods, vol. 2, red. H. Maschner, Ch. Chippindale, Altamira Press, s. 871–918.
Iscan Y. M., Kennedy R. A. K., 1989, Reconstruction of life from the skeleton. Alan R. Liss.
Katzenberg A. M., Saunders R., S.2008, Biological Anthropology of the Human Skeleton. Wiley-Liss.
Krajcarz M. et al. 2022. Stable isotopes unveil one millennium of domestic cat paleoecology in Europe, Scientific Reports, Nature Publishing Group, 12 (1): 1-15, DOI:10.1038/s41598-022-16969-8
Parucci L., Bennett K.D., Ficetola G.F., Alsos I.G., Suyama Y., Wood J.R., Pedersen M.W. 2017. Ancient plant DNA in lake sediments. New Phytologist. 214: 924–942.
Kozłowski T. 2012. Stan biologiczny i warunki życia ludności in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim (X–XIII wiek). Studium antropologiczne. Mons Sancti Laurentii, t.7, Wydawnictwo UMK w Toruniu, Toruń.
Lewis E. M. 2006. The Bioarchaeology of Childeren. Perspectives from Biological and Forensic Anthropology. Cambridge University Press.
Malinowski A., Bożiłow W. 1997. Podstawy antropometrii. Metody, techniki, normy. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.
Malinowski A., Wolański N. 1988. Metody badań w biologii człowieka. Wybór metod antropologicznych. Wydawnictwo PWN. Warszawa.
Mays S. 1998. The Archaeology of Human Bones. Routledge.
Przełomska N.A.S, Armstrong C.G, Kistler L. Ancient Plant DNA as a window into the cultural heritage and biodiversity of our food system. Front. Ecol. Evol. 8:74:
Piontek J., 1996 i 1999, Biologia populacji pradziejowych. Zarys metodyczny. Poznań.
Reitsema L., J., Kozłowski T., Crews D., E., Katzenberg M., A., Chudziak W. 2017. Resilience and local dietary adaptation in rural Poland, 1000-1400 CE. Journal of Anthropological Archaeology, Vol. 45, 38-52
Reitsema L.J., Kozłowski T., Makowiecki D. 2013. Humane environment interactions in medieval Poland: a perspective from the analysis of faunal stable isotope ratios Journal of Archaeological Science 40: 3636-3646
Reitsema L.J., Kozłowski T., Jankauskas R., Drążkowska A., Krajewska M. 2015. Dieta przedstawicieli elit społecznych Rzeczypospolitej na podstawie analizy stabilnych izotopów węgla i azotu w szczątkach szkieletowych. [w:] Kutura funeralna elit Rzeczypospolitej od XVI do XVIII wieku. [red.] Drążkowska A., Wydawnictwo Nukowe UMK, Toruń, s. 230 – 246.
Schlumbaum A., Tensen M., Jaenicke-Despres V. 2008. Ancient plant DNA in archeobotany. Vegetation History and Archaeobotany 17: 233–244.
Schmidt C., W., Symes S., A., (red.). 2015. The Analysis of Burned Human Remains. Elsevier.
Steckel R., Larsen C., Sciulli P., Walker P. (red). 2005. Data Collection Codebook, The Global History of Health Project, http://global.sbs.ohio-state.edu/.
Stone L., Lurquin P. 2009. Geny, kultura i ewolucja człowieka. Synteza. Blackwell Publishing, Oxford, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Theuerkauf M., Couwenberg J. 2017. The extended downscaling approach: A new R-tool for pollen-based reconstruction of vegetation patterns. The Holocene 27(8): 1252–1258.
Theuerkauf M., Couwenberg J. 2018. ROPES reveals past land cover and pollen productivity estimates from single pollen records. Frontiers in Earth Science 6, 14.
Waith D. T., Folkens P. A. 2005. The Human Bones. Manual. Burlington.
Witas H.W., Płoszaj T., Jędrychowska-Dańska K., Witas P., J., Masłowska A., Jerszyńska B., Kozłowski T., Osipowicz G. 2015. Hunting for the LCT-13910 T Allele between the Middle Neolithic and the Middle Ages suggests its absence in dairying LBK people entering the Kuyavia Region in the 8th Millennium BP. PLoS One, Vol. 10 no. 4, S. 1-2. 4

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 1201-AR1-ASMB-S2 w USOSweb