Wybrane zagadnienia z archeologii wczesnego średniowiecza 1201-AH-WZAWS-S1

W ramach wybranych zagadnień z zakresu wczesnego średniowiecza przedstawione zostaną kwestie, które od dekad wzbudzają zainteresowanie badaczy zajmujących się archeologią Słowian. Szczególny nacisk położono na problematykę, która stanowi przedmiot studiów prowadzonych przez ośrodek toruński. Realizacja różnych projektów badawczych, a przede wszystkim ich efekty w formie bogatego dorobku piśmienniczego, pozwoliły na włączenie się badaczy z naszego Instytutu w główny nurt dyskusji dotyczącej kluczowych problemów z zakresu wczesnego średniowiecza takich jak geneza osadnictwa grodowego u Słowian Zachodnich, kwestia ekspansji Piastów na Pomorze Środkowe i ziemię chełmińską czy problem interpretacji łacińskich pojęć regiones et civitates stosowanych przez tzw. Geografa Bawarskiego. W trakcie zajęć przedstawione będą również kwestie bezpośrednio dotyczące genezy, funkcji i znaczenia badanych przez badaczy toruńskich, głównych ośrodków osadniczych z terenu Pomorza takich jak Radacz, Kałdus, Żółte czy Bydgoszcz, jak również niektórych istotniejszych kwestii odnoszących się do kwestii kultury społecznej i symbolicznej.

W cyklu 2023/24L:

W ramach wybranych zagadnień z zakresu wczesnego średniowiecza przedstawione zostaną kwestie, które od dekad wzbudzają zainteresowanie badaczy zajmujących się archeologią Słowian. Szczególny nacisk położono na problematykę, która stanowi przedmiot studiów prowadzonych przez ośrodek toruński. Realizacja różnych projektów badawczych związanych z problematyką osadnicza, funeralna oraz społeczno-gospodarczą, a przede wszystkim ich efekty w formie bogatego dorobku piśmienniczego, pozwoliły na włączenie się badaczy z naszego Instytutu w główny nurt dyskusji dotyczącej kluczowych problemów z zakresu wczesnego średniowiecza takich jak chrystianizacja Pomorza, w tym wpływ chrześcijaństwa na różne sfery życia również te funeralne; kształtowanie się centralnych ośrodków osadniczych typu Kałdus/Chełmno, Wyszogród/Bydgoszcz Żółte na Pomorze; kształtowanie się elit społecznych, ich pochodzenie i identyfikacja etniczno-kulturowa; obieg srebra i monetyzacja lokalnego rynku; funkcja monet.. W trakcie zajęć przedstawione będą również kwestie bezpośrednio dotyczące

Całkowity nakład pracy studenta

Godziny realizowane z udziałem nauczyciela: - udział w wykładzie - 15 godzin konsultacje z nauczycielem - 5 godzin Praca własna studenta: - czytanie literatury - 15 godzin; - przygotowanie referatu - 25 godzin razem 75 godzin (2,5 pkt ECTS)

Efekty uczenia się - wiedza

Student: – W1: ma zaawansowaną wiedzę z zakresu archeologii wczesnego średniowiecza Słowiańszczyzny Zachodniej; – W2: opisuje i zna istotę wybranych problemów z zakresu wczesnego średniowiecza; – W3: charakteryzuje różne poglądy dotyczące wybranych problemów z zakresu wczesnego średniowiecza.

Efekty uczenia się - umiejętności

Student: – U1: potrafi wskazać różnice między różnymi koncepcjami dotyczącym wybranych problemów; – U2: posiada umiejętność merytorycznego argumentowania z wykorzystaniem poglądów innych autorów oraz formułowania wniosków; – U3: wykorzystuje wiedzę interdyscyplinarną.

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

Student: – K1: rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie; – K2: potrafi współdziałać i pracować w zespole badawczym; – K3: wykazuje niezależność i samodzielność w formułowaniu własnych poglądów i dyskutowania z innymi osobami;

Metody dydaktyczne

Metoda dydaktyczna podająca: – wykład konwersatoryjny, wykład problemowy, pogadanka Metoda dydaktyczna poszukująca: - panelowa, referatu, ćwiczeniowa

Metody dydaktyczne podające

- pogadanka
- wykład problemowy
- wykład konwersatoryjny

Metody dydaktyczne poszukujące

- panelowa
- ćwiczeniowa
- referatu

Rodzaj przedmiotu

przedmiot fakultatywny

Wymagania wstępne

Zajęcia modułowe wymagające ogólnej wiedzy na temat wczesnego średniowiecza nabytej w trakcie wykładu z zakresu archeologii wczesnego średniowiecza.

Koordynatorzy przedmiotu

Jacek Bojarski
Wojciech Chudziak

Kryteria oceniania

Metody oceniania:
– obecności na zajęciach i aktywność;
– kolokwium, egzamin;

Kryteria oceniania:

zaliczenie na ocenę na podstawie
– obecności na zajęciach i aktywność;
– kolokwium ustne i egzamin (trzy pytania otwarte każde po trzy punkty), ocenianego w następujący sposób: niedostateczny (2) – mniej niż 3 pkt (poniżej 33%); dostateczny (3) – 3-4 pkt (33-45%); dostateczny plus (3,5) – 4,5-5,5 pkt (50-60%); dobry (4) – 6-7 pkt (65-75%); dobry plus (4,5) – 7,5-8 pkt (80-90%); bardzo dobry (5) – 8,5-9 pkt (90-100%).

Praktyki zawodowe

nie dotyczy

Literatura

1. Bojarski J. 2014, Atrybuty władzy na przykładzie grobów z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Napolu, woj. kujawsko-pomorskie, [w:] Królowie i biskupi, rycerze i chłopi – identyfikacja zmarłych, Funeralia Lednickie 15, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 173-186.
2. Bojarski J. 2016, Gród w Ostrowitem (Napolu) na ziemi chełmińskiej – od centrum opolnego do włości rycerskiej, Archaeologia Historica Polona 24, s. 75-103.
3. Bojarski J., Chudziak W., Kozłowski T. Reitsema L 2016, Wczesnośredniowieczne groby komorowe z ziemi chełmińskiej, [w:[ Pochówki w grobach komorowych na ziemiach polskich, red. D. Błaszczyk, D. Stępniewska, s. 102-121.
4. Bojarski J., Chudziak W., Weinkauf M. 2017, Góra św. Wawrzyńca w Kałdusie na skrzyżowaniu szlaków dalekosiężnych, [w:] Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i we wczesnym średniowieczu, red. M. Fudziński, W. Świętosławski, W. Chudziak, Gdańsk, s. 301-313.
5. Chudziak W. 2001, Wczesnośredniowieczne groby komorowe z Kałdusa pod Chełmnem na Pomorzu Wschodnim, Slavia Antiqua 42, s. 63-96.
6. Chudziak W. 2003, Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim, MSL, t. 1, Toruń.
7. Chudziak W. 2014, Z badań nad funkcją małych i średnich warowni na obszarze Pomorza, [w:] Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia, red. K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch, Wrocław, s. 43-59.
8. Chudziak W. 2016, Osadnictwo grodowe na Kujawach I ziemi chełmińskiej w okresie wczesnego średniowiecza w świetle tradycji miejsca centralnego, Archaeologia Historica Polona 24, s. 41-57.
9. Chudziak W., 2017, Początki państwowości piastowskiej na Pomorzu Nadwiślańskim: główne problemy w świetle analizy źródeł archeologicznych, [w:] Spór o początki państwa polskiego, historiografia, tradycja, mit, propaganda, red. W. Drelicharz, D. Jasiak, J. Poleski, Kraków, s. 119-138.
10. Chudziak W. 2020, Wyspy w ponadlokalnych strukturach osadnictwa ziemi lubuskiej, [w:] Człowiek na pograniczu, na peryferiach Civitas Schinesghe, t. 1: 2. Ziemia lubuska, red. W. Chudziak, R. Kaźmierczak, Toruń, s.171-184.
11. Chudziak., Błędowski P. 2017, Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Pawłówku – „wrota” do Pomorza Wschodniego, [w:] Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i we wczesnym średniowieczu, red. M. Fudziński, W. Świętosławski, W. Chudziak, Gdańsk, s. 315-325.
12. Chudziak W., Bojarski J. 2015, Chełmno I Toruń. Początki miast na ziemi chełmińskiej, Archaeologia Historica Polona 23, s. 83-105.
13. Chudziak W., Bojarski J. (red.) 2019, Wczesnośrednio-wieczne grodziska w Polsce. Powiat bydgoski, województwo kujawsko-pomorskie, Wrocław (ss. 33-107 i 131-171).
14. Chudziak W., Kaźmierczak R. (red.) 2014, The Island in Żółte on Lake Zarańskie. Early Medieval Gateway into West Pomerania, Toruń, (ss. 441-450).
15. Chudziak W., Kaźmierczak R. (red.) 2014, Człowiek na pograniczu, na peryferiach Civitas Schinesghe, t. 2: 1, Pomorze Środkowe, (wybrane fragmenty).
16. Chudziak W., Kaźmierczak R., Makowiecki D. 2016, Islands on lakes : life and rituals of Slavs in Pomerania during the pogan-christianity transition,
17. Leciejewicz L. 1997, Wyznacznik pozycji społecznej w rytuale pogrzebowym wczesnego średniowiecza, [w:] Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, red. R. Michałowski, Warszawa, s. 45-55.
18. Łosiński W. 1972, Początki wczesnośredniowiecznego osadnictwa grodowego w dorzeczu dolnej Parsęty (VII-X/XI w.), Wrocław.
19. Sikora J. Jerzy Sikora, Swój – obcy, bogaty-biedny. O kłopotach archeologa ze zrozumieniem wczesnośredniowiecznego żałobnika, Funeralia Lednickie 13, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 123-134.
20 Urbańczyk P. 2008, Trudne początki Polski, Wrocław (wybrane fragmenty).
21. Urbańczyk P. 2011, Do „grobowej deski” i dalej – społeczna funkcja elitarnych pochówków w świecie nordyckim, [w:] Ekskluzywne życie – dostojny pochówek. W kręgu kultury elitarnej wieków średnich, red. M. Rębkowski, s. 193-203.

W cyklu 2022/23Z:

1. Bojarski J. 2014, Atrybuty władzy na przykładzie grobów z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Napolu, woj. kujawsko-pomorskie, [w:] Królowie i biskupi, rycerze i chłopi – identyfikacja zmarłych, Funeralia Lednickie 15, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 173-186.
2. Bojarski J. 2016, Gród w Ostrowitem (Napolu) na ziemi chełmińskiej – od centrum opolnego do włości rycerskiej, Archaeologia Historica Polona 24, s. 75-103.
3. Bojarski J., Chudziak W., Kozłowski T. Reitsema L 2016, Wczesnośredniowieczne groby komorowe z ziemi chełmińskiej, [w:[ Pochówki w grobach komorowych na ziemiach polskich, red. D. Błaszczyk, D. Stępniewska, s. 102-121.
4. Bojarski J., Chudziak W., Weinkauf M. 2017, Góra św. Wawrzyńca w Kałdusie na skrzyżowaniu szlaków dalekosiężnych, [w:] Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i we wczesnym średniowieczu, red. M. Fudziński, W. Świętosławski, W. Chudziak, Gdańsk, s. 301-313.
5. Chudziak W. 2001, Wczesnośredniowieczne groby komorowe z Kałdusa pod Chełmnem na Pomorzu Wschodnim, Slavia Antiqua 42, s. 63-96.
6. Chudziak W. 2003, Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim, MSL, t. 1, Toruń.
7. Chudziak W. 2014, Z badań nad funkcją małych i średnich warowni na obszarze Pomorza, [w:] Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia, red. K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch, Wrocław, s. 43-59.
8. Chudziak W. 2016, Osadnictwo grodowe na Kujawach i ziemi chełmińskiej w okresie wczesnego średniowiecza w świetle tradycji miejsca centralnego, Archaeologia Historica Polona 24, s. 41-57.
9. Chudziak W., 2017, Początki państwowości piastowskiej na Pomorzu Nadwiślańskim: główne problemy w świetle analizy źródeł archeologicznych, [w:] Spór o początki państwa polskiego, historiografia, tradycja, mit, propaganda, red. W. Drelicharz, D. Jasiak, J. Poleski, Kraków, s. 119-138.
10. Chudziak W. 2020, Wyspy w ponadlokalnych strukturach osadnictwa ziemi lubuskiej, [w:] Człowiek na pograniczu, na peryferiach Civitas Schinesghe, t. 1: 2. Ziemia lubuska, red. W. Chudziak, R. Kaźmierczak, Toruń, s.171-184.
11. Chudziak W., Błędowski P. 2017, Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Pawłówku – „wrota” do Pomorza Wschodniego, [w:] Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i we wczesnym średniowieczu, red. M. Fudziński, W. Świętosławski, W. Chudziak, Gdańsk, s. 315-325.
12. Chudziak W., Bojarski J. 2015, Chełmno i Toruń. Początki miast na ziemi chełmińskiej, Archaeologia Historica Polona 23, s. 83-105.
13. Chudziak W., Bojarski J. (red.) 2019, Wczesnośrednio-wieczne grodziska w Polsce. Powiat bydgoski, województwo kujawsko-pomorskie, Wrocław (ss. 33-107 i 131-171).
14. Chudziak W., Kaźmierczak R. (red.) 2014, The Island in Żółte on Lake Zarańskie. Early Medieval Gateway into West Pomerania, Toruń, (ss. 441-450).
15. Chudziak W., Kaźmierczak R. (red.) 2014, Człowiek na pograniczu, na peryferiach Civitas Schinesghe, t. 2: 1, Pomorze Środkowe, (wybrane fragmenty).
16. Chudziak W., Kaźmierczak R., Makowiecki D. 2016, Islands on lakes : life and rituals of Slavs in Pomerania during the pogan-christianity transition,
17. Dulinicz M. 2000, Miejsca, które rodziły władzę (najstarsze grody słowiańskie na wschód od Wisły), [w:] S. Moździoch (red.) Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu, Spotkania Bytomskie IV, Wrocław, s. 85-98.
18. Leciejewicz L. 1997, Wyznacznik pozycji społecznej w rytuale pogrzebowym wczesnego średniowiecza, [w:] Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, red. R. Michałowski, Warszawa, s. 45-55.
19. Łosiński W. 1972, Początki wczesnośredniowiecznego osadnictwa grodowego w dorzeczu dolnej Parsęty (VII-X/XI w.), Wrocław.
20. Sikora J. Jerzy Sikora, Swój – obcy, bogaty-biedny. O kłopotach archeologa ze zrozumieniem wczesnośredniowiecznego żałobnika, Funeralia Lednickie 13, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 123-134.
21 Urbańczyk P. 2008, Trudne początki Polski, Wrocław (wybrane fragmenty).
22. Urbańczyk P. 2011, Do „grobowej deski” i dalej – społeczna funkcja elitarnych pochówków w świecie nordyckim, [w:] Ekskluzywne życie – dostojny pochówek. W kręgu kultury elitarnej wieków średnich, red. M. Rębkowski, s. 193-203.

W cyklu 2023/24L:

Bojarski J. 2014. Atrybuty władzy na przykładzie grobów z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Napolu, woj. kujawsko-pomorskie, [w:] Królowie i biskupi, rycerze i chłopi – identyfikacja zmarłych, Funeralia Lednickie 15, Poznań, s. 173-186.
Bojarski J., 2021. Ethnic or Cultural Identity? The Problem of Elite Burials in Early Medieval Cemetries of the Chełmno-Dobrzyń Zone, [w:] Gruppenidentitäten in Ostmitteleuropa. Auf der Suche nach Identität, Vandenhoeck & Ruprecht Verlage, s. 47-69.
Bojarski J., Chudziak W., Kozłowski T. Reitsema L 2016. Wczesnośredniowieczne groby komorowe z ziemi chełmińskiej, [w:[ Pochówki w grobach komorowych na ziemiach polskich, s. 102-121.
Bojarski J., Chudziak W., Weinkauf M. 2017. Góra św. Wawrzyńca w Kałdusie na skrzyżowaniu szlaków dalekosiężnych, [w:] Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i we wczesnym średniowieczu, Gdańsk, s. 301-313.
Chudziak W. 2003. Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim, MSL, t. 1, Toruń.
Chudziak W., Bojarski J. 2015. Chełmno i Toruń. Początki miast na ziemi chełmińskiej, Archaeologia Historica Polona 23, s. 83-105.
Dulinicz M. 2000. Miejsca, które rodziły władzę (najstarsze grody słowiańskie na wschód od Wisły), [w:] S. Moździoch (red.) Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu, Spotkania Bytomskie IV, Wrocław, s. 85-98.
Leciejewicz L. 1997. Wyznacznik pozycji społecznej w rytuale pogrzebowym wczesnego średniowiecza, [w:] Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, red. R. Michałowski, Warszawa, s. 45-55.
Łosiński W., 1994. Chronologia, skala i drogi napływu monet arabskich do krajów europejskich u schyłku IX i w X w., Slavia Antiqua, t. XXXIV, s. 1-41.
Sikora J. 2012., Swój – obcy, bogaty-biedny. O kłopotach archeologa ze zrozumieniem wczesnośredniowiecznego żałobnika, [w:] Funeralia Lednickie 13, Poznań, s. 123-134.
Suchodolski S. 2012. Numizmatyka średniowieczna. Moneta źródłem archeologicznym, historycznym i ikonograficznym, Warszawa.
Wachowski K., 1991. Oddziaływanie zachodnie na wytwórczość ostróg haczykowatych u Słowian, Przegląd Archeologiczny, t. 38, s. 85-107.
Żak Jan, 1968. Materiały do studiów nad kontaktami wschodniopomorsko-skandynawskimi w X i XI wieku – broń skandynawska, Pomorania Antiqua, t. 2, s. 287-314.
Żak J., Maćkowiak-Kotkowska L., 1988. Studia nad uzbrojeniem środkowoeuropejskim VI-X wieku. Zachodniobałtyjskie i słowiańskie ostrogi o zaczepach haczykowato zagiętych do wnętrza, Poznań.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 1201-AH-WZAWS-S1 w USOSweb