Prowadzony w cyklu: 2023/24Z

Kod ISCED: 0232

Punkty ECTS: 2

Język: polski

Organizowany przez: Wydział Matematyki i Informatyki

Etyka i estetyka wypowiedzi 1000-MS1-EiEW

Zajęcia przybliżą studentom pojęcia etyki i estetyki wypowiedzi jako elementów kultury języka. Uczestnicy konwersatorium zapoznają się z warunkami udanego aktu mowy, z funkcjami języka i konkretnych wypowiedzi, z zasadami etyki słowa i ze strategiami grzeczności językowej. Poddadzą analizie takie zagadnienia, jak zakłócenia i bariery w komunikacji, kłamstwo i manipulacja językowa. Zapoznają się z przykładami łamania zasad etyki i estetyki słowa w komunikacji prywatnej i publicznej, w tym także ze zjawiskami najnowszymi, jak patostreaming.
Tematy:
1. Etyka i estetyka wypowiedzi – rozumienie pojęć. Dobro, prawda i piękno jako warunki udanego aktu mowy. Zakłócenia i bariery w komunikacji.
2. Funkcje języka i wypowiedzi. Oddziaływanie na odbiorcę a przestrzeganie zasad etyki słowa.
3. Elementy wpływające na estetykę wypowiedzi w różnych sytuacjach komunikacyjnych. Zasada decorum.
4. Język jako narzędzie walki i manipulacji. Przejawy agresji językowej. Formy napaści słownej i językowej dyskredytacji. Mowa nienawiści. Patostreaming.
5. Magia językowa. Opisywanie a kreowanie świata. Zniekształcanie obrazu rzeczywistości oraz powoływanie do życia światów urojonych.
6. Etyka słowa w sferze prywatnej i publicznej. Fake news. Poprawność polityczna i jej wpływ na komunikację językową.
7. Etykieta językowa. Strategie grzecznościowe. Grzeczność językowa w oficjalnych, półoficjalnych i nieoficjalnych sytuacjach komunikacyjnych. Cechy polskiej grzeczności językowej.

W cyklu 2023/24Z:

Tematy:
1. Wprowadzenie. Etyka i estetyka wypowiedzi jako aspekty kultury języka. Zasada stosowności <> estetyczny i etyczny wymiar komunikatu. Struktura aktu mowy. Role komunikacyjne. Prezentowanie się nadawcy w akcie mowy. „Mowa ciała” i jej aspekt etyczny.
2. Funkcje wypowiedzi (K. Bühler). Odbiorca w akcie mowy. Wypowiedzi o funkcji fatycznej. Style funkcjonalne w świetle zasady decorum. Komunikowanie wprost i nie wprost: akty mowy bezpośrednie/pośrednie <> jawne/niejawne (manipulacyjne). Dlaczego ludzie komunikują się nie wprost? Odczytywanie intencji nadawcy – dane, jakimi dysponuje odbiorca; kompetencja językowa a kompetencja komunikacyjna.
3. „Grzeczność” jako zasada współpracy konwersacyjnej. „Strategie grzecznościowe” (G. N. Leech, P. Brown & S. Levinson, M. Marcjanik). Koncepcja „twarzy społecznej” E. Goffmana a zasady grzeczności. Grzecznościowy aspekt bezpośrednich aktów komunikacyjnych (stosowność wypowiedzi w zależności od sytuacji komunikacyjnej, adekwatne zwroty adresatywne i inne formuły fatyczne, okazywanie emocji, wartościowanie…). Bezpośrednia i pośrednia agresja językowa. Wulgaryzacja – eufemizacja tekstu.
4. „Język szakala” i „język żyrafy” – non-violent communication M. Rosenberga.
5. Komunikowanie wprost i nie wprost w psychologicznym modelu komunikacji („kwadrat” F. Schulza von Thuna) – rozpoznawanie i rozwiązywanie nieporozumień komunikacyjnych na płaszczyźnie rzeczowej, ujawniania się, apelu i relacji.
6. Etyka słowa a perswazyjne gatunki mowy. Perswazja a manipulacja. Argumenty: logiczne, rzeczowe, ex concessis, ab exemplo. Argumentacja poprawna (zgodna z faktami i zasadami logiki) vs błędy w argumentacji: generalizacja, błędne wnioskowanie, błędy związku przyczynowo-skutkowego, niejasność, błędne koło i inne. Efekt domina. Wspomaganie argumentacji rzeczowej i logicznej: argumentacja równoległa (vs. szeregowa), egzemplifikacja, argument z autorytetu, ad populum, odwoływanie się do emocji. Nieuczciwe techniki argumentacyjne: argumenty ad personam, fałszywe przesłanki, fałszywy trop, tendencyjna interpretacja, celowe irytowanie rozmówcy, nieobiektywna ocena, przerzucenie ciężaru dowodu na odbiorcę i inne.
7. Czynnik psychologiczny w perswazji: „naiwne psychologicznie” taktyki perswazyjne – wywieranie presji, szantaż, kłamstwo; obrona przed presją i szantażem; „zaawansowane psychologicznie” techniki manipulacyjne: mechanizm wzajemności i reguła dużej prośby, mechanizm konsekwencji i reguła małej prośby, mechanizm konformizmu, sympatii, wiarygodności i autorytetu, niedostępności, kontrastu, powtarzania, kompromisu, racjonalizacji, relaksu. Wykorzystywanie „metaprogramów” odbiorcy.
8. Językowe środki perswazji: wyrazy wartościujące; zaimki my, nasz i język charakterystyczny dla środowiska odbiorcy vs oni, tamci; użycie spójników; presupozycje i implikacje; formy osobowe/bezosobowe; eufemizacja/hiperbolizacja wypowiedzi; zdania uogólniające; dostosowana do odbiorcy obrazowość. Psychologiczne i językowe środki perswazji a wybrane techniki „neurolingwistycznego programowania” (NLP).

Całkowity nakład pracy studenta

Za zaliczenie przedmiotu student uzyskuje 2 punkty ECTS w następującym układzie: 1) Godziny realizowane przy bezpośrednim udziale nauczyciela akademickiego (15 godzin) oraz indywidualne konsultacje (1,5 ECTS), 2) Godziny realizowane bez udziału nauczyciela akademickiego (przygotowanie się do zajęć i zaliczenia) - 10 godzin (0,5 ECTS).

Efekty uczenia się - wiedza

Student po zakończeniu zajęć: W1: zna podstawowe pojęcia z zakresu etyki i estetyki słowa; W2: wie, na czym polega naruszenie zasad etycznej komunikacji; W3: zna warunki właściwego użycia języka w kontekście fortunności aktu mowy.

Efekty uczenia się - umiejętności

Student po zakończeniu zajęć: U1: rozpoznaje funkcje wypowiedzi; U2: potrafi ocenić wypowiedzi językowe z punktu widzenia ich właściwości etycznych i estetycznych; U3: tworzy wypowiedzi zgodne z zasadami etyki słowa i posiadające odpowiednie walory estetyczne; U4: stosuje zasady grzeczności językowej w różnych sytuacjach komunikacyjnych.

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

Student po zakończeniu zajęć: K1: jest świadomy odpowiedzialności za słowo; K2: postrzega etykę kontaktu językowego i estetykę słowa jako elementy kultury osobistej; K3: dąży do doskonalenia swoich umiejętności komunikacyjnych w celu skutecznego i fortunnego porozumiewania się.

Metody dydaktyczne

Na zajęciach stosowane są metody dydaktyczne eksponujące, podające oraz poszukujące.

Metody dydaktyczne eksponujące

- pokaz
- drama

Metody dydaktyczne podające

- pogadanka
- opis
- wykład konwersatoryjny

Metody dydaktyczne poszukujące

- klasyczna metoda problemowa
- ćwiczeniowa
- doświadczeń
- giełda pomysłów
- obserwacji

Wymagania wstępne

Brak.

Koordynatorzy przedmiotu

Izabela Duraj-Nowosielska

Kryteria oceniania

1. Obecność na zajęciach (na poziomie 80%).
2. Aktywność w czasie zajęć.
3. Opracowanie problemu związanego z tematyką zajęć (praca w grupach na ostatnich zajęciach).

Sugerowana skala ocen:
92% - 100% - bardzo dobry
84% - 91,9% - dobry plus
76% - 83,9% - dobry
68% - 75,9% - dostateczny plus
60% - 67,9% - dostateczny
59,9% i niżej – niedostateczny

Literatura

Ajdukiewicz Kazimierz, 1985, Postępowanie człowieka, w: tegoż, Język i poznanie, t. 1: Wybór pism z lat 1920-1939, Warszawa, s. 217-364.

Antas J., 1999, O kłamstwie i kłamaniu, Kraków.

Bartmiński Jerzy, 2012, Etyka słowa a potoczny wzorzec komunikacji, w: Oblicza komunikacji, red. Andrzej Markowski, Radosław Pawelec [online], Warszawa, s. 32-48, http://www.rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1352&Itemid=50.

Cegieła A., 2015, Słowa niebezpieczne i niepożądane w przestrzeni społecznej. Etyka słowa a poprawność polityczna, [online:] http://oes.uw.edu.pl/2015/01/26/slowa-niebezpieczne-i-niepozadane-w-przestrzeni-spolecznej-etyka-slowa-a-poprawnosc-polityczna/.

Dąbrowska A., 1995, Język magii - magia języka. Zarys problematyki, "Literatura Ludowa", z. 1.

Grodziński E., 1983, Język jako narzędzie manipulacji, "Poradnik Językowy", z. 7, s. 397-401.

Grzegorczykowa Renata, 1991, Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy, w: Język a kultura, red. Jerzy Bartmiński, Renata Grzegorczykowa t. 4: Funkcje języka i wypowiedzi, Wrocław, s. 21–28.

Hołówka Jacek, 2010, Dwie koncepcje moralności, „Etyka” 43, s. 46-63.

Kamińska-Szmaj I., 2007, Agresja językowa w życiu publicznym. Leksykon inwektyw politycznych 1918-2000, Wrocław .

Krzyżanowski P., Nowak P., 2004: Manipulacja w języku. Lublin.

Marcjanik M., 2007, Grzeczność w komunikacji językowej. Warszawa.

Marcjanik M., 2014, Słownik językowego savoir-vivre’u. Warszawa.

Puzynina J., Mowa nienawiści a etyka słowa, [online:] http://www.etykaslowa.edu.pl/wp-content/uploads/2016/05/Mowa-nienawi%C5%9Bci-a-etyka-s%C5%82owa.pdf.

Puzynina Jadwiga, Pajdzińska Anna, 1996, Etyka słowa, w: O zagrożeniach i bogactwie polszczyzny, red. Jan Miodek, Wrocław, s. 35-45.

Szahaj A., 2010, E pluribus unum? Dylematy wielokulturowości i politycznej poprawności, Kraków.

Tokarz M., 2006, Argumentacja, perswazja, manipulacja. Gdańsk.

W cyklu 2023/24Z:

Lektury (do wyboru)
1. Berne E., 2008: W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa.
2. Bralczyk J., 2004: Język na sprzedaż, Gdańsk.
3. Bralczyk J., 2007: O języku propagandy i polityki, Warszawa.
4. Cialdini R.B., 2006, Wywieranie wpływu na ludzi¸ przeł. B. Wojciszke, Gdańsk.
5. Kochan M., 2005: Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach. Kraków.
6. Krzyżanowski P., Nowak P., 2004: Manipulacja w języku. Lublin.
7. Marcjanik M., 2014: Słownik językowego savoir-vivre’u. Warszawa.
8. Marcjanik M., 2007: Grzeczność w komunikacji językowej. Warszawa.
9. Pease A., 1993: Język ciała. Jak czytać myśli ludzi z ich gestów, przeł. E. Wekiera, Kraków.
10. Perelman Ch., 2004: Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja. Warszawa.
11. Rosenberg M, 2016.: Porozumienie bez przemocy. O języku życia, Warszawa.
12. Rusinek M., Załazińska A., 2010: Retoryka codzienna. Poradnik nie tylko językowy. Warszawa.
13. Schulz von Thun F., 2007: Sztuka rozmawiania, t. 1 Analiza zaburzeń. Kraków.
14. Tokarz M., 2006: Argumentacja, perswazja, manipulacja. Gdańsk.

Uwagi

W cyklu 2023/24Z:

Materiały udostępniane w zakładce Pliki na platformie Teams:

https://teams.microsoft.com/l/team/19%3aOpaWekN0lGBbB2MoJmqJcxXgO6i58FIdY7g41-BQ_wY1%40thread.tacv2/conversations?groupId=eb24f2e9-d50f-4ed6-b526-ff687d836144&tenantId=e80a627f-ef94-4aa9-82d6-c7ec9cfca324

kod dostępu zostanie wysłany przez USOS-mail

Tam też będą odbywały się spotkania online w razie konieczności przejścia na nauczanie zdalne (lub w innych przypadkach losowych, kiedy nie będzie możliwe poprowadzenie zajęć stacjonarnych).

Konsultacje: poniedziałki s. 408 Collegium Maius, godzina zostanie podana po ustaleniu planu. W tym czasie jest też możliwość podłączenia się do konsultacji online (jednak w przypadku większej liczby osób studenci, którzy przyjdą osobiście, będą mieli pierwszeństwo):

https://teams.microsoft.com/l/team/19%3a6exKnW3Dp5DX9VJBrRbpeiUUD_uOAiA59Lhluv7e5fk1%40thread.tacv2/conversations?groupId=1abf66f5-252f-41af-9be8-6db18a50a3de&tenantId=e80a627f-ef94-4aa9-82d6-c7ec9cfca324

zespół otwarty, bez kodu dostępu

Studenci uzyskują zaliczenie na podstawie: 1) aktywnego udziału w zajęciach (dopuszczalna jest nieobecność 2x1,5 godz.); 2) niewielkiej pracy zaliczeniowej – analizy wybranej wypowiedzi publicznej pod kątem etycznym.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 1000-MS1-EiEW w USOSweb