Cnoty, przywary, wciórności, wartości – o ewolucji języka etyki i moralności 0900-OG-CPWWEJE

Wykład stanowi autorską próbę przyjrzenia się historycznej złożoności języka moralności, przeprowadzenia kolejnej swoistej „genealogii” etyki oraz próbę zbadania relacji tego procesu do kształtowania się różnorodnych koncepcji etycznych w porządku diachronicznym.
Na zajęciach zaprezentowane zostaną węzłowe punkty genealogii „opowieści” o dobru i złu, skupione na centralnych pojęciach wartościujących, między innymi takich jak cnota (antyczna etyka charakteru), powinność (etyki deontologiczne), wartość (tradycja aksjologiczna).
Zapleczem teoretycznym są kategorie genealogii i narracji, zapożyczone z koncepcji F. Nietzschego (genealogia moralności), A. MacIntyre’a („nieskończenie długa historia etyki”), Ch. Taylora (etyka w narracji, człowiek jako samointerpretujące się zwierzę).
Dodatkowym, ale bardzo istotnym elementem wykładu będzie ponadto afirmacja rodzimej tradycji językowej i bogactwa polskiego języka opisującego zjawiska moralne, połączona z tropieniem zagubionych wątków tego słownika (np. mierność, wciórność, gnuśność) oraz związane z nią wyzwania, np. translacyjne. Rozpoznane zostaną trudności i zagrożenia, np. w postaci pokusy projekcji współczesnych znaczeń na pojęcia historyczne, zjawiska etymologizacji (folk etymology) oraz interferencji różnych narracji (etycznej wobec psychologicznej, socjologicznej i medycznej).

Spis kolejno realizowanych tematów (z uwagi na genealogiczny charakter wykładu Prowadzący zastrzega sobie możliwość rozbudowania poszczególnych wątków w toku wykładu):

1. Kategorie genealogii i narracji w etyce
2. Metafory-narzędzia do pracy na pojęciach moralności i etyki: lamus – lapidarium – laboratorium
3. Korzenie słownika europejskiej etyki: ethos, etyka, mores, arete
4-5. Przegląd pojęć węzłowych dla najważniejszych tradycji etycznych: cnota (etyka charakteru), dobro (utylitaryzm), powinność (etyki deontologiczne), osoba (etyki personalistyczne), wartość (aksjologia)
6. Genealogia centralnego pojęcia etycznego na przykładzie przywary lenistwa (acedia → gnuśność, → melancholia → depresja)
7. Rodzina pojęć odgreckich z przedrostkiem eu- (eutymia, eudajmonia, eugenika, eutanazja, eubiotyka, eutenika)
8. Przegląd słownikowego lapidarium czyli tropienie zapomnianych pojęć i znaczeń (mierność, gnuśność, wciórność); zbiór przysłów i porzekadeł jako zasób słownikowy
9. Interferencje międzyjęzykowe i problemy translacyjne (przywara, wciórność, zgorszenie, łajdactwo)
10. Etyka prowizoryczna a pojęcie ‘prowizorki’ w etyce – studium przypadku
11. W poszukiwaniu adekwatności języka – przegląd obiecujących pojęć z innych dziedzin: moral vertigo, panika moralna, moralne „odżegnanie”
12. Klasyczny język etyki wobec wyzwań współczesności i przyszłości. Nowe trendy językowe, slang młodzieżowy. Bogactwo tradycji czy zbędna epigonia?
13. Podsumowanie cyklu zajęć i przygotowanie do zaliczenia.

Całkowity nakład pracy studenta

Bilans nakładu pracy: 1. Godziny realizowane z udziałem nauczycieli: a. - godziny kontaktowe przewidziane w planie studiów dla danego przedmiotu – 30 b. - godziny konsultacji indywidualnych uczestnika kursu – 10 2. Czas poświęcony na pracę indywidualną uczestnika kursu potrzebny do pomyślnego zaliczenia przedmiotu – 15 3. Czas wymagany do przygotowania się do uczestnictwa w procesie oceniania – 15 4. Czas wymagany do odbycia obowiązkowej (-ych) praktyki (praktyk) – nie jest wymagane dla tego przedmiotu

Efekty uczenia się - wiedza

W1: zna węzłowe pojęcia słownika etyki oraz potrafi je uporządkować i porównać pod kątem wzajemnych ich powiązań z językiem moralności i teoretyczno-praktycznych konsekwencji, do jakich one prowadzą – K_W02 W2: wylicza i rekonstruuje podstawowe pojęcia, związane z nimi wiodące koncepcje oraz najistotniejsze rozwiązania wypracowane na gruncie etyki w ujęciu diachronicznym i problemowym; potrafi przyporządkować poszczególne z nich do konkretnych epok, autorów, kierunków i stanowisk; zna elementarne metody badawcze i strategie argumentacyjne właściwe dla badania dziejów i ewolucji języka etyki i moralności – K_W15 W3: analizuje samodzielnie, a także z pomocą wykładowcy charakterystyczne dla etyki argumenty, identyfikuje kluczowe tezy i założenia, wyprowadza poprawne wnioski – K_W10 W4: omawia (adekwatnie, rzeczowo, krytycznie i konkluzywnie) sprofilowane pod kątem treści wykładu i przewidziane spisem lektur (przede wszystkim obowiązkowych) teksty naukowe, w aspekcie prezentowanych w nich stanowisk, idei, argumentów i polemik na temat rodzajów roli kluczowych pojęć etycznych dla sposobu budowania narracji etycznej; potrafi je odtworzyć oraz poddać konstruktywnej krytyce, odwołując się do podstawowych przesłanek normatywnych danego stanowiska oraz do założeń światopoglądowych bądź wyobrażeń kulturowych – K_W13

Efekty uczenia się - umiejętności

U1: analizuje treści pojęć i ich kontekstów znaczeniowych w oparciu o treści wykładu, wybrane teksty źródłowe i opracowania naukowe; samodzielnie problematyzuje najistotniejsze zagadnienia etyki i jej swoistej ewolucji jej języka– K_U07 U2: wskazuje związki (nawiązania, kontynuacje, refutacje) między zagadnieniami moralności a historycznymi i aktualnymi problemami nauki i społeczeństwa związanymi z etyką. Rozumie ich wzajemny wpływ, przenikanie się i oddziaływanie – K_U12 U3: ocenia stopień powiązania problemów teoretycznych z praktycznymi w kontekście zagadnień związanych z relacją etyki do moralności. Umie odróżnić podejście naukowe od potocznego lub/i ideologicznego – K_U13

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne

K1: docenia walory naukowe stanowisk wypracowanych na gruncie historii etyki w ramach poszczególnych jej nurtów, wskazując na ich odkrywczość, stopień uargumentowania, moc perswazyjną i aktualność, jak też poziom inspiratywności i potencjał rozwojowy dla ściślejszego rozumienia procesów społecznych i przemian kulturowych związanych z problemami moralnymi i więziami społecznymi – K_K08 K2: wykazuje motywację oraz posiada teoretyczne umocowanie i skorelowaną z nim praktyczną umiejętność prawidłowego rozpoznawania, diagnozowania, opisywania, wyjaśniania, uzasadniania oraz reagowania na procesy ewolucji języka moralności we współczesnym społeczeństwie – K_K03

Metody dydaktyczne

- wykład konwencjonalny z elementami konwersatorium - wykład problemowy - case studies - prezentacja multimedialna - metoda badań porównawczych

Metody dydaktyczne podające

- wykład informacyjny (konwencjonalny)
- wykład konwersatoryjny

Rodzaj przedmiotu

przedmiot fakultatywny

Wymagania wstępne

Zalecane (nieobligatoryjnie): ukończony kurs historii filozofii, wstępu do filozofii, etyki

Kryteria oceniania

Przedmiot kończy się zaliczeniem na ocenę. Wstępnym warunkiem przystąpienia do zaliczenia przedmiotu jest obecność na zajęciach, z dopuszczeniem dwóch nieobecności, niewymagających usprawiedliwienia. Podstawową formą zaliczenia jest test pisemny, formą dodatkową (nieobligatoryjną) – praca semestralna na uzgodniony z prowadzącym temat. Przygotowanie poprawnej merytorycznie pracy, w zależności od jej trójstopniowej oceny wpływa na ostateczną ocenę z kursu (+0,5/1/1,5 oceny).
Zakres materiału obowiązującego na egzaminie obejmuje wyłącznie treści wykładu.
Wymagany próg zaliczenia na ocenę dostateczną – 50%, pozostałe oceny wg zakresów, dla całkowitej skali 30 pkt.:
0-15 ndst
16-18 dst
19-20 dst+
21-23 db
24-25 db+
26 i więcej bdb

Zaliczenie testu na ocenę pozytywną jest obligatoryjne.
Test pisemny – W1, W2, W4, U1, U2, U3

Praktyki zawodowe

Dla realizacji opisywanego przedmiotu nie przewiduje się praktyk zawodowych.

Literatura

LITERATURA ZALECANA

Arystoteles, O cnotach i wadach, przeł. L. Regner, [w:] idem, Dzieła wszystkie, t. 5, PWN, Warszawa 1996, s. 496–505.
Bańkowski Andrzej, Etymologiczny słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 2000.
Boryś Wiesław, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2008
Brückner Aleksander, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1985.
Bruyére Jean de la, Charaktery, czyli przymioty Teofrasta z obyczaiami tego wieku, przeł. F. Podoski, Warszawa 1787.
Domeracki P., Jaranowskim M. Zdrenka M., Sześć cnót mniejszych, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2012.
Goliński Janusz K., Peccata capitalia. Pisarze staropolscy o naturze grzechu ludzkiej i grzechu, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2002.
Klibansky Raymond, Panofsky Erwin, Saxl Fritz, Saturn i melancholia. Studia z historii, filozofii, przyrody i medycyny, religii oraz sztuki, przeł. A. Kryczyńska, Universitas, Kraków 2009
Krokiewicz A., Moralność Homera i etyka Hezjoda, Aletheia, Warszawa 2000.
Linde Samuel B., Słownik języka polskiego, W drukarni Zakładu Ossolińskich, Warszawa 1857.
MacIntyre A., Krótka historia etyki. Historia filozofii moralności od czasów Homera do XX wieku, przeł. A. Chmielewski, Warszawa 1995.
MacIntyre Alasdair, Dziedzictwo cnoty. Studium z teorii moralności, przeł. A. Chmielewski, PWN, Warszawa 1996.
Mroczkowska Joanna Petry, Siedem grzechów głównych dzisiaj, Znak, Kraków 2004.
Nietzsche F., Z genealogii moralności. Pismo polemiczne, przeł. L. Staff, Nakład J. Mortkowicza, Warszawa 1905–1906
Nowa księga przysłów polskich i wyrażeń przysłowiowych polskich, w oparciu o dzieło Samuela Adalberga, PIW, Warszawa 1970.
Ossowska Maria, Myśl moralna oświecenia angielskiego, PWN, Warszawa 1966.
Ossowska Maria, Normy moralne. Próba systematyzacji, PWN, Warszawa 1970.
Portmann John, Historia grzechu, przeł. I. Slawik, B. Mierzejewska, Świat Książki, Warszawa 2010.
Schnädelbach, H., Morbus hermeneuticus – tezy na temat pewnej choroby filozoficznej, w: H. Schnädelbach, Rozum i historia. Odczyty i rozprawy, Oficyna Naukowa, Warszawa 2001.
Sebastian Petrycy z Pilzna, Przydatki do Etyki Arystotelesowej, PWN, Warszawa 1956.
Silbermann Alphonse, Grovelling and Other Vices: the Sociology of Sycophancy, transl. L. Löb, Athlone Press, London 2000.
Sobotka, P., Etymologizowanie i etymologia, Bell Studio, Warszawa 2015.
Taylor Ch., Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, przeł. zespołowe, PWN, Warszawa 2001.
Teofrast, Charaktery, przeł. I. Dąmbska, [w:] idem, Pisma, PWN, Warszawa 1963, t. 1, s. 340–370.
Trentowski, B., Chowanna czyli system pedagogiki narodowej, Poznań 1845.
Zdrenka M., O gnuśności. Studium lenistwa i jego kontekstów, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2012.
Zdrenka M., Podszepty pochopnego Hermesa, czyli dlaczego filozofowie ulegają pokusie etymologizacji, w: M. Woźniczka, M. Perek, Apokryficzność (w) filozofii. Nie/anty/pozaortodoksyjne dyskursy filozoficzne, AJD, Częstochowa 2017, s. 157–171.
Zdrenka M., The Provisional Moral Code (la morale provisoire) or the Permanent Ethical Stop-gap? Inspiration from Descartes and Montaigne, „Ruch Filozoficzny” 2016, vol. LXXII, No. 4, p. 85–101.
Zimbardo Philip, Efekt Lucyfera, PWN, Warszawa 2009.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 0900-OG-CPWWEJE w USOSweb