Dialekty języka polskiego 0702-s1POL3Z-DJP
1. Terytorialne odmiany polszczyzny; podstawowe pojęcia i terminy; gwara, socjolekt, dialekt, narzecze; dialektyzm, regionalizm, prowincjonalizm. Stan badań i osiągnięcia dialektologii polskiej: mapy, słowniki, atlasy, monografie. Ugrupowanie dialektów polskich oraz podstawowe kryteria tego podziału — mazurzenie oraz tzw. fonetyka międzywyrazowa.
2. Środowiskowe i zawodowe odmiany polszczyzny. Terytorialne a socjalne, zawodowe i stylistyczne (tu zwłaszcza styl potoczny) zróżnicowanie języka.
3. Gwary miejskie (Kraków, Poznań, Lwów, Warszawa (dawniej i dziś), Łódź).
4. Charakterystyka dialektów języka polskiego (wielkopolskiego, małopolskiego, mazowieckiego, śląskiego).
5. Dialekty mieszane. Problem gwar przejściowych i mieszanych.
6. Leksyka gwarowa. Dialektyzmy i regionalizmy. Słowotwórstwo w gwarach.
7. Fonetyka i fonologia w gwarach polskich. Wybrane zagadnienia z zakresu konsonantyzmu: Asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych miękkich; Wymowa spółgłosek wargowych twardych (m.in. zatrata dźwięczności v (też v') po spółgłoskach bezdźwięcznych, pomieszanie wo- z uo-); Odmienna od ogólnopolskiej realizacja spółgłosek przedniojęzykowych (m.in. zachowanie elementu drżącego przy wymowie frykatywnego r', wymowa ł oraz l); Spółgłoski tylnojęzykowe w dialektach (zwłaszcza tzw. IV kaszubska palatalizacja, mazowiecki brak fonemów tylnojęzykowych miękkich oraz małopol. przejście x-( > -k lub -f); Realizacja grup spółgłoskowych, m.in. dawne śr', źr'. Gwarowy system wokaliczny w porównaniu z językiem literackim: Inny zasób samogłosek — kontynuanty dawnych samogłosek długich; Zmiany zależne warunkowane sąsiedztwem spółgłosek półotwartych; Tendencja do dyftongicznej wymowy, zwłaszcza samogłosek nagłosowych; Odstępstwa od przegłosu, oboczność -'ew // -ow oraz formy z e ruchomym; Samogłoski nosowe w dialektach — archaizmy i innowacje w zakresie realizacji barwy ustnej i wartości nosowej tych głosek.
8. Innowacje i archaizmy fleksyjno-składniowe w gwarach polskich. Deklinacja rzeczowników: wahania rodzaju gramatycznego w M lp.; repartycja końcówek D. lp. r.m. -a i -u; końcówki C. lp. r.m.; kategoria męskoosobowości w dialektach; frekwencja końcówki D. lm. -ów; formy archaiczne, m.in. D. i B. lp. żeńskich rzeczowników miękkotematowych, końcówki liczby podwójnej. Deklinacja zaimkowo-przymiotnikowa. Odmienne od ogólnopolskich końcówki w koniugacji czasowników.
9. Analiza językowa tekstów gwarowych.
Całkowity nakład pracy studenta
Efekty uczenia się - wiedza
Efekty uczenia się - umiejętności
Efekty uczenia się - kompetencje społeczne
Metody dydaktyczne poszukujące
- ćwiczeniowa
- pomiaru w terenie
Rodzaj przedmiotu
Wymagania wstępne
Kryteria oceniania
1) Ocena ciągła (bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność);
2) Praca semestralna (referaty z obecności cech dialektalnych w języku osób publicznych);
3) Egzamin pisemny, połączony z wysłuchaniem nagrania tekstu dialektalnego i tekstu z elementami cech dialektalnych.
Literatura
Materiały
[1] Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, pod red. Zenona Sobierajskiego i Józefa Burszty, t. 1-7, Wrocław 1979-1992.
[2] K. Dejna, Atlas polskich innowacji dialektalnych, Warszawa-Łódź 1994.
[3] H. Horodyska-Gadkowska, A. Kowalska, A. Strzyżewska-Zaremba (opr.), Atlas gwar mazowieckich, t. 1-4, Wrocław 1971-1978.
[4] J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. I-VI, Kraków 1900-1911.
[5] M. Małecki, K. Nitsch, Atlas językowy polskiego Podkarpacia, Kraków 1934.
[6] Mały atlas gwar polskich, , red. Kazimierz Nitsch (t. I-II), Mieczysław Karaś (t. III-XIII), Wrocław 1957-1970.
[7] K. Nitsch, Wybór polskich tekstów gwarowych, Warszawa 1968.
[8] Słownik gwar polskich, opr. przez Zakład Dialektologii UP PAN w Krakowie, 1.1, Wrocław 1982.
[9] H. Sędziak, Łomżyńskie teksty gwarowe, Łomża-Kielce 1996.
[10] Z. Stieber, H. Popowska-Taborska, Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, t. 1-15, Wrocław 1964-1978.
Literatura podstawowa
[1] B. Bartnicka-Dąbkowska, Podstawowe wiadomości z dialektologii polskiej z ćwiczeniami, Warszawa 1959.
[2] Encyklopedia języka polskiego, pod red. S. Urbańczyka i M. Kucały, Wrocław-Kraków 1999 (wybrane hasła).
[3] K. Dejna, Dialekty polskie, Wrocław 1992.
[4] S. Dubisz, H. Karaś, N. Kolis, Dialekty i gwary polskie, Warszawa 1995.
[5] Stanisław Grabias, Środowiskowe i zawodowe odmiany języka — socjolekty, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław 1993, s. 223-241.
[6] Kwiryna Handke, Terytorialne odmiany polszczyzny, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2. Współczesny język polski, pod red. J. Bartmińskiego, Wrocław 1993, s. 191-211.
[7] H. Karaś (red.), Gwary polskie. Przewodnik multimedialny, [w:] http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/
[8] M. Kucała, Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego, Kraków 1994.
[9] M. Kucała, Gwary i regionalne odmiany polszczyzny w XX wieku, [w:] Polszczyzna XX wieku. Ewolucja i perspektywy rozwoju, pod red. S. Dubisza i S. Gajdy, Warszawa 2001, s. 193-198.
[10] K. Nitsch, Dialekty języka polskiego, Wrocław 1957.
[11] J. Reichan, Gwary polskie w końcu XX wieku, [w:] Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, pod red. W. Pisarka, Kraków 1999, s. 262-278.
[12] S. Urbańczyk, Zarys dialektologii polskiej, Warszawa 1984.
Literatura uzupełniająca
[1] J. Anusiewicz, J. Skawiński, Słownik polszczyzny potocznej, wyd. 2 popr., Warszawa 1998.
[2] J. Bartmiński, Folklor — język — poetyka, Wrocław 1990.
[3] Jerzy Bartmiński, O języku folkloru, Wrocław 1973.
[4] Jerzy Bartmiński, Styl potoczny, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław 1993, s. 115-134.
[5] Stanisław Bąk, Mowa polska na Śląsku, Wrocław 1974.
[6] Józef Borzyszkowski, Dzieje ruchu kaszubsko-pomorskiego a kwestia języka, [w:] Języki mniejszości i języki regionalne, red. Elżbieta Wrocławska i Jadwiga Zieniukowa, Warszawa 2003, s. 129-145.
[7] Tadeusz Brajerski, Jak mogło powstać polskie mazurzenie, [w:] T. Brajerski, O języku polskim dawnym i dzisiejszym, Lublin 1995, s. 65-70 (pierwodruk: BPTJ XVIII, 1954, s. 1-7).
[8] Tadeusz Brajerski, O mazurzeniu po raz wtóry, [w:] T. Brajerski, O języku polskim dawnym i dzisiejszym, Lublin 1995, s. 391-402 (pierwodruk: "Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace Językoznawcze" II, 1973, z. 47, s. 31-42).
[9] Tadeusz Brajerski, Jeszcze w sprawie zmiany -ch>-k, [w:] T. Brajerski, O języku polskim dawnym i dzisiejszym, Lublin 1995, s. 63-64.
[10] Edward Breza, Kaszubszczyzna wśród języków słowiańskich, jej status językowy, [w:] Kaszubszczyzna w świecie, red. J. Samp, Wejherowo 1994, s. 7-19.
[12] A. Czesak, J. Okoniowa, J. Waniakowa, Standard zapisu fonetycznego polskich tekstów gwarowych, Kraków 2004
[13] Antoni Furdal, Klasyfikacja odmian współczesnego języka polskiego, Wrocław 1973.
[14] Stanisław Grabias, Język w zachowaniach społecznych, Lublin 203.
[15] Zbigniew Greń, Dzieje polityczne Śląska Cieszyńskiego w świetle leksyki regionalnej, [w:] Dzieje Słowian w świetle leksyki. Pamięci Profesora Franciszka Sławskiego, red. Jerzy Rusek, Wiesław Boryś i Leszek Bondarczuk, Kraków 2002, s. 249-258.
[16] Zbigniew Greń, Śląsk Cieszyński. Dziedzictwo językowe, Warszawa 2000.
[17] Monika Gruchmanowa, Małgorzata Witaszek-Samborska, Małgorzata Żak-Święcicka, Mowa mieszkańców Poznania, Poznań 1986.
[18] Język kaszubski: poradnik encyklopedyczny, pod red. Jerzego Tredera, Gdańsk 2002.
[19] Zenon Klemensiewicz, O różnych odmianach współczesnej polszczyzny, [w:] idem, W k®egu języka literackiego i artystycznego, Warszawa 1961, s. 101-156.
[20] Halina Koneczna, Co to jest mazurzenie?, „Poradnik Językowy”, 1953, z. 9, s. 1-17.
[21] Jadwiga Kowalik, Regionalizmy leksykalne w mowie mieszkańców Krakowa, [w:] „Studia nad polszczyzną mówioną Krakowa", cz. 2, Kraków 1984
[22] Anna Kowalska, Podziały językowe Mazowsza na tle podziałów pozajęzykowych, Warszawa 1991.
[23] Anna Kowalska, Studia nad dialektem mazowieckim, Warszawa 2001.
[24] Marian Kucała, O słownictwie ludzi wyzbywających się gwary, BPTJ XIX, 1960.
[25] Halina Kurkowska, Próba charakterystyki socjolingwistycznej współczesnego języka polskiego, [w:] Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień, praca zbiorowa pod red. H. Kurkowskiej, Warszawa 1981, s. 7-46.
[26] Zofia Kurzowa, Język polski Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 roku, Warszawa-Kraków 1985 (rozdz. VI. Lwowska gwara miejska)
[27] Witold Mańczak, Czy istnieje kaszubski język?, „Język Polski” LXXXV, s.33-41.
[27] Jerzy Podracki, Wiechowska gwara Warszawy, [w:] Artykuły i materiały, s.19-32
[28] Polszczyzna Śląska. Historia i współczesność, pod red. Bogusława Wyderki, Opole 1997.
[29] Hanna Popowska-Taborska, Kaszubszczyzna. Zarys dziejów, Warszawa 1980.
[30] Region, regionalizm — pojęcia i rzeczywistość, pod red. Kwiryny Handke, Warszawa 1993.
[31] Zenon Sobierajski, Charakterystyka gwar wielkopolskich, Literatura Ludowa IX, 1965, z.2-3,s.3-8.
[32] Studia nad polszczyzną mówioną Krakowa, red. Bogusław Dunaj, t. 1-3, Kraków 1981-1991.
[33] Witold Taszycki, Dawność tzw. mazurzenia w języku polskim, [w:] „Rozprawy i studia polonistyczne", t. II, s. 166-189.
[34] Witold Taszycki, O małopolskich formach grok 'groch', na nogak 'na nogach', robiłek 'robiłech = robiłem', [w:] „Rozprawy i studia polonistyczne", t. II, s. 210-216.
[35] Adam Tomaszewski, Mowa ludu wielkopolskiego. Charakterystyka ogólna, Poznań 1934,
[36] Jerzy Treder, Edward Breza, Sytuacja socjolingwistyczna kaszubszczyzny, [w:] Kultura — Język — Edukacja, t. 3, red. Robert Mrózek, Katowice 2000.
[37] Bronisław Wieczorkiewicz, Gwara warszawska dawniej i dziś, Warszawa 1974 (zwłaszcza rozdz. Maniery stylistyczne gwary warszawskiej, s.63-77 oraz Gwara studencka, s.336-351)
[37] Anna Wierzbicka, Gwary, żargony, style, [w:] A. Wierzbicka, O języku dla wszystkich, wyd. 2, rozszerz., Warszawa 1967, s. 120-136.
[38] Alfred Zaręba, Dialekty mieszane i przejściowe w ujęciu diachronicznym (na przykładzie polsko-słowackiej gwary Hut i Borowego), [w:] „Pisma polonistyczne i slawistyczne", Warszawa 1983, s. 158-178.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: